ایـــنجــا ثروت بهتر از عـلـم است
اصل ۳۰ قانون اساسی درباره آموزش و پرورش می‌گوید: «دولت موظف است وسایل آموزش و پروش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.»
در میان منتقدان و کارشناسان دو برداشت متفاوت از این اصل قانون اساسی وجود دارد؛ برخی‌ها این‌گونه برداشت می‌کنند که دولت ملزم به تامین زیرساخت‌های آموزش در مناسب‌ترین سطح کیفیت است و در این زمینه فعالیت و حضور بخش خصوصی را برنمی‌تابند و در مقابل عده‌ای بر این باورند که دولت باید امکانات آموزشی را در حد بضاعت فراهم کند و در کنار دولت، بخش خصوصی نیز می‌تواند با ورود به حوزه آموزش و ارائه خدماتی متمایز به جذب دانش‌آموز در مدارس خود مبادرت ورزد. در هر حال اگر معتقد به این باشیم که حضور بخش خصوصی در حوزه آموزش و پرورش با اصل یادشده منافاتی ندارد، باید شیوه این حضور و کم و کیف آن را نیز شفاف کرده و در چارچوبی نفوذناپذیر قرار دهیم. این در حالی است که در سال‌های اخیر شیوه فعالیت مدارس غیرانتفاعی و خصوصی و شهریه‌های گاها نجومی آنها بحث‌های زیادی را به‌دنبال داشته و صدای اعتراض والدینی را که در جست‌وجوی کیفیت بهتر آموزش، فرزندان خود را ولو با تقبل فشار زیاد برای تامین هزینه در این مدارس ثبت‌نام کرده‌اند، در آورده است. نکته تامل‌برانگیز در این زمینه این است که به‌تازگی رضا مرادصحرایی، وزیر آموزش و پرورش درباره گرانی شهریه مدارس گفت: «برای ماشین مدل بالا هم باید پول بیشتری بدهید! شاید خانواده دنبال چیز دیگری است؛ ما که نباید پولش را بدهیم»؛ گفته‌ای که این ذهنیت را ایجاد می‌کند که در مدارس غیرانتفاعی چیزی فراتر از الزاماتی که در مدارس دولتی هم عرضه می‌شود، ارائه نمی‌شود که اگر منصفانه نگاه کنیم این‌گونه نیست. صمت در این گزارش پای صحبت برخی از والدین درباره شهریه مدارس و امکانات ارائه‌شده به دانشآموزان پرداخته است.
دولتی‌ها عامل گرانی غیرانتفاعی‌ها
براساس آیین‌نامه‌ای که تنظیم شده، مدارس دولتی و مدارس غیردولتی هر کدام براساس ضوابط و آیین‌نامه‌های خود برای سال تحصیلی جدید اقدام به ثبت‌نام می‌کنند. در اینکه مدارس غیرانتفاعی امکانات بسیاری را برای دانشآموزان فراهم می‌کنند، شکی نیست؛ اما چگونه این مدارس مطرح شدند؟ اگر شرایط آموزشی و امکانات مدارس دولتی به سطح قابل‌قبولی برسد، خودبه‌خود بازار مدارس غیرانتفاعی از سکه می‌افتد، اما بی‌تردید افت آموزشی مدارس عادی، افزایش جهشی و سرسام‌آور شهریه مدارس غیرانتفاعی را توجیه نمی‌کند. در سال گذشته مدارس غیرانتفاعی از ۳ تا ۵۵ میلیون تومان شهریه دریافت می‌کردند که البته سقف نرخ مطرح‌‌شده تنها شامل چند مدرسه در تهران می‌شود. همچنین در مبالغی هم که به‌عنوان شهریه این مدارس اعلام می‌شود، مجموع هزینههای لباس، غذا، سرویس ایاب‌وذهاب و... منظور شده است. البته اگر بی‌انصافی نکنیم، نمی‌توان توقع داشت مدرسه‌ای که مجهز به استخر و آزمایشگاه و زمین ورزش مناسب است و فعالیت‌های فوق برنامه دارد، شهریه پایینی دریافت کند، اما اینکه مدارس غیرانتفاعی ساز خود را بزنند و نظارتی روی عملکرد آنها نباشد، توجیه‌پذیر نیست. ازسوی دیگر، براساس قوانین هیچ مدرسه دولتی مجاز به دریافت شهریه نیست و تنها مدارس غیردولتی می‌توانند هزینه ارائه خدمات را دریافت کنند.
