تولید برق کار ما نیست!
زمانی که وزارت نیرو رشد و گسترش استفاده از نیروگاه‌های به‌اصطلاح خودتامین را به‌عنوان راهکاری برای رفع چالش تامین برق پایدار صنایع مطرح می‌کرد، شاید انتظار آن را نداشت که این موضوع، خود به مسئله و هزینه‌ای مضاعف برای فعالیت اقتصادی صاحبان صنایع بدل شود، تا جایی که مدیر یک کارخانه معتبر و شناخته‌شده در حوزه صنعت فولاد، اعلام کند که از اساس کار تولید برق را باید به کاردانش سپرد و ورود به این حوزه توسط صنایع، دغدغه‌های مضاعفی را برای صاحبان صنایع موجب شده است. صمت در گفت‌وگو با فرهاد علی‌نژاد، فعال صنعتی به چالش‌های تامین برق برای صنایع پرداخته است.
طرح خودتامین شدن برق صنایع در حال اجرا است و پیش از این جزئیات آن در مفادی قانونی تدوین و تصویب شده است. به‌نظر شما آیا احداث نیروگاه خودتامین برق توسط صنایع، روش مناسب، مورداطمینان و به‌صرفه‌ای برای جبران محدودیت برق صنایع محسوب می‌شود یا صنایع به‌دلیل محدودیتی که وجود داشته، به‌اجبار به احداث نیروگاه روی آورده‌اند؟
هر صنعتی باتوجه به چشم‌انداز و ماموریتی که دارد، برای خود مسیر و هدفی را مشخص و سعی می‌کند همه منابع و امکاناتش را در این راستا به‌کار بگیرد. متاسفانه طی چند سال گذشته باتوجه به ناترازی که در تولید و مصرف برق به‌وجود آمده، صنایع ناخواسته وارد مسیر و زمین بازی تولید برق شدند که تقریبا هیچ تخصصی در آن نداشته و با آن بیگانه بوده‌اند.
بعضی از صنایع بزرگ، با میزان دیماند بالا، مانند فولاد‌مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان، از ابتدا درگیر خودتامینی برق بوده‌اند و این موضوع با رشد آن شرکت‌ها توأم بوده است؛ یعنی از ابتدا در کنار واحد تولیدی خود، اداره واحدی نیروگاهی را نیز برعهده داشته‌اند. اما این مسئله برای شرکت‌هایی مثل ما که تاکنون ورود به حوزه تامین برق را در برنامه خود نداشته، دغذغه‌های مضاعفی ایجاد می‌کند؛ چرا که بخشی از زمان، انرژی و منابع صنایع که باید صرف تولید و توسعه شود، در بحث تولید برقی هزینه می‌شود که نیاز مبرم به آن به‌صورت فصلی و تنها ۴ یا ۵ ماه از سال وجود دارد و در مقابل، نیازمند فرآیندی سنگین و تخصصی برای تعمیرات و نگهداری است و حقیقتا ما فاقد این تخصص هستیم، بنابراین مجبوریم با قیمت‌هایی بسیار گزاف و عموما ارزی، آن را برون‌سپاری کنیم. به این ترتیب می‌توان گفت هزینه‌های اضافه‌ای با خودتامینی برق به شرکت‌ها اعمال شده است. در حالی که هیچ‌گاه تمایل نداشته‌ایم به حوزه‌هایی ورود کنیم که در آن تخصص کافی نداریم و درگیر مسائل فنی و پیچیده آن شویم.
علاوه بر این، مسائل اداری که برای دریافت مجوزها و... وجود دارد، به مجموعه این دغدغه‌ها افزوده شده است. به‌عنوان‌مثال برای خودتامینی برق کارخانه‌ای که در آن فعالیت دارم، الان ۲ سال است که برای تامین گاز به‌عنوان سوخت آن در تلاشیم و شرکت گاز به ما اعلام می‌کند، گاز کافی برای تامین سوخت این نیروگاه وجود ندارد. بر همین اساس، طی رایزنی‌های خود با وزارت نیرو پیشنهاد کردیم که تامین برق کارخانه طی پیک مصرف سوخت در زمستان، از شبکه تامین شود و در نهایت با این شرط که شرکت گاز تنها ۸ ماه از سال به کارخانه ما تحویل گاز کند، صدور مجوز نیروگاه خودتامین امکان‌پذیر شد، بنابراین اگر مشکلات بروکراسی و گرفتن مجوزها را هم در نظر بگیریم، عملا یک کار بسیار طاقت‌فرسا را برای احداث و راه‌اندازی نیروگاه‌های خودتامین صنایع شاهد هستیم.
