مطالعات و تهیه نقشه‌های اکتشاف و زمین‌شناسی

مطالعات و تهیه نقشه‌های اکتشاف و زمین‌شناسی یکی از مهم‌ترین سیاست‌ها در حوزه کاهش خطرپذیری اکتشاف برای جذب سرمایه‌گذاری و رونق بخش معادن است که با مشارکت بخش خصوصی در دولت چهاردهم دنبال می‌شود. 

وضعیت اکتشافات معدنی در ایران تا امروز پیشرفت‌های قابل‌توجهی که در سرعت و حجم فعالیت‌های اکتشافی سال‌های اخیر داشته است؛ هرچند این بخش دارای چالش‌های ساختاری و اقتصادی است. 

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی یکی از نهادهای متولی در حوزه معدنی و اکتشافی کشور است که با همکاری بخش‌های خصوصی و دانشگاهی اقدام به تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی، ژئوشیمی و اقتصادی کرده است.

طرح تحول زمین‌شناسی در ۴ لایه ژئوفیزیک هوابرد، زمین‌شناسی اقتصادی، ژئوشیمی و زمین‌شناسی در مرحله نخست با اولویت ۴۲۰ نقشه در حال اجرا است که طبق اعلام کارشناسان و مسئولان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی پیش‌بینی می‌شود که این طرح تحول در این مرحله، تا ۴ سال آینده به اتمام برسد.

اکتشافات مواد معدنی در پهنه‌های آبی

ابراهیم مولابیگی، معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، در ارتباط با اجرای طرح تحول زمین‌شناسی و رابطه آن با اکتشافات معدنی اظهار کرد: در گام نخست تعداد ۴۲۰ نقشه طراحی شده است و در یک سال اخیر، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، با بکارگیری بخش‌های خصوصی و دانشگاهی در کنار توان عملیاتی و نظارتی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، اقدام به آغاز مطالعات صحرایی زمین‌شناسی و اکتشاف مواد معدنی در وسعتی حدود ۷۸ هزار کیلومتر مربع در قالب ۱۲۰ نقشه با 3 لایه اطلاعاتی زمین‌شناسی، ژئوشیمی و اقتصادی کرده است.

مولابیگی ادامه داد: این میزان از تولید نقشه و داده حدود 7برابر سال‌های قبل است. پیش از این نیز، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور از مهر سال ۱۴۰۰ در قالب یک تفاهمنامه سه‌جانبه با حمایت وزارت صمت و ایمیدرو، طرح تحول خراسان‌جنوبی را به‌عنوان نخستین طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشاف آغاز کرده بود. در مدت ۳ سال تا ابتدای دولت چهاردهم، فقط طرح خراسان‌جنوبی در قالب ۲۰ نقشه با وسعت حدود ۱۳هزار کیلومترمربع تکمیل شد و در کنار آن، ۳ طرح کردستان، آذربایجان‌غربی و قم مرکزی، در قالب ۶۵ نقشه با وسعت ۴۲ هزار کیلومترمربع نیز تا ابتدای دولت چهاردهم تنها ۵۰ تا ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشتند که بقیه فعالیت‌های انجام‌نشده نیز از ابتدای دولت جدید تکمیل و تا پایان امسال به اتمام خواهد رسید.

وی گفت: در کنار این فعالیت‌ها، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به‌عنوان متولی اکتشاف در کشور، وظایف حاکمیتی خود را در بخش‌های ژئوفیزیک هوابرد، ژئوفیزیک مگنتوتلوریک و اکتشاف مواد معدنی پهنه‌های آبی با قدرت آغاز کرده است. 

معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور بااشاره به اقتصاد دریامحور نیز گفت: توجه ویژه به دریا، در راستای فرمان رهبر معظم انقلاب اسلامی در زمینه توجه ویژه به اقتصاد دریامحور بوده است. سازمان زمین‌شناسی در این زمینه اقدام به تعریف پروژه‌های مهمی در پهنه‌های آبی شمال و جنوب کشور در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان کرده است. هم‌اکنون کارشناسان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور با تجهیزات ویژه دریا در حال برداشت اطلاعات و مطالعات مقتضی هستند که در همین راستا با حضور استاندار مازندران، مرکز مطالعات و پژوهش‌های دریایی که وظیفه اکتشاف منابع معدنی کف دریا و تولید داده‌های پایه دریایی را دارد، راه‌اندازی شد. مولابیگی بااشاره به نقش سازمان زمین شناسی در حوزه تهیه اطلاعات پایه، افزود: سازمان در راستای وظایف حاکمیتی خود برای تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی طبق برنامه هفتم توسعه، مکلف است با استفاده از روش ژئوفیزیک هوابرد تقریبا ۵۰۰ هزار کیلومترمربع از سطح کشور را در قالب ۲ میلیون کیلومتر خطی با وضوح بالا به فواصل ۲۵۰ متر و ارتفاع ۴۰ متر با روش‌های مغناطیس‌سنجی و رادیومتری تحت‌پوشش قرار دهد. معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به حوزه ژئوفیزیک هوابرد اظهار کرد: این سازمان طی توافقنامه سه‌جانبه با معاونت معدنی وزارت صمت و ایمیدرو مکلف است در فاز اول ۴۲۰ برگه از نظر ظرفیت معدنی دارای اولویت است را در 3 لایه (ژئوشیمیایی، زمین‌شناسی و اقتصادی) تهیه کند که تاکنون ۵۷ برگه آن به اتمام رسیده و تعداد ۷۵ برگه آن در حال انجام است. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، در سال ۱۴۰۴ تعداد ۱۲۰ برگه دیگر در 3 لایه با استفاده از ظرفیت داخل سازمان و ظرفیت‌های خارج سازمان (شرکت‌های مشاور و مراکز علمی و پژوهشی) تهیه می‌شود.

اکتشاف در عمق اهمیت دارد

در عصر حاضر که ذخایر معدنی سنگ‌آهن سطحی رو به اتمام هستند، آینده اقتصاد صنعت کشور در گرو حرکت به‌سمت اکتشافات عمیق و شناسایی ذخایر پنهان است.

بهروز برنا، کارشناس حوزه معدن درباره اکتشاف ذخایر معدنی به‌ویژه سنگ‌آهن به صمت گفت: کشور ما یک کشور معدنی به‌شمار می‌رود، اما بسیاری از اکتشافاتی که تاکنون در حوزه‌های مختلف معدنی انجام داده‌ایم، بیشتر در سطح بوده است، اما اگر بخواهیم نگاهی به آینده داشته باشیم، باید به‌سمت اکتشافات عمیق در همین معادن کنونی خود پیش برویم. بیشتر معادنی که تاکنون به بهره‌برداری رسیده‌اند، رخنمون داشته‌اند. این در حالی است که بسیاری از معادن ما در عمق زمین قرار دارند و باید از روش‌های ژئوفیزیکی برای اکتشافات آنها بهره گرفت.

برنا ادامه داد: اکتشافات 4 مرحله شناسایی، پی‌جویی، اکتشاف عمومی و اکتشاف تفصیلی دارد و در مرحله اکتشاف تفصیلی است که گواهی کشف صادر می‌شود، از این‌رو باتوجه به ریسکی که اکتشافات در مراحل اولیه دارد، 2 مرحله شناسایی و پی‌جویی را سازمان زمین‌شناسی انجام می‌دهد و زمانی که به اکتشافات عمومی و تفصیلی و مناطق امیدبخشی رسید، آن را به بخش خصوصی واگذار می‌کند.

برنا در ادامه بااشاره به این موضوع که ما در صنعت فولاد به‌صورت بی‌رویه و در هر استانی اقدام به سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و کماکان مجوز واحدهای فولادسازی صادر می‌کنیم، بیان کرد: این مجوزها باید از این پس صادر نشود و به فکر تامین مواد اولیه واحدهای فولادسازی بزرگی چون فولاد مبارکه، ذوب‌آهن و چادرملو که در کشور تولید فولاد دارند، باشیم. کشور چین در ۲۸ ماده معدنی در دنیا مقام نخست را دارد، اما این کشور لزوما از همین مواد معدنی خود بهره‌برداری نمی‌کند و حتی همان همین مواد را نیز وارد می‌کند، با این استدلال که این مواد معدنی متعلق به آیندگان نیز هست، از این‌رو مواد اولیه را وارد کرده تا ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد  کند.

