قصه پرغصه معدنکاران
معدنکاری در ایران، با مشکلات و چالش‌هایی مواجه است که هرکدام از این چالش‌ها توانسته است، سد راه توسعه و پیشرفت معندکاری شود. معدن که یکی از حوزه‌های مهم اقتصادی در کشور است، نیاز دارد با برطرف شدن چالش‌هایی که دارد، خود را به‌سمت توسعه حرکت دهد. یکی از این چالش‌ها را می‌توان کمبود سوخت ماشین‌آلات دانست که حمل‌ونقل مواد معدنی را با مشکل مواجه کرده است. تامین گازوئیل که یکی از مهم‌ترین سوخت‌های معدن است، با مشکلاتی مواجه، همچنین کمبود مواد ناریه و بالا رفتن نرخ آن نیز سبب شده است تا اکتشافات و استخراج در معادن درگیر مشکل شود.
مدیریت مصرف سوخت در صنایع‌معدنی
مصرف سوخت یکی از اصلی‌ترین کانون‌های هزینه در صنایع‌معدنی است. حتی کوچک‌ترین بهینگی در این بخش می‌تواند به صرفه‌جویی‌های قابل‌توجهی بینجامد. برای مثال، اگر در یک سایت معدنی، به‌ازای هر کامیون حمل سنگ معدن یک لیتر در ساعت در مصرف گازوئیل صرفه‌جویی شود، برای یک معدن کوچک ماهانه بالغ بر ۷۰ هزار لیتر کاهش سوخت را می‌توان برآورد کرد. یکی از مهم‌ترین شیوه‌های کاهش سوخت در تجهیزات و خودروهای معدنی، برنامه‌ریزی به‌موقع نگهداری و تعمیر آنها به‌همراه آموزش کارکنان برای استفاده درست از دارایی‌های معدن و با هدف کاهش آسیب به آنها است. همچنین، فناوری‌هایی چون ردیابی GPS و استفاده از هوش‌مصنوعی برای بهره‌گیری از خودروهای بدون سرنشین، رویکردهایی جدید و کارآمد در ارتقای بهره‌وری تجهیزات و گزارش به‌موقع خرابی‌ها هستند. در دوره کنونی از فعالیت معادن، توسعه پایدار شاخص‌ترین دغدغه مدیران معدن است و دستیابی به شیوه‌های کارآمد برای تحقق اهداف ESG مهم‌ترین چالش و فرصت در آینده این صنعت خواهد بود. مدیریت صحیح مصرف انرژی در سایت‌های معدنی، گامی مهم برای تحقق این امر و بهبود چهره معدن از نظر چالش‌های زیست‌محیطی با مبدأ این صنعت است.
صنعت معدن و فرآوری سنگ معدن یک بخش حیاتی از دنیای مدرن و اهرمی غیرقابل‌انکار در ایجاد تحولاتی چون انرژی و دیجیتال است. به‌ویژه، محصولات زیادی چون مس، لیتیوم، نیکل و سنگ‌آهن، اصلی‌ترین بازیگران در انتقال جهان به دنیایی با سوخت پاک هستند که نیاز به استخراج آنها در سال‌های آینده به‌شکل فوق‌العاده‌ای افزایش خواهد یافت.
با این حال، داده‌ها نشان از وضعیت بد مصرف انرژی در این صنعت دارند، چنان‌که صنعت معدن یکی از داغ‌ترین کانون‌ها در سوزاندن انواع مختلف سوخت‌ها، به‌ویژه سوخت‌های فسیلی است. باوجوداین، فرصت‌هایی نیز در پس این داده‌ها و عملیات پرمصرف وجود دارند که با اتخاذ سیاستی درست در بهره‌گیری از آنها، معدن می‌تواند همزمان با ایفای نقش همراه بودن در تحول جهانی، نمونه‌ای از بهینه‌سازی و کاهش انتشار در صنایع سنگین باشد.
در نهایت، حمل‌ونقل و خرد کردن، 2 نوع از عملیات در معدن‌اند که بیشترین میزان انرژی را مصرف می‌کنند. از طرفی، فناوری و روش‌های بهینه و مبتنی بر علم برای فرآوری مواد معدنی، راهکارهای زیادی را برای کاهش این تاثیر منفی و انتشار بیش‌ازحد CO۲ پیشنهاد می‌کنند. اگر مدیران معدنی بخواهند از یک پروتکل اولیه برای بهبود عملکرد خود در کاهش مصرف انرژی شروع کنند، آن پروتکل، برنامه‌ریزی درست، تحلیل داده‌ها و افزایش کارآیی سیستم‌های نگهداری و تعمیرات در معدن است.
