جایگاه ایران در تولید فولاد

تولید جهانی فولاد خام در ژوئن ۲۰۲۵ به ۱۵۱.۴میلیون تن رسید که کاهش ۵.۸ درصد نسبت به ژوئن ۲۰۲۴ را نشان می‌دهد. ایران با تولید حدود ۲.۲میلیون تن فولاد خام، با کاهش ۱۵.۵درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شد. در نیمه نخست سال ۲۰۲۵، تولید فولاد خام ایران با کاهش چشمگیر ۱۰.۳درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۴ همراه بوده، بنابراین جایگاه ایران در تولید فولاد ژوئن ۲۰۲۵ روند نزولی به خود گرفته است. این افت تولید، ایران را به رتبه‌دار بیشترین کاهش در میان تولیدکنندگان بزرگ فولاد جهان تبدیل کرد. عوامل متعددی از جمله محدودیت‌های انرژی، کاهش تقاضای داخلی و چالش‌های صادراتی در این روند نزولی نقش داشته‌اند. افت محسوس تولید در حالی رخ داده که چشم‌انداز توسعه صنعتی ایران به‌شدت وابسته به حفظ ثبات در زنجیره تامین فولاد است.

در همین دوره، آلمان نیز با کاهش ۱۱.۶درصدی تولید فولاد خام، پس از ایران بیشترین افت را ثبت کرده است. این روند نشان می‌دهد که بازار جهانی فولاد با چالش‌های ساختاری و کاهش تقاضا مواجه است. 

باتوجه به وابستگی صنایع ساختمانی، خودروسازی و زیرساختی به این فلز استراتژیک، ادامه کاهش تولید در کشورهای کلیدی مانند ایران می‌تواند به افزایش فشار بر نرخ جهانی فولاد منجر شود. بنابراین، بررسی عملکرد شش‌ماهه نخست سال برای فولاد ایران، می‌تواند شاخصی برای تحلیل آینده بازار جهانی فلزات باشد.

۱۴میلیارد دلار زیان ناترازی به صنعت فولاد

معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران از زیان ۱۴میلیارد دلاری ناشی از ناترازی برق و گاز در صنعت فولاد خبر داد و تاکید کرد؛ تداوم این وضعیت، علاوه بر کاهش تولید، مزیت‌های رقابتی صادرات را از میان برده است.

وحید یعقوبی، معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در ارتباط با ضرر و زیان واحدهای فولادی در پی محدودیت‌های انرژی اظهار کرد: حذف مشوق‌های مالیاتی، محدودیت در استفاده از ارز صادراتی و رشد هزینه انرژی را باید مهم‌ترین چالش‌های فولادسازان دانست.

معاون اجرایی انجمن با ارائه گزارشی از وضعیت صنعت فولاد طی ۴ سال گذشته گفت: برآوردها نشان می‌دهد ارزش تولید از دست‌رفته در اثر ناترازی انرژی کشور به بیش از ۱۴میلیارد دلار رسیده است. به‌گفته وی، ایران با جایگاه دهم جهانی در تولید فولاد، ظرفیت رشد بیشتر دارد، اما چالش تامین پایدار انرژی، توسعه این صنعت را تهدید می‌کند.

یعقوبی افزود: سهم فولاد از مصرف برق کشور ۷ درصد و از گاز ۵ درصد است، با این حال واحدهای فولادی حدود ۷۳ درصد برق خود را با نیروگاه‌های اختصاصی تامین می‌کنند، اما محدودیت‌های شبکه ملی در ساعات اوج مصرف، هزینه‌های غیرقابل‌جبرانی بر تولید تحمیل کرده است. وی تاکید کرد؛ نرخ انرژی در بهای تمام‌شده فولاد اکنون از مرز ۲۰ درصد گذشته و ساختار تعرفه‌های جدید، فشار مالی مضاعفی بر واحدهای بزرگ وارد کرده است.

وی در ادامه به از بین رفتن مزیت نرخ سنگ‌آهن اشاره کرد و گفت: تا چند سال پیش، سنگ‌آهن داخلی تقریبا با نصف نرخ صادراتی به فولادسازان فروخته می‌شد، اما با عرضه در بورس کالا، این فاصله حذف شد و مواد اولیه نیز برمبنای عرضه و تقاضا، نزدیک به سطح جهانی معامله می‌شود؛ وضعیتی که حاشیه سود شرکت‌ها را به‌شدت کاهش داده است.

وی ادامه داد: پس از حذف مشوق‌های مالیاتی و ایجاد عوارض صادراتی، نه‌تنها انگیزه صادرات کاهش یافته است، بلکه شرکت‌ها به‌دلیل نبود امکان بهره‌برداری از ارز حاصل از صادرات خود، در تامین نقدینگی دچار مشکل شده‌اند. وی یادآور شد؛ ظرفیت تولید فولاد کشور بیش از ۵۵ میلیون تن در سال است، اما به‌دلیل محدودیت‌های انرژی و سیاست‌های تنظیمی، تولید سالانه عملا حدود ۳۰ میلیون تن ثبت می‌شود. لازم به‌ذکر است که کاهش مداخله دولت در بازار و تقویت نقش بخش خصوصی، می‌تواند زمینه‌ساز رونق مجدد صنایع از جمله فولاد باشد. اتاق تهران با همکاری تشکل‌های تخصصی و انجمن‌های صنعتی، پیگیر مطالبه‌گری نظام‌مند و ارائه راهکارهای اصلاح فرآیندهای اقتصادی به دولت خواهد بود تا صنعت فولاد از چرخه رکود و فشار هزینه‌ای خارج شود.