وی گفت: ما در ایران استراتژی برای مواد معدنی نداریم، این در حالی است که در سال‌های اخیر معادن جدید سنگ‌آهن نیز کشف کردیم، باوجود آنکه اکتشافات قابل‌توجهی انجام نداده‌ایم، برای نمونه در سال ۱۴۰۱ در ۶ استان به‌میزان ۱۲۹ میلیون تن ذخایر جدید کشف کره‌ایم، همچنین در سال ۱۴۰۲ در ۶ استان ۲۴ میلیون تن و در سال ۱۴۰۳ نیز ۲۳۳ میلیون تن اکتشافات جدید داشته‌ایم که ۱۱۴میلیون تن آن سنگ‌آهن پلاسری یا آبرفیتی بوده است. سنگ‌آهن پلاسری سنگ‌آهنی است که در امتداد معادن اصلی فرسایش پیدا کرده و در رسوبات پخش شده‌اند. در سال ۱۴۰۴ نیز تاکنون در 2 استان ۸۸.۵ میلیون تن گواهی اکتشاف صادر شده، این در حالی است که در تمام این آمار، معادنی که ذخایر آنها بالای یک میلیون تن بوده، در نظر گرفته شده و با احتساب معادن زیر یک میلیون تن چه‌بسا این آمار بیشتر نیز بشود.

روش‌های جدید اکتشاف سنگ‌آهن

وی افزود: باید در اکتشافات سرمایه‌گذاری بیشتری انجام بدهیم؛ بیشتر ذخایر سنگ‌آهن کشور در ایران مرکزی در استان یزد واقع شده است که این ذخایر پنهان هستند. ما در آنومالی ۲۱ تا عمق ۲۶۰ متر نیز را ردیابی کرده‌ایم، اما برای اکتشافات بیشتر از آن به ژئوفیزیکی با روش‌های مگنتومتری نیاز داریم که این روش مختص سنگ‌آهن در اعماق بیشتر است تا محدوده‌های امیدبخش بیشتری را شناسایی کند. دانش فنی این روش در کشور موجود است، البته به سرمایه‌گذاری بیشتری نیاز دارد. 

پیش از انقلاب شناسایی محدوده‌ها با فواصل ۷.۵ کیلومتر پروازی توسط امریکایی‌ها پوشش داده شده بود که این فواصل بالا بود و امکان داشت بین این فواصل، ذخایر معدنی وجود داشته باشد که نادیده انگاشته شود. اما هم‌اکنون این فواصل به ۵۰۰ و حتی تا ۲۵۰ متر نیز رسیده است تا به‌صورت دقیق شناسایی را انجام دهد؛ بنابراین اگر اکتشافات به‌شکل سیستماتیک انجام شود، به بهره‌برداری بیشتری خواهیم رسید.

این کارشناس حوزه معدن خاطرنشان کرد: البته ما می‌توانیم از معادن کشورهای دیگر نیز بهره‌برداری کنیم و در این راستا سرمایه‌گذاری‌های لازم را انجام دهیم یا اقدام به واردات سنگ‌آهن کنیم که با این اقدام، ارزش‌افزوده بیشتری از سنگ‌آهن از کنسانتره‌سازی تا گندله‌سازی، تولید آهن‌اسفنجی و شمش و در نهایت تولید ورق و محصولات نهایی داشته باشیم.

سخن پایانی

اکتشاف، اهمیت فراوانی در فعالیت‌های معدنی دارد و عمده فعالیت‌های اکتشافی در سطح اولیه زمین انجام می‌گیرد. امید است تا با بروزرسانی ماشین‌آلات معدنی و همچنین، استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا، بتوانیم اکتشاف در عمق را گسترش دهیم.