مشکلات بزرگی که کوچک‌ها را زمین می‌زند
صنایع کوچک، صنایعی هستند که اشتغال زیر ۵۰ نفر دارند، اما سهم و نقش آنان در رشد اقتصادی کشور در صورت حمایت دولت، زبانزد خواهد بود. البته چالش تولید و دریافت مواد اولیه و تسهیلات و بسیاری از سنگ‌اندازی‌ها مانع پیشرفت این صنایع شده است. صنایع کوچک اگرچه در دنیا بخش قابل‌توجهی از GDP و صادرات را در اختیار دارند، اما در ایران چندان موردالتفات قرار نگرفته‌اند و باتوجه به چالش‌هایی که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، تنها حدود ۱۰درصد از صادرات را به خود اختصاص داده‌اند، اما متاسفانه به‌گفته برخی فعالان این حوزه، صاحبان صنایع کوچک و متوسط شناخت کافی از بازاریابی و صادرات ندارند. صنایع کوچک به‌عنوان موتور محرکه رشد و توسعه اقتصادی، نقشی مهم و اساسی در ایجاد اشتغال و خلق درآمد دارند که حمایت از این نوع صنایع، منجر به افزایش صادرات کشور خواهد شد. براساس آمار یکی از فعالان این حوزه که مربوط به مهر سال گذشته است؛ ۱۶درصد از صادرات کشور و بیش از ۹۰ درصد از صنایع کشور متعلق به صنایع کوچک و متوسط است.
چه تعریفی از سازمان صنایع کوچک و متوسط داریم؟
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین بااشاره به چالش و مشکلات اقتصاد به صمت گفت: مشکل اصلی اقتصاد این است که مدل اقتصادی ندارد، یعنی در گام نخست هر کشوری باید یک مدل برای اقتصاد خود تعریف کند، اما در کشور ما هیچ مدلی وجود ندارد و گاهی اقتصاد ما از کمونیستی‌ترین کشورها نیز بسته‌تر شده و برای حلیم زولبیا و بامیه‌اش هم دولت نرخ تعیین می‌کند و گاهی هم اقتصاد کشور از امریکا و کانادا نیز آزادتر می‌شود.
وی با انتقاد از نبود برنامه مشخص برای اقتصاد کشور بیان کرد: سال‌هاست که سازمان صنایع کوچک و متوسط داریم، اما تعریف واضحی برای آن نداریم. هنوز نمی‌دانیم به چه بنگاه‌هایی، کوچک یا بزرگ و متوسط گفته می‌شود. متاسفانه همچنان نمی‌دانیم چند درصد از GDP کشور از راه خدمات و چند درصد آن از طریق تولید به‌دست می‌آید، همچنین تعریف مشخصی نیز از استانداردهای جهانی برای صنایع کوچک، متوسط و خرد نداریم. باید برای همه بخش‌ها تعریف داشته باشیم و برای استفاده از ظرفیت‌های آنها در اقتصاد داخلی یا صادرات به‌طورمشخص برنامه‌ریزی شود.
صنایع کوچک را دریابید
حریری باتوجه به قابلیت‌های صنایع کوچک و نقش‌آفرینی آنها در اقتصاد اظهار کرد: بی‌شک اگر الگوی مشخصی در این رابطه داشته باشیم، بنگاه‌های کوچک در حوزه خدمات و تولید می‌توانند قابلیت‌های صادراتی خود را بروز دهند. اکنون کارگاه‌های یک یا ۲نفره بسیاری داریم که صنایع‌دستی تولید می‌کنند، اما از آن‌جایی که وزنی برای آنها تعیین نشده است، این زنجیره منجر به یک صادرات دائم نمی‌شود و ارزآوری برای کشور نخواهد داشت.
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین با ابراز امیدواری نسبت به حل بسیاری از این مشکلات در دولت چهاردهم افزود: در برخی حوزه‌ها، کج‌کارکردی و در برخی دیگر عدم‌کارکرد یا کارکرد نزدیک به صفر داریم. متاسفانه روز صنایع کوچک را در تقویم نام‌گذاری کرده‌ایم و سال‌هاست سازمانی تحت این عنوان در حال فعالیت است، در صورتی که حتی اگر این سازمان هم نبود، شاید شرایط فرقی با وضعیت فعلی نداشت. در اصل باید پیش از ایجاد یک سازمان یا وزارتخانه به این فکر کرد که آیا درصورت نبود آن، کارها مختل می‌شود یا خیر؛ در این صورت می‌توان به جایگاه و اهمیت کاربردی هر سازمان پی برد. گاهی برخی سازمان‌ها اگر یک سال هم کار نکنند، کسی متوجه این تغییر نخواهد شد.
افزایش آمار اشتغال در حمایت از صنایع کوچک
مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد درباره نقش صنایع کوچک در توسعه اقتصادی به صمت گفت: اگر توجه به صنایع کوچک به یکی از اولویت‌های اصلی دولت و برنامه‌ریزان تبدیل شود، اتفاقات خوشایندی در اقتصاد کشور رخ می‌دهد. از مزیت‌های توسعه صنایع کوچک علاوه بر رشد تولید داخلی، بهبود اشتغال است.