احداث نیروگاه خودتامین برق برای مجموعه صنعتی متبوع شما با چه ابعاد و سازکار فنی انجام گرفته است؟ از نظر شما این موضوع چه فرصت‌ها و چالش‌هایی را به‌همراه خواهد داشت و با چه اهداف و انتظاراتی این کار را انجام می‌دهید؟ آیا در شرایط کنونی راهکار بهتری هم می‌توانست برای تامین برق صنعت شما وجود داشته باشد؟
هدف ما این است که بتوانیم تولید کارخانه‌ها را سر پا نگه داریم. ما برای ۳ شیفت کاری، ۳۶۵ روز در سال نیرو انسانی استخدام کردیم و حقوق، عیدی، پاداش و... می‌دهیم و مجبوریم که تولید پایداری داشته باشیم. حال آن که وقتی برق منطقه‌ای یا شرکت توزیع برق یا شرکت توانیر اعلام می‌کنند که باید از ساعت ۷صبح تا ساعت ۱۲شب مصرف برق را به کمتر از ۱.۸مگاوات پایین بیاوریم، این عملا یعنی توقف کامل تولید و مصرف تنها در حدی که از سرد شدن چند پاتیل مواد مذاب جلوگیری کنیم تا خسارت جبران‌ناپذیری به مجموعه کارخانه نخورد، بنابراین به‌خاطر اینکه بخشی از تولید کارخانه را هم بتوانیم ادامه دهیم و همچنین تنها برای گرم نگه داشتن کوره‌های کارخانه، مجبوریم به‌سراغ تامین برق موردنیاز خود برویم.
به‌منظور رفع این نیاز، تامین برق کارخانه را در ۲ مرحله دنبال کردیم؛ مرحله نخست، خریداری ژنراتور گازی (Gas Engine) بود؛ اکنون کارخانه‌ای بزرگ دارای ۵.۵ مگاوات ظرفیت منصوبه است که از این میزان، ۲.۵ مگاوات آن فعال است و به تولید برق می‌پردازد و مابقی به‌دلیل مشکلات فنی و نبود قطعات ناشی از تحریم‌ها، در حال حاضر در دسترس نیست؛ اما به‌دنبال راهکاری هستیم تا بتوانیم به‌شکلی، ازکشور آلمان یا امریکا قطعات را برای این ژنراتور که از برندی معروف است، به ایران برسانیم. تا آن زمان، ۲.۵مگاوات برق تولیدی توسط این نیروگاه کوچک‌مقیاس را استفاده می‌کنیم و همچنین با شبکه هم به‌اشتراک می‌گذاریم.
البته میزان کل مصرف این کارخانه بزرگ در حالت استفاده از تمام ظرفیت تولید و روشن بودن تمام دستگاه‌ها، ۱۴مگاوات است که به‌صورت میانگین حدود ۱۰مگاوات مصرف می‌کنیم.
پس همچنان برای داشتن میزان تولیدی قابل‌قبول، بی‌نیاز از برق دریافتی شبکه نخواهید بود؟
بله، قطعا همین‌طور است. با برق موجود، تنها ۳ خط تولید را که مصرف برق کمتری دارند، طی روز می‌توانیم در مدار نگه داریم و خطوط تولید با مصرف برق بیشتر، از ساعت ۱۲شب تا ۷ صبح وارد مدار می‌شوند، زیرا پس از آن با اخطار و دستور کاهش بار روبه‌رو می‌شویم. برای اینکه از این وضعیت عبور و کل نیازمان را مستقل از شبکه تامین کنیم، سال گذشته به‌عنوان مرحله دوم خودتامینی برق کارخانه، اقدام به خرید یک دستگاه توربین گازی زیمنس کردیم که اکنون در حال نصب است و تا کمتر از ۳ ماه بعد به مرحله بهره‌برداری می‌رسد که البته حدس می‌زنیم در آن زمان با پیک مصرف گاز و کمبود و ناترازی گاز مواجه شویم و قطعا در پیک تابستان سال بعد وارد مدار خواهد شد. این توربین با ظرفیت اسمی ۱۵.۵مگاوات است و باتوجه به اختلاف ارتفاع و شرایط آب‌وهوایی قزوین، شهر محل استقرار کارخانه، پیش‌بینی می‌شود که حدود ۱۲ تا ۱۲.۵مگاوات تامین برق پایدار را بتوانیم از آن داشته باشیم، در نتیجه مازاد برق تولیدی نسبت به مصرف کارخانه، قطعا به شبکه فروخته خواهد شد.