چاش‌های معادن با کمبود سوخت
حجت زینلی، عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران در ارتباط با چالش‌های کمبود گازوئیل برای معدنی‌ها به صمت گفت: باید اشاره کرد، زمانی که صحبت از رشد ۱۳درصدی سالانه حوزه معدن می‌شود و شعار جایگزینی معدن به‌جای نفت، نیاز داریم تا الزاماتی را رعایت کرده تا این وعده‌ها محقق شود. در شرایط فعلی، تحقق این وعده‌ها کمی دشوار است. در حال حاضر، معادن با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند که این موارد را می‌توان حقوق دولتی، کمبود مواد ناریه، کمبود سوخت گازوئیل و ماشین‌آلات نام برد که معدن را از رسیدن به وعده‌های خود دور می‌کند.
وی گفت: بحث مواد ناریه و سوخت را می‌توان خون رگ‌های معادن دانست. چنین امری امکان‌پذیر نخواهد بود که یک معدنکار بتواند با چالش‌های مواد ناریه و سوخت ادامه فعالیت دهد. معادن در چند وقت اخیر، به‌علت کمبود سوخت در کشور، درگیر چالش‌هایی شده‌اند و گازوئیل، حکم طلا را پیدا کرده است. کمبود گازوئیل سبب شده است تا معادن در بحث تولید، درگیر مشکلات شوند. معادن کوچک‌مقیاس، به‌علت کمبود گازوئیل و مواد ناریه تعطیل شده و تعدادی در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند. سایر معادن که تاکنون موفق شده‌اند، فعالیت خود را ادامه دهند، به‌علت وجود انبارک‌هایی است که در آن، میزان قابل‌توجهی گازوئیل و مواد ناریه ذخیره کرده‌اند.
وی گفت: طی چند وقت اخیر، شاهد آن بودیم که تحویل مواد اولیه برای انفجارهای اکتشافی معادن با تاخیر همراه بود و گازوئیل نیز به مقدار مناسب در دسترس معدنکاران قرار نگرفت. این موضوع دارای تبعاتی است که از جمله آنها باید به تعطیلی معادن کوچک‌مقیاس و همچنین کاهش تولید محصولات معدنی اشاره کرد. زمانی که انفجارهای اکتشافی به‌علت کمبود سوخت وارد روند کاهشی شود، می‌تواند تمام زنجیره معدن را تحت‌تاثیر قرار دهد و کارفرما ضررهای بسیاری خواهد کرد.
مشکلات کمبود مواد ناریه
وی افزود: ما در بحث مواد ناریه شاهد مشکلاتی هستیم که از جمله این موارد باید به تولید انحصاری، حمل‌ونقل انحصاری، قیمت‌گذاری و کیفیت پایین اشاره کرد که تمام این موارد به انحصار در تولید برخواهد گشت. این قیمت‌گذاری در انحصار وزارت دفاع قرار دارد و در همین امسال، میزان ۴۰ درصد افزایش نرخ مواد ناریه را شاهد بوده‌ایم و طی ۲ سال گذشته، شاهد افزایش ۷۰۰ درصدی نرخ مواد ناریه بوده‌ایم. حمل و تولید مواد ناریه نیز به‌علت انحصاری بودن، سبب پیش آمدن مشکلاتی برای معدنکاران شده است. نیاز است تا در زمینه کاهش چالش‌های سوخت و مواد ناریه، تصمیم‌گیری‌هایی عملی انجام گیرد و مشکلات معدنکاران برطرف شود.
زینلی خاطرنشان کرد: عمده این چالش‌ها به کمبود سوخت و ناترازی انرژی ارتباط دارد که با اقتصاد آمیخته شده است. قطع گاز و برق در پتروشیمی‌ها، تولید مواد اولیه سوخت‌های انفجاری برای معادن را متوقف کرده و در ادامه آن، فعالیت‌های معدنکاری متوقف شده است. دولت باید تدابیری اتخاذ کند تا مشکلات معدنکاران برطرف شود و تولید به میزان مشخص‌شده برسد.
وی در ارتباط با وضعیت تامین سوخت برای حمل‌ونقل‌های معدنی گفت: بحث گازوئیل، از قصه‌های پرغصه معدنکاران در ایران است و تامین گازوئیل، چالش‌هایی را برای‌شان به‌وجود آورده است. به‌تازگی نیز، این مشکل تامین گازوئیل، افزایش پیدا کرده است. در ارتباط با سهمیه سوخت معادن، اعلام شده که میزان سهمیه امسال باید برمبنای سهمیه سال ۱۴۰۰ باشد و چنین امری، امکان پیشرفت را از بین برده است. اگر یک معدن در طول سال ۱۴۰۰ سهمیه گازوئیل ۵۰۰ لیتری دریافت کرده است، عنوان می‌شود که در سال ۱۴۰۳ نیز باید همان میزان سهمیه اختصاص داده شود. چنین امری، امکان توسعه و پیشرفت معادن را سلب کرده و استخراج از معادن، نیازمند مواد منفجره و تامین سوخت ماشین‌آلات است و اگر این امکان فراهم نشود، جایی برای توسعه و پیشرفت وجود نخواهد داشت.
