پشت خالی معادن
موضوع حمایت از مصرف‌کننده، امری است که باید در تمام خریدوفروش‌هایی که انجام می‌گیرد، لحاظ شود. اما متاسفانه چنین امری در کشور ما بسیار کمرنگ است و در حوزه‌ای مانند معدن، هیچ رنگی ندارد. بسیاری از کارشناسان، اظهار کرده‌اند؛ معادن مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند و در بحث حمایت از مصرف‌کننده، درگیر مشکلات و چالش‌هایی هستند که نیاز است برطرف شود. یکی از حوزه‌هایی که معادن را درگیر چالش کرده، ماشین‌آلات است. در این گزارش صمت به بررسی نقش حمایت از مصرف‌کننده در معادن پرداخته‌ایم.
سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به‌عنوان یک نهاد حاکمیتی همواره در راستای ماموریت، وظایف و اختیارات خود و نیز سیاست‌های کلان و قوانین و ضوابط جاری کشور، اقدام به حمایت از حقوق فعالان و بازیگران اصلی و مهم اقتصادی و بازار از جمله مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و... در ابعاد و حوزه‌های متنوع به‌ویژه تنظیم بازار اقلام و کالاهای اساسی، حساس و مهم می‌کند. این سازمان با رصد مستمر بازار و عوامل موثر بر تحولات آن و تهیه گزارش‌های کارشناسی پیش‌نگرانه، آگاهی و هشدارهای لازم را با رویکرد کمک به ثبات بازار در قالب حمایت هدفمند و هوشمندانه، به تصمیم‌گیران اقتصادی منعکس می‌کند. تنظیم بازار کالاهای اساسی، حساس و مهم و نقش اساسی آن در سبد مصرفی خانوار به‌لحاظ قیمتی و عرضه و تقاضا و چه به‌لحاظ تامین به‌موقع و کافی مواد اولیه برای واحدهای تولیدی، همواره مورد تاکید و اولویت دستگاه‌های مرتبط و از جمله این سازمان به‌ویژه در شرایط کنونی که با تحریم‌های ظالمانه محدودیت‌هایی در تامین واردات و تخصیص ارز وجود دارد، بوده است. در این میان تامین نیازهای کشور در همه زمینه‌ها با تکیه بر توان تولید داخل و بهره‌مندی از ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه داخلی در اولویت است و با همین رویکرد و مطابق قوانین و مقررات از ورود کالاهای خارجی مشابه تولید داخل ممانعت به‌عمل می‌آید.
سازمان حمایت در حیطه وظایف و اختیارات خود و در راستای حمایت از شبکه رسمی صادرات، واردات، توزیع و تجارصحیح‌العمل و با هدف جلوگیری از کمبود و اخلال در بازار به‌ویژه مواد اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی اقدامات موثری را به‌عمل آورده است که یکی از بارزترین مصادیق آن مقابله با قاچاق کالا (قاچاق صادرات ـ قاچاق واردات) است. مبارزه با قاچاق کالا (ورود کالاهای ممنوعه، ورود کالاهای مشابه محصولات داخلی و...) در عمل باعث قطع سودآوری کلان رانت‌خواران و شرکت‌های خارجی رقیب تولید داخل می‌شود و این موضوع همواره موردانتقاد این عده بوده است.
شکل متفاوت حمایت از مصرف‌کننده در معادن
آرمان خالقی، قائم‌مقام دبیرکل خانه صنعت و معدن و تجارت در ارتباط با موضوع حمایت از مصرف‌کننده در تبادلات معدنی به صمت گفت: بحث حمایت از مصرف‌کننده در معادن، شکل متفاوتی دارد. تعریف استاندارد از مصرف‌کننده یعنی شخصی که یک کالا را خریداری کرده و به نفر بعدی نمی‌دهد و خود، مصرف‌کننده کالا است. در حوزه معدن، بحث مصرف‌کننده، با واسطه انجام می‌گیرد و لایه اول از تعریف مصرف‌کننده، حذف می‌شود. این موضوع، در قالب محصولات معدنی انجام می‌شود و مصرف‌کننده نهایی، خرید خود را با واسطه انجام می‌دهد.