وی با تاکید بر افزایش آمار اشتغال در نتیجه حمایت از صنایع کوچک اظهار کرد: در بنگاه‌های بزرگ از فناوری‌های سرمایه‌بر استفاده می‌شود؛ بدین معنی که سهم سرمایه نسبت به نیروی کار بسیار بالاتر است. گرچه سهم اشتغال مطلق در این بنگاه‌ها بالاست، اما نسبت به میزان سرمایه به‌کار گرفته شده بسیار پایین و ناچیز است. در مقابل بنگاه‌های کوچک و متوسط با استفاده از فناوری‌های کاربرمحور می‌توانند با ظرفیت اشتغالزایی بی‌نظیر خود سهم بالایی از تقاضای نیروی کار در بازار را به خود اختصاص دهند. از سوی دیگر، از آنجا که اشتغال و توزیع درآمد رابطه تنگاتنگی دارند، وقتی اشتغال افزایش پیدا نکند، نرخ ضریب جینی افزایش می‌یابد.
ضریب جینی شاخصی است که نابرابری درآمدها میان طبقات جامعه را نشان می‌دهد. براساس این فرمول که عدد آن بین صفر تا یک است، هرقدر عدد بالاتر و نزدیک به یک باشد، نشان‌دهنده نابرابری بیشتر میان دهک‌های جامعه است.
افقه ضمن تاکید بر نقش پررنگ صنایع کشور در کاهش فقر بیان کرد: توجه به صنایع کوچک و متوسط علاوه بر اینکه میزان تولید را بالا می‌برد، می‌تواند افزایش اشتغال، کاهش فقر و نابرابری را نیز تضمین کند.
جلوگیری از واردات راه چاره است؟
این کارشناس اقتصاد بااشاره به نظر کارشناسی برخی افراد مبنی بر اینکه راه حمایت از صنایع کوچک کنترل واردات است، افزود: مشکلات صنایع کوچک بسیار فراتر از قاچاق است. در حال حاضر موانع کسب‌وکار زیاد است و آن‌طور که آمارها نشان می‌دهد حدود ۴۰ درصد ظرفیت صنایع کوچک خالی است و در شهرک‌های صنعتی نیز حدود ۳۰ درصد واحدها فعال و بقیه غیرفعال هستند؛ در نتیجه کنترل واردات نقش ناچیزی در بهبود وضعیت بنگاه‌های کوچک و متوسط دارد.
با این حال یکی از مشکلات مربوط به صنایع کوچک بی‌اعتنایی به واردات کالایی است که رقابت جدی با کالاهای ساخت داخل ایجاد می‌کنند، چراکه توان آنها در حد شرکت‌های بزرگ نیست تا آسیب‌پذیری کمتری داشته باشند. البته جلوگیری از واردات نباید به‌گونه‌ای باشد که درگیر مسائل انحصاری شویم که سرانجام آن تولید کالای بی‌کیفیت است.
وی در ادامه اظهار کرد: ورود کالاهای رقیب تنها یکی از مشکلات صنایع کوچک است و این صنایع مشکلات بسیار سنگین‌تری دارند که باید دولت بر رفع آنها تمرکز کند. در نتیجه این اقدام کیفیت و نرخ کالاها بهبود خواهد یافت. وظیفه دولت‌ها این است که ضمن اینکه مانع از وارد آمدن ضربه به واحدهای صنایع کوچک شوند، احساس بی‌رقیب بودن را در این صنایع ایجاد نکنند.
بیشترین ظرفیت اشتغالزایی
افقه با بیان اینکه رشد به‌همراه توزیع عادلانه درآمد و اشتغالزایی وقتی محقق می‌شود که واحدهای کوچک و متوسط از رشد اقتصادی منتفع شوند، افزود: بنگاه‌های کوچک و متوسط کارآمدترین بخش اقتصاد در ایجاد ارزش‌افزوده و دارای بیشترین ظرفیت در اشتغالزایی هستند، زیرا این واحدها عمدتا از تکنولوژی‌های کاربرمحور استفاده می‌کنند و به‌همین علت ظرفیت بالایی در جذب نیروی کار دارند.
سخن پایانی
در وضعیت اقتصادی فعلی باید هر موقعیتی را به فرصت تبدیل کرد تا کمی این چرخ نگرد اقتصاد را گرداند. در این فرصت‌سازی‌ها برای اقتصاد، نباید از نقش صنایع کوچک غافل شد، چراکه صنایع کوچک و متوسط نقش بسزایی در خروج اقتصاد کشور از رکود و توزیع عادلانه ثروت میان اقشار مختلف به‌ویژه طبقات پایین جامعه دارند، این در حالی است که ۹۲درصد صنایع کشور را صنایع کوچک و متوسط تشکیل داده‌اند. حال نوبت نقش‌آفرینی صنایع کوچک و متوسط در اقتصاد ایران است. سال‌ها است که مسئولان و کارشناسان اقتصاد از اهمیت بهبود فعالیت بنگاه‌های تولیدی کوچک صحبت می‌کنند، اما متاسفانه به‌عقیده فعالان اقتصادی توجه خاصی به این بخش نمی‌شود و امیدواریم دولت چهاردهم در بهبود این اوضاع موفق باشد.