در واقع دانشآموزان مدارس دولتی جز هزینه کتاب‌ها و بیمه که به‌طور معمول می‌پردازند، موظف به پرداخت هزینه دیگری برای ثبت‌نام نیستند و براساس اعلام وزارت آموزش و پرورش بعد از شروع سال تحصیلی، خانوادهها در صورت تمایل می‌توانند در قالب آنچه که «هدیه به مدرسه» نامیده می‌شود، در تامین هزینههای مدرسه مشارکت داشته باشند؛ این در حالی است که بسیاری از مدارس دولتی در قالب هدیه یا هر طرح دیگری اقدام به دریافت وجه از اولیا می‌کنند. در هر حال به‌نظر می‌رسد مدارس دولتی نیز چندان بی‌رغبت به دریافت وجه از خانوادهها نیستند و به هر نحوی که شده مبلغی را ولو جزئی از خانوادهها طلب می‌کنند و در عین حال بسیاری از خانوادهها از تعداد زیاد دانشآموزان در کلاس و... در مدارس دولتی می‌نالند. برای سال تحصیلی ۱۴۰۲ کمترین شهریه در مدارس ابتدایی غیردولتی ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان و بیشترین آن ۳۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان است. همچنین در دوره متوسطه اول، کمترین شهریه ۶ میلیون تومان و بیشترین آن ۴۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است. البته نرخ‌های اعلامی در بسیاری از موارد صحت ندارد و بسیاری از خانوادهها برای تحصیل دانشآموزان خود در مدارس ابتدایی بیش از ۵۰ میلیون تومان هزینه می‌کنند. علاوه بر هزینههای یادشده ایاب و ذهاب دانشآموزان نیز هزینه سنگینی را بر دوش خانوادهها می‌گذارد که از ماهانه یک میلیون تومان برای مسیرهای کوتاه آغاز می‌شود و در برخی از موارد به ۳ میلیون تومان نیز می‌رسد. خانوادهها می‌توانند پرداخت هزینه را به‌صورت سه‌ماهه یا سالانه انجام دهند. گفتنی است باید هزینه لباس فرم مدرسه را نیز به این مجموعه «جیب اولیا خالی‌‌کن» اضافه کنیم که امسال صدای بسیاری از اولیا را در آورده است. در جداول زیر میانگین شهریه انواع مدارس که ازسوی مسئولان اعلام شده است را آورده‌ایم.
پای حرف خانوادهها
خبرنگار صمت در این گزارش سراغ برخی از افراد رفت تا نظر آنها را درباره شهریه و هزینه سرویس مدارس جویا شود. در نهایت آنچه نمایان است تفاوت چشمگیر دیده‌ها با شنیده‌ها در قصه مدارس است.
هزینه دو برابری برای چه امکاناتی؟
مادری با دو فرزند دانش‌آموز در پایه‌های دبستان و متوسطه اول با گلایه از شهریه سنگین مدارس اظهار کرد: شهریه‌ای که برای مدارس ازسوی نهادهای مرتبط اعلام می‌شود، هیچ کدام اجرایی نمی‌شود و این مدیران مدرسه‌ها هستند که تصمیم‌گیری می‌کنند. مدرسه فرزندم هیچ امکانی را نسبت به سال گذشته اضافه نکرده، اما ظاهرا تورم روی شهریه‌ها نیز تاثیرگذار است. سال گذشته در مدرسه تیزهوشان متوسطه اول حدود ۱۶ میلیون تومان هزینه کردیم و امسال ۲۵ میلیون تومان می‌خواهند. برای هر امکانات اضافه‌ای هم هزینه جداگانه پرداخت می‌کنیم. ساعت حضور دانش‌آموز در مدرسه نیز از ۸ تا ۱۳ است و هزینه ناهار جداگانه محاسبه می‌شود. پسر کوچک‌تر من به مدرسه‌ای هیات‌امنایی می‌رود که اعلام کرده‌اند برای سال ۱۴۰۲ باید ۱۵ میلیون تومان شهریه بپردازیم، اما هنوز خودمان هم نمی‌دانیم این مبلغ برای ارائه چه امکاناتی دریافت می‌شود. موضوع آزاردهنده‌تر پرداخت هزینههای سنگین برای لباس فرم مدرسه است که برای سال جدید باید ۹۵۰ هزار تومان تنها برای یک بلوز و شلوار بپردازیم.