خالقی ادامه داد: اصولا مصرف‌کننده انتظار دارد، خریدی که انجام می‌دهد، کیفیت و نرخ مناسب داشته باشد و در واقع همین موضوع کیفیت را می‌توان یکی از ارکان حمایت از مصرف‌کننده در قالب محصولات معدنی دانست. مصرف‌کننده، کالایی را تهیه می‌کند که از نظر کیفیت و قیمت، مناسب باشد و اگر این محصول معدنی، دارای استاندارد تعریف‌شده باشد، موضوع حمایت از مصرف‌کننده محقق شده است. بحث حمایت از مصرف‌کننده در معادن، همان‌طور که گفته شد، شیوه‌ای متفاوت دارد. این حمایت، در زمان خرید انجام می‌گیرد و ادامه‌دار می‌شود. حمایت از مصرف‌کننده در حوزه معدن، با کیفیت و نرخ مناسب انجام می‌شود.
سازمان حمایت هیچ نقشی ندارد
وی گفت: موضوع ماشین‌آلات معدنی در بحث حمایت از مصرف‌کننده، نقش بسیار مهمی دارد. بسیاری از کارفرمایان، ماشین‌آلات موردنیاز معادن را از بازار داخلی تهیه می‌کنند و عده‌ای دیگر، با واردات ماشین‌آلات، نیاز خود را برطرف می‌کنند. درباره ماشین‌آلات، باید عرض کرد که حمایت از مصرف‌کننده، هیچ نقش و جایگاهی ندارد و چندان جدی گرفته نمی‌شود. معدنکاران در بحث ماشین‌آلات معدنی، مصرف‌کننده محسوب می‌شوند و تاکنون نقش سازمان حمایت از مصرف‌کننده درباره این موضوع دیده نشده و در این موضوع ورود نکرده است.
وی افزود: سازمان حمایت از مصرف‌کننده، تاکنون از سازندگان ماشین‌آلات معدنی، نپرسیده است که ماشین‌آلات ساخت شرکت و کارخانه شما از چه استانداردهایی پیروی می‌کند و آیا گارانتی هم دارد یا خیر. در واقع در حوزه معادن، شاهد چالش‌هایی هستیم که روز به روز در حال افزایش هستند و موضوع حمایت از مصرف‌کننده در زمینه ماشین‌آلات معدنی نیز، یکی از این چالش‌ها محسوب می‌شود. سازمان حمایت، هیچ‌گاه، سوالی در ارتباط با کیفیت، گارانتی، استاندارد قطعات ماشین‌آلات معدنی و... از سازندگان نپرسیده است و شاید معادن، جزو آخرین اولویت‌های این سازمان باشند. سازمان حمایت در حوزه معادن، پشت و پناه مصرف‌کننده نیست و این حوزه، مورد بی‌مهری قرار گرفته است.
حمایت از مصرف‌کننده در گرو حمایت از تولیدکننده
مهدی صادقی‌شاهدانی، کارشناس اقتصاد در ارتباط با موضوع حمایت از مصرف‌کننده در خرید و فروش محصولات معدنی به صمت گفت: در ارتباط با این موضوع، ابتدا باید چالش‌هایی را که تولیدکنندگان دارند، بررسی کنیم و بعد از آن به مصرف‌کنندگان برسیم. با حمایت از تولیدکننده، کالا با نرخ منطقی و کیفیت مناسب تولید می‌شود. اما در صورت بی‌توجهی و نبود حمایت، تولیدکننده تبدیل به صحنه‌گردان می‌شود و این بی‌توجهی را با تولید بی‌کیفیت و نرخ بالا پاسخ خواهد داد. بنابراین، این موضوع می‌تواند به مصرف‌کننده آسیب بزند و کالایی بی‌کیفیت و با نرخ بالا را خریداری کند.
صادقی شاهدانی ادامه داد: می‌توان نتیجه گرفت که نبود حمایت از تولیدکننده، ضررهایی را برای مصرف‌کننده به‌همراه خواهد داشت. زمانی که تولیدکننده بداند، کالایی بی‌کیفیت را در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهد، قطعا از گارانتی و حمایت و خدمات پس از فروش هم خبری نخواهد بود. در بحث معادن، باید به ماشین‌آلات اشاره کرد. ماشین‌آلات معدنی، باید بالاترین کیفیت را داشته باشند تا راندمان خوبی از خود ارائه دهند. اما اگر، از تولیدکننده حمایت نشود، مصرف‌کننده ضرر خواهد کرد و این امکان وجود دارد تا ماشین‌آلاتی بی‌کیفیت و با قطعات درجه ۳ و ۴ تهیه کند.
