اوراق گام چیست؟

اوراق گام، نوعی اوراق بهادار است که به‌وسیله بانک‌ها صادر شده و امکان تامین مالی برای تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان کالا و خدمات را بدون نیاز به دریافت وام از بانک فراهم می‌کند. این اوراق به‌عنوان نوعی ابزار اعتباری، میان تولیدکنندگان، تامین‌کنندگان و بانک‌ها رد و بدل می‌شود و در سررسید مشخص، توسط بانک تضمین‌کننده تسویه خواهد شد. تولیدکننده از بانک درخواست اوراق گام می‌کند تا در ازای خرید مواد اولیه یا خدمات موردنیاز، به تامین‌کننده پرداخت کند.

تامین‌کننده می‌تواند اوراق را نگه دارد تا در موعد مقرر به بانک مراجعه کرده و مبلغ آن را دریافت کند، یا قبل از سررسید در بازار بورس آن را به‌فروش برساند. این اوراق در بورس کالا و فرابورس قابل خریدوفروش است و دارندگان آن می‌توانند قبل از موعد سررسید، نقدینگی موردنیاز خود را تامین کنند. در تاریخ سررسید، بانک تضمین‌کننده موظف به پرداخت ارزش اوراق به دارنده آن است. کاهش وابستگی به تسهیلات بانکی یکی از مزایای اوراق گام به‌عنوان یک ابزار غیرتورمی، فشار بر شبکه بانکی را کاهش داده و منابع را به‌سمت تولید هدایت می‌کند. امکان خرید و فروش اوراق در بازار سرمایه نیز نقدشوندگی آن را افزایش داده و امکان دسترسی سریع‌تر به منابع مالی را برای دارندگان فراهم می‌کند. با استفاده از این ابزار، تولیدکنندگان می‌توانند بدون نیاز به پرداخت نقدی، مواد اولیه خود را تامین کرده و روند تولید را تسهیل کنند. اوراق گام نسبت به وام‌های بانکی، هزینه مالی کمتری داشته و نیاز به وثایق سنگین ندارد.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

همه تامین‌کنندگان به‌دلیل ناآشنایی یا عدم‌دسترسی به بازار سرمایه، ممکن است تمایل به دریافت این اوراق نداشته باشند. از طرفی، اگر اعتبار بانک ضامن کاهش یابد، ارزش اوراق در بازار ثانویه ممکن است تحت‌تاثیر قرار بگیرد. بسیاری از تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان هنوز با سازکار اوراق گام آشنایی کامل ندارند که نیاز به فرهنگ‌سازی و آموزش دارد.

