صنعت مس ایران برای تولید یک میلیون تن مس در سال ظرفیت غیرقابل‌انکاری دارد و با توجه به افزایش بهای نرخ جهانی مس به بیش از ۱۱ هزار دلار، قادر است ارزآوری ۱۰ میلیارد دلاری را از آن خود سازد.

از حیث ارزش ذخایر طبیعی (نفت، گاز و مواد معدنی) نیز ایران با ۲۷ تریلیون دلار ارزش ذخایر طبیعی بعد از کشورهای روسیه، امریکا، عربستان و کانادا پنجمین کشور بزرگ دنیا محسوب می‌شود. همچنین در سال گذشته رکورد حفاری اکتشافی تاریخ ایران توسط شرکت ملی مس جابه‌جا و ۴۰۰ هزار متر حفاری مغزه‌گیری انجام شد که مقایسه این میزان با سال‌های ۹۵، ۹۶ یا ۹۷ که نهایتا حدود

۳۸ هزار متر حفاری مغزه‌گیری انجام می‌شد، بسیار قابل توجه و معادل با حدود ۱۰ برابر است و بر همین اساس نیز، حجم ذخایر به 20. 4 میلیارد تن رسیده که رخدادی بسیار مبارک است. این نکته نیز قابل توجه است که طی هفت ۸ سال گذشته، بالغ بر ۷ تا ۸ میلیارد دلار در دنیا در حوزه اکتشافات هزینه شده و البته تا سال گذشته منتج به کشف هیچ معدنی نشده است. اما در سال ۲۰۲۳ وضعیت دگرگون شده است، چنانکه مثلا ذخایر کشور پرو از ۸۰ میلیون تن به ۱۲۰ میلیون تن افزایش یافته یا کنگو از رتبه هشتم به رتبه چهارم در جهان صعود کرده است. اما ایران باوجود اینکه انقلابی در عرصه اکتشافات را از سر گذرانده است، با یک رتبه نزول در رنکینگ جهانی مواجه شده که نشان می‌دهد دولت باید در زمینه اکتشافات فعالیت جدی‌تری داشته باشد و نسبت به اصلاح و تغییر قوانین و ضوابطی که مانع از اجرای صحیح و اصولی کار می‌شود، اقدام کند.

جهش تولید در صنعت مس

روند رشد ملایم تولید در ۴۰ سال گذشته در شرکت ملی مس ایران همچنان ادامه دارد و سال گذشته یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن کنسانتره تولید شده است که عددی تاریخی در دوران فعالیت این شرکت به شمار می‌رود. اما ایران علاوه بر رشد تولید نیازمند مولفه دیگری به نام جهش تولید است و این ارقام جوابگوی نیاز کشور نخواهد بود. جهش تولید صنعت مس، جز با توسعه، سرمایه‌گذاری و اقدامات بزرگ محقق نمی‌شود، چراکه ما معادن بسیار بزرگی در کشور داریم. اما صادرات مس در ایران که قبلا بالغ بر ۱۶۱ هزار تن بوده در سال گذشته به ۵۳ هزار تن رسیده است و این نشان می‌دهد که متولیان باید اصلاحات جدی در زمینه قوانین در این زمینه داشته باشند. باید بدانیم که توسعه صادرات یک الزام بزرگ برای کشور است و باید در راستای تامین منابع تمامی مردم محقق شود. شرکت ملی مس ایران با تولید ۳۰۰ هزار تن کاتد مس، باید در هر سال حداقل ۱۵۰ هزار تن بالغ بر یک و نیم تا ۲ میلیارد دلار صادرات داشته باشد. این در حالی است که در سال گذشته میزان این صادرات ۴۰۰ میلیارد دلار بوده است! آمار صادرات در سال‌های قبل‌تر نیز شامل صادرات

1. 6 میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ است که در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ تقریبا به نصف رسیده است و اگر دولت همین روند را در پیش بگیرد، این میزان کمتر خواهد شد. اما صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه و وضع قوانین دست‌و‌پا‌گیر و محدودکننده عامل اصلی کاهش صادرات و ایجاد وضعیت موجود است.