در بخش ابتدایی صحبت‌های‌تان اشاره فرمودید که ژنراتورهای گازی فعلی را از برند معروف انتخاب کردید و الان با مشکل تامین تجهیزات و قطعات آن روبه‌رو هستید. چرا انتخاب‌تان قطعات داخلی نبوده است؟
در حال حاضر ژنراتور گازی با ظرفیت ۲ مگاوات در داخل کشور تولید نمی‌شود و شرکت‌های داخلی که ساخت این موتورها را مهندسی معکوس کرده‌اند، ژنراتورهایی نهایتا با ظرفیت یک مگاوات تولید می‌کنند؛ در نتیجه برای تامین ۴مگاواتی که نیاز داشتیم، باید ۴ ژنراتور نصب می‌کردیم و ۴ ست لوازم یدکی برای آن باید در نظر می‌گرفتیم. بر این اساس این ۲ ژنراتور را باتوجه به اینکه همیشه کار می‌کنند و دور RPM ۱۰۰۰ آنها، از برند معروف خارجی انتخاب کردیم که یک برند شناخته‌شده در دنیاست.
آیا درباره تامین منابع مالی و نیز استفاده از مشاوران متخصص، برای راه‌اندازی و بهره‌برداری از نیروگاه خودتامین حمایتی از سوی وزارت نیرو و نهادهای تابعه آن دریافت کرده‌اید؟
خیر، ما در عمل هیچ حمایتی برای این اقدام از سوی وزارت نیرو دریافت نکردیم و حتی در بحث دریافت مجوزها آن قدر با مشکل مواجه شدیم که سعی می‌کنیم در ادامه راه هم کمترین ارتباط را با وزارت نیرو داشته باشیم و خودمان مسائل پیش‌رو را حل کنیم.
کارخانه‌ای که در آن فعالیت دارید، برق را در حال حاضر با چه نرخی از شبکه خریداری می‌کند؟ آیا نرخ برق صنایع پایین‌دستی شما از جمله کارخانجات فولاد هم به‌همین‌میزان است؟
نرخ برق صنایع فلزی در حال حاضر به‌ازای هر کیلووات‌ساعت، حدود ۱۴۰ تومان است؛ اما این نرخ برای فولادی‌ها به هزار و 200 تومان می‌رسد. درباره کارخانه‌ای که فعالیتی در آن دارم، بر سر این قضیه با برق منطقه‌ای زنجان و توانیر حتی وارد پیگیری قضایی شدیم و رأی هم گرفتیم که ما جزو صنایع فلزی هستیم و فولادی نیستیم و کار تولید فولاد انجام نمی‌دهیم.
باتوجه به مسئله و مناقشه‌ای که برای نرخ خرید برق خود از شبکه دارید، برای خرید ظرفیت مازاد برق تولیدی نیروگاه خودتامین آن مجموعه، چه سازکار و قیمتی تعیین شده است؟ آیا نیروگاه مستقیما برق نیروگاه را به مشترک خواهد فروخت یا وزارت نیرو به‌عنوان واسطه بین نیروگاه و خریدار عمل خواهد کرد؟
در حال حاضر باتوجه به قراردادی که با برق منطقه‌ای زنجان داریم، در زمان‌های پیک مصرف هر میزان برق تولیدی قابل‌عرضه به شبکه داشته باشیم، به‌ازای هر کیلووات‌ساعت، هزار و 200 تومان از طرف شبکه خریداری می‌شود؛ البته خارج از ساعت‌های پیک شاید علاقه‌ای به خرید برق صنایع نداشته باشند؛ کمااینکه طبق قانونی که به‌تازگی اصلاح شده، زیر ۲ مگاوات برق را هم با ECA (قراردادهای خرید تضمینی برق) خریداری نمی‌کنند.