موانع جدی بر سر راه تولید و صادرات فولاد

رضا زائرحیدری، کارشناس فولاد در ارتباط با وضعیت ایران در راستای تولید و صادرات فولاد به صمت گفت: در ابتدا باید عرض کنم که شاهد عقب‌ماندگی دانش فنی به‌روز در زمینه صنعت فولاد هستیم. نبودتعادل در برنامه‌ریزی برای افزایش ظرفیت بهره‌برداری معادن در تولید فولاد خام، بی‌توجهی به حداقل ظرفیت اقتصادی به‌منظور بهره‌وری در تولید، عدم‌استفاده از فناوری‌های روز در ظرفیت‌سازی، بالا بودن سهم سرمایه‌گذاری تجهیزات وارداتی، نبود رشد موردنیاز در تولید دانش فنی به‌روز و وابستگی به کشورهای خارجی، موانع جدی بر سر راه تولید و صادرات فولاد در ایران هستند که نیاز است برای رشد صنعت فولاد، این موانع برطرف شوند.

حیدری ادامه داد: تولید فولاد در ایران در حالی ۴.۵درصد از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده که ایران در تولید فولاد جهانی، در رتبه دهم جهان قرار گرفته است. صنعت فولاد در کشور، فرصت‌های بسیاری دارد و با استفاده از این فرصت‌ها، امید به ارتقای جایگاه ایران در بازارهای جهانی وجود خواهد داشت. منابع انسانی ارزان، منابع سرشار انرژی، بهره‌مندی از آب در فرآیند تولید فولاد، اثربخشی فولاد در رشد اقتصادی، رقابتی بودن نسبی قیمت، فرصت ویژه صادرات با بهره‌گیری از بنادر صادراتی و… فرصت‌هایی هستند که تولید فولاد را در ایران جذاب می‌کنند.

وی گفت: تولید فولاد در کشور در حالی سال گذشته، روندی ملایم همراه با افزایش داشت که حاشیه سود و ارزآوری بالای این صنعت، موجب جذاب شدن بیش از پیش آن شد؛ به‌گونه‌ای‌که ایران رتبه دهم را در تولید فولاد جهان دارد.

زائرحیدری بااشاره به اشتغالزایی صنعت فولاد به‌ویژه در بخش پایین و میان‌دستی گفت: فولاد بخش‌ها و مقاطع مختلفی دارد که زنجیره آن را کامل می‌کند. این در حالی است که در هر یک از مقاطع تولید فولاد، مراحل مختلفی وجود دارد؛ اعم از استخراج سنگ‌آهن و فلزات از معادن، ریخته‌گری، عملیات‌های ثانویه مانند برشکاری و جوشکاری، ساخت تجهیزات و ماشین‌آلات، آموزش و… تا حمل‌ونقل و فروش آنها، همگی نیازمند نیروی متخصص آن زنجیره است. شرکت فولاد مبارکه اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین واحدهای تولید فولاد در ایران به‌طورمستقیم و غیرمستقیم باعث اشتغال به کار ۴۰۰ هزار نفر شده است. در حالی که کارخانه‌های تولید فولاد در ایران کم نیستند و می‌توانند موجب اشتغالزایی حجم بزرگی از جوانان شوند.

تهدیدات صنعت فولاد در ایران

این کارشناس فولاد در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: باید اشاره کرد؛ تولید فولاد در ایران ۴.۵‌درصد از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص می‌دهد. کمبود منابع مالی، نبود امکانات زیربنایی و روبنایی مناسب، بی‌ثباتی در برنامه‌های کلان کشور و سیاست‌گذاری، نبود استراتژی مناسب برای توسعه صنعت فولاد، پایین بودن بهره‌وری عوامل تولید، از جمله تهدیدات و موانع رشد تولید فولاد کشور است. البته موارد دیگری وجود دارد که می‌تواند موانع رشد و البته تهدیدی برای صنعت فولاد کشور باشند.

وی افزود: این کارشناس صنعت فولاد با بیان اینکه ایران یکی از تولیدکنندگان پیشرو در تولید فولاد است، گفت: چندین کارخانه فولاد ایران ازجمله فولاد مبارکه اصفهان با سهم بالای تولید خود رهبران تولید فولاد در خاورمیانه هستند. فولادسازان ایرانی به کشورهایی از جمله چین، عراق و امارات متحده عربی و سایر کشورها صادرات دارند که این موضوع برای بازار فولاد کشور خوب است، اما نمی‌توان چنین موضوعی را کافی دانست و باید کشورهای هدف که مقصد صادراتی هستند، افزایش پیدا کنند. می‌توان نتیجه گرفت؛ صنعت فولاد ایران باوجود برخی چالش‌ها از جمله تاثیر تحریم، همچنان یکی از عوامل حیاتی در اقتصاد است.

زائرحیدری با بیان اینکه فولادسازان ایرانی در حال گسترش بازارهای صادراتی خود هستند، گفت: توسعه صادرات فولاد باتوجه به شرایط مناسب کشور از لحاظ دارا بودن ذخایر مناسب معدنی و تقاضای مناسب کشورهای همسایه، نشان‌دهنده مزیت صادراتی محصولات این صنعت است.

سخن پایانی

جایگاه ایران در تولید فولاد ژوئن ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که این صنعت با چالش‌های چندوجهی داخلی و خارجی مواجه است. کاهش تقاضای داخلی به‌دلیل رکود ساخت‌وساز، مشکلات تامین انرژی، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های صادراتی از مهم‌ترین عواملی هستند که به افت محسوس تولید منجر شده‌اند. این کاهش تولید نه‌تنها رتبه جهانی ایران را در میان تولیدکنندگان بزرگ فولاد تضعیف کرده، بلکه زنجیره تامین داخلی صنایع وابسته به فولاد را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است.