تولیدکننده تمایلی به تولید ندارد
وی گفت: متاسفانه در کشور تولید از لحاظ تئوریک به‌شکلی که باید باشد، نیست و هنوز مقام تولیدکننده و حمایت از او برای بسیاری از افراد به نحو مطلوب تعریف نشده است. کرامت و احترامی که شایسته تولیدکننده است، در کشور دیده نشده یا کمتر دیده شده و طبیعی است که با این حجم از بی‌توجهی، تولیدکننده هم تمایلی به تولید نداشته باشد. تولیدکننده با مسائل زیادی روبه‌رو است. مشکلات قانونی حل‌نشده در رابطه با تولید، نداشتن رفتار شایسته با تولیدکننده در مراجعه به بانک، عدم‌حمایت یا پرداخت دشوار تسهیلات، سبب شده است، تولیدکننده وظایف خود را به‌درستی انجام ندهد. دولت باید با حمایت از تولید، انتظارات مصرف‌کنندگان داخلی را هم برآورده کند.
وی افزود: مصرف‌کنندگان به‌ویژه در حوزه معدن، انتظار دارند تا کالایی که خریداری می‌کنند، کیفیت لازم را داشته باشد. ماشین‌آلات موردنیاز معادن، باید دارای استقامت بالا باشند تا بتوانند ساعت‌ها، کار حفاری را ادامه دهند. اگر یک تولیدکننده، نسبت به ساخت ماشین‌آلات، بی‌انگیزه باشد، نمی‌تواند انتظارات مصرف‌کننده را فراهم کند و در نتیجه، در بحث حمایت از مصرف‌کننده با مشکل مواجه می‌شود. تولیدکننده علاقه‌ای ندارد تا کالایی بی‌کیفت را در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد اما، محدودیت‌ها و چالش‌های پیش‌رو، شرایط را برای تولید بی‌کیفیت فراهم می‌کند. بی‌ثباتی در مسائل قانونی یکی از چالش‌های پیش‌روی تولیدکنندگان است. تولیدکننده در ابتدای سال با یک قانون، در اواسط سال با یک قانون دیگر و در اواخر سال باز هم با قانون دیگری مواجه بوده‌اند که خود این امر باعث سردرگمی تولیدکننده شده است.
صادقی شاهدانی در ادامه و در ارتباط با حق و حقوق مصرف‌کننده گفت: مسئله اصلی نهادهایی هستند که باید در زمینه نظارت و احقاق حق مصرف‌کننده کمک کنند؛ چراکه نظارت فنی بر این مسئله یک مقوله است. اما اگر اتفاقی رخ داد، مسئله موردنظر باید در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین انرژی حل و فصل شود. مصرف‌کننده‌های معدنی، چندان موردحمایت سازمان حمایت نیستند و باید اشاره کرد سازمان حمایت از مصرف‌کننده، معادن را نادیده گرفته است.
موضوع حمایت از مصرف‌کننده در بحث ایمنی معادن نیز، دارای اهمیت‌های فراوانی است. ابزار و کالاهایی که برای ایمن‌سازی معادن مورداستفاده قرار می‌گیرند، باید محکم و مقاوم باشند. اگر یک تولیدکننده کالایی با کیفیت پایین را در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد، ممکن است خطرات بسیاری را به‌وجود آورد. با این حال، سازمان حمایت از مصرف‌کننده، هیچ نقشی در نظارت و بررسی کیفیت کالاهایی که نیاز معادن هستند، ندارد.
سخن پایانی
آن‌طور که در این گزارش خواندید، سازمان حمایت از مصرف‌کننده، هیچ نقشی در معادن ندارد و حتی کیفیت و گارانتی ماشین‌آلات معدنی را نیز بررسی نمی‌کند. چنین امری در آینده‌ای نزدیک، می‌تواند معادن را با خطر تعطیلی مواجه کند. شاید یکی از بزرگ‌ترین دلایلی که راندمان معادن کاهش پیدا کرده است، همین موضوع نبود نظارت سازمان حمایت باشد.