صدرنشین تمامی فلزات اساسی

نکته قابل توجه این است که مس در ایران با دیگر فلزات قابل‌قیاس نیست و بی‌تردید صدرنشین تمامی فلزات در کشور ما، مس است. اینکه ما برای استخراج سایر فلزات به آب و آتش بزنیم و هزینه‌های گزافی را متقبل شویم، اما برکت آن بر سر سفره مردم مشاهده نشود به نظر عقلانی نمی‌رسد. لذا اگر می‌خواهیم برکتی را نصیب مردم و کشور کنیم، بهترین روش توسعه، استخراج و صادرات مس در کشور است. امروز نرخ تمام شده مس در جهان بالغ بر ۳ هزار دلار و نرخ فروش آن در جهان (و البته ایران) ۱۱ هزار دلار است که سودی بسیار قابل توجه را عاید کشور می‌کند و قطعا هیچ صنعت بزرگی در دنیا چنین سودآوری فراوانی ندارد. علاوه بر این، ظرفیت تولید یک میلیون تن مس محتوای معدنی در شرکت ملی مس ایران ۱۰۰ درصد وجود دارد که امیدوارم با هم‌افزایی میان متولیان و دولت به این هدف برسیم. چنان‌که می‌توانیم جایگاه ایران در جهان را در زمینه تولید مس کاتد از رتبه ۱۶ به رتبه ۵ برسانیم. دقت کنید که اولویت‌بندی توسعه صنعت مس باید بر اساس سه رکن مهم ظرفیت‌های موجود، امکان تامین مالی عملیاتی و در نهایت ایجاد برکت پایدار برای کشور باشد. به‌نحوی‌که مردم نتایج این توسعه را در زندگی روزمره خود مشاهده کنند. از دیگر آمارهای قابل توجه در شرکت ملی مس ایران این است که در ۲۰ سال گذشته واحدهای ۷ میلیون تنی مد نظر بوده که طی یک انقلاب در حوزه فرآوری مواد معدنی صنعت مس امروز به ۲۱ میلیون تن رسیده است. این واحدها قادرند با عبور از این میزان به حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تن نیز برسند. در حوزه ذوب نیز این موضوع صادق است. چنان‌که امروز در جهان، شرکت‌های مس با یک کوره ذوب، بالغ بر ۶۰۰ هزار تن کاتد تولید می‌کنند.

مس، هیچ جایگزنی ندارد

اما در خصوص این نکته که چرا بر این باور هستیم که مس صدرنشین تمامی فلزات دیگر به شمار می‌رود، ذکر این نکته لازم است که در این زمینه مفهومی به نام «امکان جایگزینی» وجود دارد. چنان‌که می‌دانید بازار مصرف تمامی فلزات مانند فولاد، مس، آلومینیوم و… در حوزه ساخت‌وساز ساختمان (چه ساختمان‌های بزرگ و چه ساختمان‌های کوچکی که در شهر ساخته می‌شود) با نوسان مستمر مواجه است. یعنی اگر برای مثال نرخ فولاد افزایش پیدا کند، مردم برای ساخت‌وساز ساختمان‌ها به‌جای فولاد از آلومینیوم استفاده می‌کنند یا اگر نرخ آلومینیوم بالا برود، مردم یو.پی.وی.سی را جایگیزین آن می‌کنند. اما در مورد فلز مس چنین وضعیتی وجود ندارد. چنانکه تجهیزاتی که در یک ساختمان با استفاده از فلز مس ساخته شده‌اند، از ۵۰ سال قبل تا امروز تغییری نکرده و همچنان مس انتخاب اول برای ساخت این تجهیزات بوده است. هرچندگاهی اوقات برخی از افراد تلاش می‌کنند تا جایگزینی برای مس در صنعت ساختمان‌سازی پیدا کنند، اما در نهایت این تلاش بی‌نتیجه است و هیچ فلزی نمی‌تواند جایگزین مس قرار گیرد. لذا قاعده امکان جایگزینی برای فلز مس اجرایی نیست. نمونه سود سرشار صنعت مس کشور، معدن سونگون در آذربایجان است که با ۶۰۰ میلیون دلار هزینه اداره می‌شود و هزینه عملیاتی آن نیز در سال ۲۰۰ میلیون دلار است. اما حاشیه سود این معدن نیز با نرخ امروز بالغ بر ۴۰۰ میلیون دلار است. سوال این است که کدام فلز قادر است چنین سودآوری قابل‌توجهی داشته باشد؟

سخن پایانی

تنها راه عبور قدرتمندانه کشور از ناترازی گاز و قطعی‌های مکرر برق در تابستان، تنها و تنها ورود به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و در رأس آنها خورشید و باد است. امروز ابوظبی تنها در یک نقطه موفق به تولید ۲۵۰۰ مگاوات برق از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر شده و این در حالی است که ما در کل ایران هنوز موفق به تولید ۵۰۰ مگاوات برق نشده‌ایم! در کارخانه کاراپینار در ترکیه و در سال گذشته نیز در یک محل هزار و ۳۰۰ مگاوات برق (سه‌برابر انرژی خورشیدی ایران) تولید می‌شود که امسال به ۲ هزار مگاوات رسیده است.