معادن با کاهش شدید سوخت همراه هستند
زینلی افزود: معادن با کاهش شدید سوخت همراه هستند و این امر، دردسرهای بسیاری را برای‌شان به‌وجود آورده است. اما در ارتباط با حقوق دولتی، شاهد هستیم که دولت سر وقت و با جدیت، این مطالبه را وصول می‌کند. این موضوعات سبب شده است تا بهای تمام‌شده معدنکاری در ایران، در مقایسه با نرم جهانی بالاتر باشد. معادن مشکلات بسیاری دارند که یکی از این عوامل، کمبود گازوئیل است. این موضوع سبب شده است تا سرمایه‌گذاری بر حوزه معدن، کاهش اساسی پیدا کند. موضوع قابل‌توجه در بخش قاچاق سوخت معادن وجود دارد که نیازمند پیگیری‌های دولت است تا جلوی قاچاق سوخت را بگیرد. معادن نیازمند دریافت سوخت دولتی هستند و نمی‌توانند این نیاز را از بازار آزاد تامین کنند.
معادن با نبود گازوئیل و مواد ناریه مواجهند
مهرداد اکبریان، رئیس انجمن سنگ‌آهن ایران در ارتباط با مشکلات تامین سوخت معادن و مواد ناریه به صمت گفت: نبود گازوئیل و مواد ناریه (مواد منفجره) استخراج در معادن را با مشکل روبه‌رو کرده که نیاز است در این زمینه تدابیری اندیشیده شود. معادن برای ماشین‌آلات، تجهیزات حمل‌ونقل و استخراج نیاز به گازوئیل دارند که ناترازی انرژی در کشور، این نیاز را تشدید کرده است.
اکبریان ادامه داد: معدنکاران نمی‌توانند خارج از سهمیه، گازوئیل دریافت کنند و دلیل این موضوع، نرخ ۱۰برابری نسبت به نرخ دولتی است و اگر معدنکاران وارد خرید گازوئیل خارج از سهمیه شوند، ممکن است با اتهام قاچاق نیز روبه‌رو شوند. نبود سوخت در معادن یک عامل محدودکننده‌ای به‌شمار می‌رود که منجر به کاهش تولید و افزایش تمام‌شده محصولات معدنی شده است.
وی درباره کمبود مواد ناریه گفت: اکنون به‌صورت قطعی به معدنکاران اعلام شده که فعلا ناریه نداریم و انبارها خالی است. قیمت‌های بالا و نبود ناریه مشکلات اساسی را برای معدنکاران ایجاد کرده است. بخش معدن مدتی است که دچار مشکلاتی شده که حل آن نیازمند تدابیر دولتی است که اگر حل این مشکلات به‌تاخیر بیفتد، وضعیت معادن بدتر شده است و مشکلات روی یکدیگر انباشته خواهد شد. کمبود سوخت و ناریه موجب اثرگذاری بر نرخ محصول تمام‌شده معدنی خواهد شد و با اینکه نرخ نهایی محصول افزایش پیدا کرده،اما از سوی دیگر، قیمت‌گذاری دستوری و کنترل محصولات نهایی از جمله میلگرد باعث شده که نرخ فروش تغییری پیدا نکند و این امر منجر به کاهش حاشیه سود معادن شده است.
وی افزود: با ادامه این روند و افزایش مشکلات به‌طورقطع معادن کوچک و متوسط در وضعیت تعطیلی و رکود قرار می‌گیرند. اکنون نسبت به ۲ سال گذشته، ۳۵ درصد از معادنی که فعالیت می‌کردند، به‌سمت تعطیلی و نیمه‌فعالی رفته‌اند. محصولی که از معدن استخراج می‌شود یا باید در تولید داخلی مصرف شود یا صادر شود، اکنون به‌خاطر آیین‌نامه‌های متعدد، شرایط تحریمی، محدودیت‌های صادراتی با بداخلاقی شرکت‌های خارجی صادرات کاهش یافته است.
سخن پایانی
آن‌طور که در این گزارش خواندید، معادن نیازمند سوخت برای توسعه هستند و تا زمانی که موضوع کمبود سوخت معادن برطرف نشود، نمی‌توان انتظار پیشرفت و توسعه را در این حوزه داشت. کمبود گازوئیل سبب شده است تا معادن درگیر مشکلاتی مانند حمل‌ونقل شوند که این امر می‌تواند با گذشت زمان به تعطیلی معادن کوچک‌مقیاس منجر شود.
