سهم آلایندگی منابع مختلف

حمیدرضا سهرابی، کارشناس انرژی و عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی CNG هم در این زمینه به مهر گفته بود: آلایندگی هوا و منابع آلاینده در تمامی فصول وجود دارد، اما در فصول سرد با تغییرات جوی و بحث وارونگی هوا شاهد تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها هستیم. در ایران نیز موضوع آلایندگی کلانشهرها بحران جدی در دو دهه اخیر بوده و سال به سال هم تشدید می‌شود. ضمن آنکه منابع آلاینده شامل صنایع، نیروگاه‌ها، مصارف خانگی و حمل‌و‌نقل هستند،اما سهم هر بخش در آلایندگی هوا، سهمی متفاوت است.

به‌گفته این کارشناس، انرژی سهم مصارف خانگی باتوجه به مصرف گاز در خانه‌ها در مقایسه با دیگر بخش‌ها در آلایندگی هوا، سهمی ناچیز است، زیرا صنایع و نیروگاه‌ها نیز در طول سال از سوخت گاز برای فعالیت بهره می‌برند، اما باتوجه به ناترازی گاز در فصول سرد، مصرف گازوئیل و مازوت، با بخشی از مصرف گاز آنها جایگزین می‌شود که بسته به میزان گوگرد و کیفیت آنها، آلایندگی‌های محلی ایجاد می‌کنند.

 با این حال، اگر سهم آلایندگی منابع مختلف را در سطح کلان و نه به‌صورت محلی، بررسی کنیم، بیشترین سهم آلایندگی هوا مربوط به بخش حمل‌ونقل است که این سهم بیش از ۷۰ درصد است و تنها حدود ۳۰ درصد از آلایندگی هوا به بخش‌های غیرحمل‌ونقل مثل نیروگاه‌ها، صنایع و مصارف خانگی و ... بازمی‌گردد.

به‌گفته عضو هیات‌مدیره انجمن سی ان جی در بخش حمل‌ونقل نیز عمده آلایندگی مربوط به بخش حمل‌ونقل زمینی است و سهم حمل‌و نقل هوایی و ریلی در آلایندگی هوا در مقایسه با سهم حمل‌و نقل زمینی بسیار ناچیز است. در واقع عمده آلایندگی هوا به مصرف بنزین و گازوئیل در بخش حمل‌و نقل عمومی و خودروهای سواری بازمی‌گردد.

سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها بیش از 4 درصد مازوت دارد

بسیاری از کارشناسان، مهم‌ترین دلیل مصرف بالای سوخت توسط نیروگاه‌ها را راندمان پایین عنوان کرده‌اند. این در حالی است که متوسط راندمان نیروگاه‌های حرارتی جهان به ۳۹.۰۴ درصد رسیده، این رقم در پایان نیمه نخست امسال در ایران به حدود ۳۹.۵ درصد رسید و از متوسط جهانی بالاتر است. در همین حال استفاده از مازوت مسئله دیگری است که به آن زیاد پرداخته می‌شود و بسیاری آن را علت اصلی این ماجرا می‌دانند.

 ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت مادر تخصصی برق حرارتی پیش‌تر در این‌باره گفت: استاندارد ملی ابلاغ‌شده برای سوخت با مازوت زیر ۰.۸ است، در حالی که سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها بیش از ۳ تا ۴ درصد مازوت دارد. از سوی دیگر، مسئولان امر بارها تاکید کرده‌اند که بیش از یک دهه است که در تهران از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود.

با کاهش دما و افزایش مصرف گاز در بخش خانگی همواره کارخانه‌های بزرگ و صنایع و حتی نیروگاه‌ها برای جلوگیری از تعطیلی، ناگزیر از سوخت‌های مایع یعنی گازوئیل و مازوت استفاده می‌کرده‌اند. اما امسال از ابتدای آبان با کاهش زودهنگام دما، استفاده از سوخت مایع برای صنایع، پتروشیمی‌ها و نیروگاه آغاز شد.

باتوجه به اینکه در هیچ‌یک از نیروگاه‌های تهران از مازوت استفاده نمی‌شود، علی زیار، قائم‌مقام پیشین مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی سال گذشته به مهر گفته بود: بخشی از آلودگی هوا می‌تواند ناشی از سوخت مازوت باشد، اما نمی‌توان همه مشکلات را ناشی از سوخت مازوت دانست، زیرا ذرات معلق در هوا کمتر از ۲ میکرون هستند که نمی‌توانند منشأ سوختی داشته باشند. برای مثال گاز به‌عنوان سوخت پاک در زمستان و استفاده از بخاری‌های گازی تولید آلودگی می‌کند.

به‌گفته زیار، اکنون نفت‌گاز در شبکه حمل‌ونقل کلان شهرهایی مانند تهران توزیع می‌شود که یورو ۴ و یورو ۵ است و در شهرهایی که به لحاظ زیست‌محیطی شرایط مناسب دارند، از گازوئیل با گوگرد بیشتر استفاده می‌شود.

فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل

در نهایت آخرین گزینه مربوط به آلودگی هوا فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی بوده که در این زمینه آمار و ارقام ضد و نقیضی ارائه می‌شود. در سال ۹۸ عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور اظهار کرده بود، براساس آخرین گزارش رسمی فرمانده نیروی انتظامی که برای وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست ارسال شد، ۸۷ درصد مینی‌بوس‌ها، ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها، ۷۳ درصد اتوبوس‌های درون‌شهری، ۶۰درصد کامیون‌ها، ۵۸ درصد تاکسی‌ها، ۴۴ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری، ۲۷ درصد وانت‌ها و ۴ درصد سواری‌های کشور اسقاطی بوده که ۸۰ درصد خود این سواری‌ها هم غیراستاندارد هستند. با این حجم از وسایل نقلیه اسقاطی، طبیعی است هوای سالم نداشته باشیم. در هیچ جای جهان، شما چنین آماری نمی‌بینید؛ این آمار نشان از یک فاجعه برای هوای پاک کشور دارد.

این ناوگان فرسوده اگر بهترین بنزین‌های جهان را هم مصرف کند، باز هم آلایندگی بالایی دارد. ۴ درصد سواری‌ها اسقاطی هستند، اما حداقل ۸۰ درصد خودروهای سواری از استاندارد لازم برخوردار نیستند. اینکه گفته می‌شود ۶۱درصد ذرات معلق برای منابع متحرک و ۸۳ درصد گازهای آلاینده برای صنایع متحرک است، در واقع این خودروها نفس مردم ایران را بریده‌اند. متاسفانه صنعت خودرو لوس بار آمده است و بازار را به‌شکل انحصاری در اختیار دارد. واردات خودرو ممنوع است و هر محصول با هر سطح استاندارد و کیفیتی تولید شود، بازار فروش دارد. جایگزینی هم به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی وجود ندارد؛ به‌عنوان‌مثال ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها باید جایگزین شوند، یعنی از ۱۱ میلیون، 1میلیون و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده و اسقاطی هستند. از سوی دیگر، هر موتورسیکلت فرسوده کاربراتوری به‌اندازه ۸ خودرو سواری آلودگی ایجاد می‌کند. وقتی این میزان آلودگی موتورسیکلت موردمحاسبه قرار گیرد، عدد بزرگی می‌شود.

در ادامه این موضوع باید به سخنان داریوش گل‌علیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست اشاره کرد که اواخر شهریور سال گذشته عنوان کرد، تاکنون در کشور ۲۶ میلیون خودرو شماره‌گذاری شده که از این تعداد حدود ۷ میلیون خودرو به سن فرسودگی رسیده‌اند، همچنین ۱۲.۵ میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده که حدود ۱۰ میلیون از آنها فرسوده‌اند و عموما نیز کاربراتوری هستند، سن فرسودگی موتورسیکلت ۶سال تعیین و سن فرسودگی خودرو نیز متفاوت است؛ برای مثال سواری ۲۰ سال و عمومی ۱۰ سال در نظر گرفته شده است.

به‌گفته گل‌علیزاده، شرایط خودروهای ناوگان حمل‌ونقل عمومی وضعیت بغرنجی دارند، زیرا بیش از ۸۶ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده‌اند که ضمن آلایندگی بالاتر نسبت به خودروهای نو، سوخت بیشتری هم مصرف می‌کنند.

وی تاکید کرد: سهم خودروها به‌عنوان منابع متحرک در انتشار آلاینده‌ها از لحاظ ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تهران حدود ۶۰ درصد است، از این منابع متحرک خودروهای دیزلی شامل اتوبوس، کامیون و مینی‌بوس، بیش از ۳۰ درصد از سهم منابع متحرک را به خودشان اختصاص می‌دهند. براساس آنالیزی که انجام شد، بیش از ۷۰ درصد ذرات معلقی که در هوا منتشر می‌شود، از جنس دوده است که نشان می‌دهد میزان گوگرد سوخت‌های نفت و گاز بالا است و در هوا به ذرات معلق دوده تبدیل می‌شود که شاخص آلودگی در کلانشهرها را تشکیل می‌دهد.

سخن پایانی

باتوجه به شرایط پیش‌رو، به‌نظر می‌رسد دولت باید راهکاری را در نظر بگیرد تا هر یک از ارگان‌ها دیگری را متهم به آلودگی و افزایش انتشار ذرات معلق در هوا نکنند. مهم‌ترین راه می‌تواند توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در میادین گازی و بی‌نیازی از خوراک در فصل زمستان باشد که از این طریق نیروگاه‌ها دیگر نیازی به استفاده از سوخت مایع پیدا نکنند و در کنار آن خروج خودروهای فرسوده از حمل‌ونقل عمومی و جایگزینی خودروهای جدید، مهم‌ترین راه برون‌رفت از این شرایط به‌شمار می‌آید. حال باید دید راهکار دولت برای برون‌رفت از این وضعیت چیست؟