۳۳ میلیون تومان برای ثبت‌نام در کلاس اول!
مادر یک دختر کلاس اولی بعد از شور و شوق از آغاز تحصیل دخترش، بابت هزینههای تحمیلی گله می‌کند و می‌گوید: برای کلاس اول حدود ۳۳ میلیون تومان شهریه اعلام کرده‌اند و تنها امکانات اضافی مدرسه آزمایشگاه آن است که فکر نمی‌کنم بچه‌های کلاس اول اصلا از آن بهره‌ای ببرند. ساعت حضور دانش‌آموز در مدرسه نیز از ۸ تا ۱۴ است و ناهار یا تغذیه خاصی نیز به بچه‌ها داده نمی‌شود. برای تهیه لباس فرم این مدرسه نیز مبلغ یک میلیون و ۲۰ هزار تومان هزینه پرداخت کرده‌ایم که هنوز چرایی آن برای ما مبهم است. این مادر درباره هزینه سرویس مدرسه نیز بیان می‌کند: برای فاصله حدودا ۵دقیقه‌ای خانه تا مدرسه برای یک سال تحصیلی ۹ میلیون تومان پرداخت می‌کنیم.
شهریه ۷۵ میلیون تومانی برای یک سال
پدر یکی از دانشآموزان مقطع متوسطه دوم نیز با گله از نحوه آموزش و برخورد با دانشآموزان در مدارس دولتی بیان کرد: به‌دلیل بی‌توجهی به آموزش درست، نحوه برخورد و شلوغی کلاس‌ها در مدارس دولتی مجبور به انتخاب مدارس غیرانتفاعی هستیم. مدرسه فرزند من برای سال تحصیلی ۱۴۰۲ شهریه ۷۵ میلیون تومانی طلب کرده، این در حالی است که سال گذشته ۵۰ میلیون تومان پرداخت شد. هیچ امکانی به امکانات سال گذشته اضافه نشده و نمی‌دانیم دلیل این گرانی چیست؟ تنها امکاناتی که مدرسه بابت آن هزینه اضافی از ما دریافت نمی‌کند، سالن ورزش و فوتبال است. هزینه ناهار نیز هر سال به‌صورت جداگانه محاسبه و اخذ می‌شود.
امکانات هیچ فرقی نکرده است
خانمی با گله‌مندی از تعداد زیاد دانشآموزان در کلاس گفت: برای یک کلاس با ۳۰ دانش‌آموز و آموزش از ساعت ۸ تا ۱۳ حدود ۱۶ میلیون تومان باید پرداخت کنیم. یک مدرسه هیات امنایی چرا باید بدون اینکه اعلام کند در سال جدید چه برنامه‌ای برای دانشآموزان دارد درخواست شهریه چندبرابری کند؟ این در حالی است که حتی هنگام زنگ تفریح با ازدحام دانشآموزان هیچ نیروی حفاظتی در حیاط نیست تا مراقب دانشآموزان باشد. اصلا نباید به نرخ‌هایی که اعلام می‌شود، توجه کرد، زیرا هیچ نظارتی بر اخذ شهریه‌های مدارس نیست. این مشکل حتی در مدارس دولتی نیز وجود دارد.
۱۰۰ میلیون ناقابل برای یک سال تحصیلی!
پدر یکی از دانشآموزان متوسطه اول نیز با اشاره به افزایش بی‌رویه شهریه مدارس در امسال گفت: سال گذشته با هزینه ناهار حدود ۴۰ میلیون تومان شهریه پرداخت می‌کردیم، اما برای سال جدید باید ۶۴ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان پرداخت کنیم و این رقم جدا از هزینه دریافتی برای ایاب و ذهاب است. هزینه سرویس ایاب و ذهاب در امسال ۲۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان اعلام شده است. حدود ۱۲ میلیون تومان نیز باید بابت ناهار پرداخت کنیم که در مجموع هزینه تحصیل دانش‌آموز برای یک سال حدود ۱۰۰ میلیون تومان خواهد شد.