باید نوع نگاه به تامین مالی در کشور تغییر یابد

محمد شیریجیان ، معاون اقتصادی بانک مرکزی؛ این ابزار محصولی است که مصداق تغییر پارادایم در نظام تامین مالی کشور است و می‌تواند همزمان به تامین مالی بنگاه‌ها و نیازهای خرد کمک کند و آثار کلان و مثبت اقتصادی داشته باشد. شبکه بانکی سهم قابل‌توجهی در تامین مالی اقتصاد کلان کشور دارد و این سبک تامین مالی می‌تواند چالش‌های میان تامین مالی بنگاه‌ها، مصرف‌کنندگان نهایی، خانوارها و دولت را تاحدودی حل ‌و فصل کند. البته همواره این موضوع مطرح است که نظام تامین مالی و اقتصادی کشور باید تمرکز و منابع مالی محدود خود را به کدام بخش جامعه هدف و ارکان تامین مالی اختصاص دهد. از این‌رو باید نوع نگاه به تامین مالی در کشور تغییر یابد تا بتوان همزمان به تامین مالی خانوارها و مصرف‌کنندگان نهایی و به بنگاه‌های اقتصادی کمک شود و منابع اعتباری کشور به‌صورت حداکثری در زنجیره‌های ارزش و بنگاه‌های اقتصادی به چرخش درآید. «کارت رفاهی متصل به اوراق گام» ابزاری است که همه اهداف موردنظر در نظام اقتصادی و ایده‌آل‌های نظام تامین مالی سالم را محقق می‌کند. این ابزار هم به تامین مالی خانوارها و مصرف‌کنندگان نهایی و نیز به تامین مالی بنگاه‌ها منجر می‌شود و منابع مالی کشور را به‌صورت حداکثری در زنجیره‌های ارزش به‌حرکت درمی‌آورد. این امر از تشدید ناترازی جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود بانک‌ها بر فعالیت سالم خود مبتنی بر ارائه خدمات از محل درآمدهای کارمزدی کسب‌وکار خود را توسعه دهند و از این دیدگاه، تامین مالی با افزایش نقدینه‌خواهی همراه نمی‌شود. از این منظر تمرکز سیاست‌گذار پولی بر توسعه این ابزارهاست و ضروری است این امر در دستورکار شبکه بانکی قرار گیرد و توسعه زیرساخت‌های فنی متناسب با این ابزار تجهیز شود. «ابزار کارت رفاهی متصل به اوراق گام» متناسب با رویکرد به BNPL است که امروزه بسیاری از استارت‌آپ‌ها از آن استفاده می‌کنند. عملیاتی که به‌واسطه آن، مصرف‌کنندگان نهایی ابتدا خرید خود را انجام می‌دهند و پس از آن، طی بازه زمانی مشخص نسبت به بازپرداخت آن اقدام می‌کنند. شیوه‌نامه ابزار کارت رفاهی متصل به اوراق گام در اواخر سال گذشته ابلاغ شد. این شیوه‌نامه ماحصل جلسات کارشناسی مستمر و کارشناسان شبکه بانکی و این حوزه بود. پس از آن فرآیندهای مربوطه انجام شد و 4 بانک رفاه، ملت، تجارت و سپه به‌عنوان پایلوت مدنظر قرار گرفت. همچنین از دی‌ امسال مستندات آن از سوی بانک مرکزی به شبکه بانکی ابلاغ شد تا بانک‌ها به این ابزار متصل شوند. این ابزار باعث می‌شود مصرف‌کنندگان در صف نباشند و رسوب منابع در شبکه بانکی رخ ندهد. علاوه بر این، تنها با اعتبارسنجی ساده، مشتریان می‌توانند از خدمات مذکور بهره‌مند شوند.

تامین مالی شرکتی از مسیر اوراق گام

مسعود الفتی، کارشناس بانکی؛ هدف از معرفی این ابزار کمک به زنجیره اقتصادی کشور است. نگاه منتقدانه به اوراق گام از دیدگاه اهالی بازار و تولید بسیار زیاد است، اما می‌توان از درگاه دیگری هم به این ابزار نگریست.

 باید بررسی کرد که چطور شرکت‌ها می‌توانند به‌عنوان یک ابزار از اوراق گام تامین مالی کنند. اوراق گام ابزار تامین مالی جدید است که در یکی دو سال اخیر از سوی بانک مرکزی معرفی شده و می‌تواند ابزار کمک‌کننده‌ای هم برای واحدهای تولیدی باشد. این ابزار با ضمانت بانک منتشر می‌شود و بانک باید در موعد سررسید آن، مبلغی که موردنظر بوده را به حساب فروشنده واریز کند.

در اوراق گام یک سوی معامله فردی است که نیاز دارد محصولی را بخرد، فروشنده یا متقاضی، طرف دیگر معامله است و بانک در این میان قرار است این اوراق را منتشر و تضمین کند. در نهایت این اوراق در بورس یا فرابورس قرار می‌گیرد و برای شرکت متقاضی این اوراق تبدیل به پول می‌شود. این اوراق برای بنگاه‌ها صادر می‌شود و شخص حقیقی نمی‌تواند درخواست اوراق گام داشته باشد، اما طرف فروشنده در گذشته فقط باید بنگاه تولیدی می‌بود، اما در آخرین اصلاحیه، شرکت‌ها و شخص حقیقی و بنگاه تولیدی می‌توانند از یک شخص حقیقی خرید کنند.