آیا در زمان پرباری شبکه و محدودیت توان تولید برق، نیروگاه خودتامین شما ملزم به قطع برق صنعت و انتقال آن به شبکه سراسری خواهد بود؟ آیا تضمینی به شما داده شده که در چنین شرایطی به‌هیچ‌وجه از شما نخواهند برق شبکه را تامین کنید؟ در این صورت وزارت نیرو با چه قیمتی برق را از نیروگاه متعلق به صنعت خریداری خواهد کرد؟
درباره قطع برق، نیروگاه‌های خودتامین نمی‌توانند این کار را بکنند و از نظر قانونی این اجازه را ندارند، اما اگر زمانی به هر دلیل نیاز باشد، برقی حداقلی و در حدهمان ۱.۸مگاوات را از شبکه بگیرم که فقط شرایط کارخانه بدون هیچ تولیدی پایدار بماند، در عمل مشکل خواهیم داشت. این در حالی است که از نظر فنی برای پایداری ۴ پاتیل مواد مذاب در دمای بین ۳۶۰ تا ۵۰۰ درجه، به حدود ۳ مگاوات برق نیاز داریم.
در راستای تامین سوخت پایدار و مطمئن نیروگاه خودتامین آن مجموعه صنعتی، چه پیش‌بینی‌ها و تضامینی انجام گرفته است؟
اگر موفق به دریافت تمام مجوزهای لازم شویم، بعید است در پیک تابستان با کمبود گاز مواجه باشیم؛ اما قطعا در پیک زمستان که تقریبا اواخر دی و طی بهمن است، هم گاز و هم برق، قطع یا اصطلاحا مدیریت می‌شود. باتوجه به خروج بخشی از نیروگاه‌ها از مدار به‌دلیل کمبود گاز، به‌تبع بین یک تا دو هفته با کاهش تولید و تامین برق در شبکه مواجه می‌شویم؛ بنابراین برای تامین برق موردنیاز خطوط تولید کارخانه در پیک زمستان، از سوخت جایگزین یعنی گازوئیل استفاده می‌کنیم که برای این موضوع از همین حالا باتوجه به مکاتبات شرکت نفت، شروع به ذخیره‌سازی گازوئیل کردیم تا در زمستان با مشکل تامین سوخت جایگزین گاز مواجه نشویم.
دیگر چالش‌هایی که در این حوزه دارید، چه مواردی است و چه انتظارات و درخواست‌هایی برای حل آنها دارید؟
اساسا باید سازکاری اندیشیده شود تا کسانی نسبت به تولید برق مبادرت کنند که تخصص این کار را دارند؛ برای این منظور باید از بخش خصوصی حمایت شود تا نیروگاه احداث کنند. در نهایت نرخ انرژی را مثل کالای همه صنایع واقعی‌تر و بدون تبعیض و یارانه، اما به‌صورت پایدار و مطمئن در اختیار مشترکان بخش‌های مختلف و به‌ویژه صنایع قرار دهند.
در حال حاضر در طول توقف‌های چندین‌ساعته‌ای که تقریبا هر روزه طی ایام پیک مصرف برق و به‌دلیل قطعی برق در خطوط تولید خود داریم، مقدار قابل‌توجهی تولید از دست می‌رود و برای آن حتی با افزایش شدت تولید در زمان‌های برقراری برق، جبران و جایگزینی وجود ندارد. به‌همین‌خاطر برای ما بسیار مهم‌تر از نرخ برق، آن است که از منابع پایدار انرژی برخوردار باشیم تا بتوانیم تولید پایداری داشته باشیم. فعالان صنایع مرتبط با فولاد، به‌ویژه تولیدکنندگان ورق‌های فولادی موظفند محصولات خود را در بورس عرضه کنند و اگر ناشی از کمبود برق خللی در عرضه در بورس و تحویل محصول اتفاق بیفتد، بورس و مشتری این را از آنها نمی‌پذیرند و به‌عنوان یک موضوع فوری در نظر نمی‌گیرند؛ می‌گویند به ما ربطی ندارد و باید کالا را به ما تحویل بدهید. همه مشکلات دست به‌دست هم می‌دهند و باعث می‌شوند تولید به عددی که موردانتظار است، نرسد و با کمبود محصول موردنظر در کشور مواجه شویم.
سخن پایانی
انرژی برق ضمن آنکه سبب رشد کیفی زندگی مردم می‌شود، رابطه مستقیمی با توسعه پایدار، رونق و جهش بخش تولید در جوامع مختلف دارد. در این میان، در صحنه جهانی نیز حرکت از سمت انرژی‌های فسیلی به‌سمت انرژی‌های الکتریکی و تولید برق، به‌دلیل ملاحظات زیست‌محیطی شدت گرفته و سبب توسعه و افزایش سهم سبد انرژی کشورهای مختلف از انرژی برق شده است.