دریافت پول به بهانه‌های مختلف
خانم دیگری که فرزندش در یک مدرسه ابتدایی دولتی درس می‌خواند با اشاره با تعداد زیاد دانشآموزان در کلاس گفت: کلاس شلوغ است و توجه کافی به درس دانشآموزان نمی‌شود، اما باز هم از مدارس غیرانتفاعی خیلی بهتر است. نحوه آموزش در مدارس دولتی و غیرانتفاعی هیچ فرقی نمی‌کند و تنها پول امکانات مدارس خصوصی از اولیا گرفته می‌شود. نباید دل‌تان را به ارقام اعلام‌شده برای شهریه مدارس خوش کنید، زیرا هیچ کدام صحت ندارد. درحال‌حاضر فرزند من در یک مدرسه ابتدایی دولتی درس می‌خواند و مکررا اعلام می‌شود مدارس دولتی نباید هیچ پولی از دانشآموزان دریافت کنند، این در حالی است که هر بار به بهانه‌های مختلف هزینه‌ای از اولیا گرفته می‌شود. هنگام دریافت کارنامه مبلغ ۳۰۰ هزار تومان و هر بار جلسه گذاشته می‌شود بابت یک برنامه یا تعمیرات هزینه‌ای از اولیا گرفته می‌شود. در مجموع سال گذشته با بهانه‌های مختلف طی سال حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، آن‌هم برای یک مدرسه کاملا معمولی از ما هزینه دریافت شد.
امکانات اسمی!
خانمی که دخترش در مقطع متوسطه اول درس می‌خواند نیز گفت: مدرسه برای برخی امکانات اسمی که بسیاری از آنها در دسترس دانشآموزان قرار نمی‌گیرد، در امسال ۷۰ میلیون تومان شهریه تعیین کرده است. توجیه مدیران نیز این است که با افزایش ساعت تدریس تمرکز بیشتری بر دروس تخصصی خواهد شد. همچنین برای یک مسیر حدودا ۱۵دقیقه‌ای تا مدرسه سالانه ۱۵ میلیون تومان هزینه سرویس پرداخت می‌شود. البته کلاس‌های درس حدودا ۱۵نفر برگزار می‌شود و می‌توان امیدوار بود توجه بیشتری به درس بچه‌ها می‌شود، اما در کل بسیاری از امکانات تنها اسمی است و تا پایان سال دانشآموزان بهره‌ای از آن نمی‌برند.
سخن پایانی
چند نکته قابل‌تامل از این گزارش به‌دست آمد؛ ابدا نرخ‌های اعلامی از شهریه مدارس که ازسوی مسئولان اعلام می‌شود سندیتی ندارد. ظاهرا این بار جا‌ها تغییر کرده و گوش شنوایی برای حرف مسئولان نیست. نکته دوم درباره امکانات فرضی است؛ هنگام ثبت‌نام با کوهی از امکانات روبه‌رو می‌شوید، اما در آخر نه‌تنها از آنها پرده‌برداری نمی‌شود، بلکه فقط می‌توانید پز امکانات مدرسه دانش‌آموز خود را بدهید که این هم به‌نوبه خود روشی کارآمد است! از سالن‌های ورزشی آنچنانی تا کلاس کامپیوتر و تدریس ۳ زبان که از این نسل بعید است روی خوشی به این قبیل آموزش‌ها نشان دهند. حال می‌رسیم به نکته آخر؛ تفاوت آموزش در مدارس دولتی و غیرانتفاعی. متاسفانه در این بخش در بهترین حالت ممکن با برخی تفاوت جزئی روبه‌رو خواهید شد که بی‌شک میلیون‌ها تومان نمی‌ارزد. جان کلام اینکه تدریس‌ها تفاوت آنچنانی ندارند و متاسفانه در برخی از مدارس دولتی شاهد برخوردهایی نامناسب هستیم که اکنون خانوادهها را به سمت مدرسه غیردولتی سوق داده است. نمی‌دانیم پشت این همه به‌هم ریختگی چیست، اما کاش آقای وزیر که آموزش و تربیت دانشآموزان را به ماشینی لاکچری تشبیه می‌کند کمی علم را به ثروت ترجیح دهد تا شاید به جایگاه خود نزدیک شود.