 این اتفاق کار را تسهیل کرده و فقط بنگاه‌های تولیدی نیستند که از این اوراق استفاده می‌کنند، بلکه شرکت تولید و بازرگانی برای خرید کالاهای تولید داخل هم می‌توانند از این اوراق استفاده کنند. بانک مرکزی این مجوز را با تعیین مبلغی به بانک‌ها می‌دهد. بانک مرکزی به این وسیله می‌خواهد به‌جای آنکه بانک‌ها بخشی از سرمایه در گردش خود را تسهیلات پرداخت کنند، از طریق اوراق گام تامین مالی زنجیره تولید را راه‌اندازی کند.

همه شرکت‌های تولیدی، پخش، توزیع و بازرگانی که حداقل یک سال قدمت داشته باشند، می‌توانند از این اوراق استفاده کنند. اگر یک بنگاه تولیدی خوش‌حساب باشد و دو بار اوراق گام که منتشر شده را به‌موقع تسویه کرده باشد، بعد از آن امکان 10 درصد افزایش هم وجود دارد و می‌تواند تا معادل ۱۳۰درصد فروش سال قبل، از این اوراق استفاده کند.

بنگاهی که می‌خواهد این اوراق را منتشر کرده و برای تامین مالی استفاده کند، باید صورت مالی حسابرسی‌شده داشته باشد. درخواست مشتری اوراق در بانک ابتدا بررسی و حساب مشتری اعتبارسنجی می‌شود و تضامینی هم باید ارائه دهد. به‌عنوان‌مثال خریدار اوراق سپرده بلندمدت دارد، اما نمی‌خواهد برای خرید از آن سپرده استفاده کند.

 بعد از آنکه درخواست در شعبه تایید شد، در رکن اعتباری بالاتر که کمیته اعتبارات است، تصمیم‌گیری می‌شود که براساس مدارک به آن مشتری چه میزان اوراق گام تعلق گیرد.

سخن پایانی

اوراق گام یکی از ابزارهای مالی نوین در ایران است که می‌تواند تاثیر مثبتی بر تامین مالی تولید و کاهش فشار بر شبکه بانکی داشته باشد. با این حال، موفقیت آن نیازمند اطلاع‌رسانی گسترده، افزایش پذیرش در بین فعالان اقتصادی و نظارت دقیق بر عملکرد آن در بازار سرمایه، افزایش آگاهی فعالان اقتصادی درباره مزایا و نحوه استفاده از اوراق گام از طریق دوره‌های آموزشی و رسانه‌ها، گسترش دامنه پذیرش این اوراق در بین بانک‌ها و تأمین‌کنندگان برای افزایش مقبولیت آن و حمایت دولت از انتشار و استفاده از این اوراق از طریق تسهیلات مالیاتی و مشوق‌های اقتصادی است.

باتوجه به مزایای این ابزار، به‌نظر می‌رسد توسعه استفاده از اوراق گام می‌تواند به بهبود تامین مالی تولید و رونق اقتصادی کشور کمک کند. پیشنهاد می‌شود دولت و بانک مرکزی با ارائه مشوق‌هایی مانند تضمین حداقل بازدهی، افزایش دامنه پذیرش این اوراق و آموزش گسترده، به تقویت جایگاه اوراق گام در اقتصاد کمک کنند. همچنین اصلاح مقررات و افزایش سقف انتشار اوراق، می‌تواند اثربخشی آن را بیشتر کند. با اجرای صحیح این ابزار مالی، می‌توان انتظار داشت که اوراق گام به یک راهکار پایدار برای تامین مالی تولید تبدیل شود و نقش مهمی در رونق اقتصادی کشور ایفا کند.