براساس آمار اعلام‌شده از سوی گمرک، بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در سال ۱۴۰۲ با مجموع واردات و صادرات بدون نفت چین است. در حالی که آمارهای رسمی منتشرشده، نشان می‌دهد رشد اقتصادی کشور چین در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۴ معادل ۴.۷ درصد بوده و نرخ رشد اقتصادی در سه‌ماهه نخست امسال ۵.۷ درصد بوده، بنابراین نه‌تنها رشد اقتصادی در این مدت نسبت به مدت مشابه قبل کاهش یافته، بلکه از پیش‌بینی‌ها نیز پایین‌تر بوده است.

در همین حال که حال مشتری بزرگ ایران خوش نیست، صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران چندی پیش اعلام کرد در حال‌ حاضر حجم تجارت ایران و چین بیش از ۳۰ میلیارد دلار است، اما سقف تجاری ۲ کشور می‌تواند تا ۵۰ میلیارد دلار ارتقا یابد.

به‌تازگی مسیر ریلی ایران ـ چین دوباره جان گرفته و بعد از مدت‌ها با اعزام قطار کانتینری دو سر بار به مقصد چین، آغازی برای فعال‌سازی این مسیر ریلی استراتژیک پایه‌گذاری شده است.

حال باید دید باوجود اتفاقات مثبت اخیر چه مقدار می‌توان به افزایش تجارت ایران با چین در آینده امیدوار بود؟

انحصار تجارت ایران به‌ دست چین

پس از گذشت ماه‌های ابتدایی ۲۰۲۴ و ارائه آمارهایی که از کاهش رشد اقتصادی چین خبر می‌داد، باتوجه به اینکه چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است، به بررسی تاثیرات این موضوع بر تجارت ایران پرداختیم.

مسعود دانشمند، کارشناس تجارت درباره تاثیر کاهش رشد اقتصادی چین بر مراودات ایران با این کشور به صمت گفت: کاهش رشد اقتصادی چین هیچ تاثیری بر میزان مراودات ما با این کشور ندارد، زیرا این کشور در ایران رتبه یک تامین کالا از طریق واردات را دارد.

چینی‌ها نیز بر انحصار موجود در تجارت با ایران که پس از تحریم‌ها شدت گرفت، واقف هستند. البته انتقاد اصلی به سیاست‌گذاران وارد است که تاکنون تلاشی برای پیدا کردن بازار جدید نکردند.

وی در بیان راهکارهایی برای آسیب کمتر چین در پی کاهش رشد اقتصادی اظهار کرد: چین باید با افزایش تولید و صادرات، کاهش رشد اقتصادی‌اش را متوقف کند.

همچنین چین باید به‌دنبال بازار جدید با تولید کالاهای باکیفیت و با نرخ مناسب باشد.

 البته ماندگاری بازارهای قدیمی نیز موضوع مهمی است که باید حتما در نظر گرفته شود.

این کارشناس تجاری با اعلام کالاهای صادراتی به چین گفت: عمده صادرات ایران به چین محصولات پتروشیمی است و علاوه بر این نفت، قیر، مواد معدنی مانند سنگ‌آهن و محصولات کشاورزی را به کشور چین صادر می‌کنیم.

احداث بنادر خشک در نقاط شمالی برای سود بیشتر

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین بااشاره به جان گرفتن مسیر ریلی ایران ـ چین با اعزام قطار کانتینری دو سر بار به صمت گفت: این قطار از سال ۲۰۱۶ به ایران می‌آمد، اما این بار به‌عنوان قطار دو سر بار معرفی شده است، در حالی که متاسفانه برنامه منظم و متداومی برای حرکت این قطار وجود ندارد. از سوی دیگر، در دنیا باری که از طریق کشتی‌ها حمل می‌شود، اصلا قابل‌مقایسه با خط راه‌آهن نیست، اما این سیاست چین است که از راه زمینی نواحی غربی خود را به اروپا وصل کند و در این اتصال همه کشورهای در مسیر، موردنظر چین هستند.

وی با تاکید بر مشکلات موجود اظهار کرد: امکان راه‌اندازی منظم این خطوط زمانی است که بار برگشت داشته باشیم. این در حالی است که بیش از ۹۰ درصد کالاهای صادراتی به چین محصولاتی برپایه نفت، پتروشیمی‌ها و معدن است که عموما تولیدی شرکت‌های بزرگ هستند و براساس یک برنامه‌ریزی، انبارها و تجهیزات لجستیک آنها در بنادر جنوبی کشور مستقر است، در نتیجه برای حرکت منظم این قطارها باید بنادر خشکی در نقاط شمالی کشور به‌ویژه شمال‌شرقی طراحی و سیستم لجستیک مرتبی داشته باشیم. از سوی دیگر، بخش عمده این محصولات صادراتی مواد اولیه هستند که به‌صورت فله ارسال می‌شوند که ارسال آنها با کانتینر صرفه اقتصادی ندارد. این مشکلات سال‌ها پابرجاست و هر سال جلساتی نیز برای رفع آن انجام می‌شود، اما باز هم حل نمی‌شود.

قرارداد ۲۵ساله ایران با چین

حریری در رابطه با قرارداد ۲۵ساله ایران با چین نیز بیان کرد: خلاف بسیاری از انتقادات، قرارداد ۲۵ساله چین، تاثیرات مثبت بسیاری داشت که افزایش متوسط فروش نفت به چین، ساخت فاز ۲ فرودگاه امام‌خمینی(ره) به‌دست شرکت‌های چینی، امضای قرارداد ساخت استادیوم در منطقه شهر آفتاب از اثرات مثبت آن است.

حذف ایران از طرح «یک جاده ـ یک کمربند»

رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در رابطه با خبرهای منتشرشده مبنی بر حذف ایران از طرح «یک جاده ـ یک کمربند» گفت: یک جاده ـ یک کمربند، اصلا پروژه یا طرح نیست و مفهوم درست آن، یک پهنه و راه است. به‌تازگی برای بررسی بیشتر این موضوع، سفری به منطقه آزاد خورگس در مجاورت مرز چین با قزاقستان داشتیم. در طراحی خطوط ریلی در این منطقه که از طریق چین، شرق به غرب دنیا وصل شده است، حداقل ۴ خط از مسیر ایران می‌گذرد که شامل اینچه‌برون، سرخس، خاف و مرزی در سیستان و بلوچستان است. در واقع از ۴ نقطه تعیین‌شده است که قطارهای شرقی و غربی می‌توانند از ایران رد شوند که ۲ خط موجود و فعال، سرخس و اینچه‌برون است.

 در نتیجه هرگز حذف ایران از این مسیر حقیقت ندارد، چراکه فقط در حوزه ریلی ۴ مسیر از ایران عبور می‌کند. در واقع چین به‌ویژه پس از جنگ اوکراین و روسیه مایل به افزایش کانال‌های مواصلاتی شرق به غرب از طریق ایران شده است.

سخن پایانی

آن‌طور که از صحبت‌های فعالان این حوزه برداشت می‌شود، چین مایل به افزایش ارتباط با ایران است که همین موضوع می‌تواند زمینه افزایش مراودات تجاری با این کشور باشد، اما در مجموع چالش اصلی ایران، استفاده نکردن از ظرفیت‌های موجود است که سدی در مقابل همه قراردادها، طرح‌ها و... است، در نتیجه امیدواریم در ارتباط با چین که بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است، تلاش‌هایی برای جلوگیری از فرصت‌سوزی دوباره انجام گیرد.