استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به‌عنوان یک جنبه مهم از پایداری و پیشرفت جامعه‌ها در آینده بسیار اهمیت دارد. این منابع شامل انرژی‌هایی مانند نور خورشید، باد، آب، گیاهان و گرمای زمین می‌شوند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر میزان کمتری از تولید گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا منجر می‌شود که این موضوع به بهبود کیفیت هوای تنفسی و کاهش تغییرات آب و هوایی مخرب کمک می‌کند.

به‌طورکلی انرژی موردنیاز بشر از سوخت‌های فسیلی و تجدیدپذیر تامین می‌شود. انرژی‌های فسیلی از سوختن نفت و گاز به‌دست می‌آید و همین عامل، ضررهای زیانباری به طبیعت وارد می‌کند، اما انرژی‌های تجدیدپذیر همان‌طور که از نامشان مشخص است، قابلیت تبدیل دارد و استفاده از آنها، ضرری به محیط‌زیست وارد نمی‌کند؛ مانند تبدیل انرژی خورشیدی به الکتریکی که هیچ ضرری به کره زمین وارد نمی‌کند. در کشورها و مناطقی که تابش آفتاب در آنها بسیار است، معمولا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، انتخاب عاقلانه‌ای است؛ زیرا علاوه بر ارائه انرژی، بسیار سودمند است. در واقع در مناطقی که تابش آفتاب زیاد است، می‌توانیم به‌خوبی از آب‌گرم‌کن‌های خورشیدی استفاده و با استفاده از تابش خورشید، انرژی موردنیاز خود را تامین کنیم. در ایران نیز به‌خوبی می‌توان از این نوع انرژی استفاده کرد و بدون پرداخت هزینه اضافی از انرژی برق بهره برد؛ البته انرژی‌های تجدیدپذیر در ابتدا هزینه بسیاری دارد، اما با گذشت زمان هزینه تامین انرژی کاهش پیدا می‌کند و حتی رایگان می‌شود.

لزوم تامین ۲۰ درصد برق مصرفی از طریق تجدیدپذیر‌ها

اداره‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور به‌موجب قانون موظف هستند در سال ۱۴۰۳ میزان ۵ درصد از برق مصرفی خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر و بورس انرژی تامین کنند. در شرایط کنونی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر با هدف کمک به حفظ محیط‌زیست و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، به یک الزام جهانی تبدیل شده است و به‌همین‌دلیل وزارت نیرو تلاش دارد تا در قالب برنامه‌های متنوع نسبت به افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد مصرف برق کشور اقدام کند.

مشترکان پرمصرفی که لازم است در راستای حمایت از اقتصاد انرژی‌های تجدیدپذیر و تامین بخشی از برق مصرفی خود اقدام به خرید یا تولید انرژی تجدیدپذیر کنند، باید به اداره‌ها و دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده ۵ اشاره کرد، بخش بسیار مهمی که در اوج بار مصرف چیزی حدود ۲۰ درصد از مصرف برق کشور را به خود اختصاص می‌دهند و در صورت سوق داده شدن به‌سمت تامین برق از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر، نقش مهمی در حفظ پایداری شبکه سراسری و استمرار خدمات پایدار به مردم ایفا خواهند کرد. تمام دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون خدمات کشوری با هدف تحقق این هدف مهم موظف شدند از ابتدای امسال ۵ درصد از برق مصرفی خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک، تامین کنند و این میزان را در مدت ۴ سال تا ۲۰ درصد (سالانه ۵ درصد) افزایش دهند. براساس این گزارش به‌منظور اجرایی شدن ماده ۸ مصوبه شورای‌عالی کشور، رویه اجرایی تامین حداقل ۲۰ درصد برق مصرفی مشترکان مشمول از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک توسط وزیر نیرو ابلاغ شده است و در صورت رعایت نشدن این موضوع، انرژی مصرفی این مشترکان متناسب با درصد مربوط براساس حداکثر نرخ تابلوی برق سبز بورس انرژی در قبض برق این مشترکان محاسبه خواهد شد. در واقع اگر اداره‌ای بنا به هر دلیلی اقدام به خرید ۵ درصد برق مصرفی خود در امسال از انرژی‌های تجدیدپذیر و بورس انرژی اقدام نکند، شرکت‌های توزیع نیروی برق نسبت به خرید ۵ درصد سهم تجدیدپذیر آنها اقدام و در صورت‌حساب آن اداره اعمال خواهند کرد. این گزارش اضافه می‌کند، مشترکان مشمول این قانون می‌توانند تمام یا بخشی از برق مصرفی خود را به یکی از روش‌ها شامل ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک برای هر یک از ساختمان‌های مشترکان مشمول یا به‌صورت تجمیعی برای چندین ساختمان، خریداری از تابلوی برق سبز به‌صورت فیزیکی یا گواهی برق تجدیدپذیر و انعقاد قرارداد دوجانبه با نیروگاه تجدیدپذیر در چارچوب قوانین و مقررات جاری تامین کنند. همان‌طور که اشاره شد، در صورت عدم‌اجرای قانون، شرکت‌های توزیع به نمایندگی از این اداره‌ها نسبت به خرید برق از بورس اقدام می‌کنند و هزینه آن را معادل حداکثر نرخ برق تابلو سبز بورس انرژی در صورت‌حساب آنها اعمال خواهند کرد.

سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها صرفه اقتصادی ندارد

مهدی حاجی‌پور، کارشناس انرژی به صمت گفت: به‌طورکلی نرخ تعرفه‌های تجهیزات یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تجدیدپذیرها است. با اینکه نرخ‌ها در ماه‌های اخیر بروزرسانی شد، اما بازهم برای سرمایه‌گذاران جذاب نیست، به‌طوری‌که سرمایه‌گذاری در بانک و برداشت سود ماهانه بانکی بسیار پرسودتر از سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی، بادی، برقابی و... است و صرفه اقتصادی ندارد. این موضوع نخستین چالشی است که تجدیدپذیرها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

وی در ادامه گفت: چالش دیگر کم‌توجهی به انرژی بادی است که کمتر به آن پرداخته می‌شود. توسعه انرژی‌های خورشیدی به‌تازگی جدی گرفته شده است،اما انرژی بادی هنوز جای کار دارد و باید موردبحث باشد. چند سالی می‌شود که صنایع به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی تشویق می‌شوند، اما انرژی بادی موردغفلت قرار گرفته است. این روند ما را در توسعه تجدیدپذیرها به‌جایی نمی‌رساند.

رشد روزافزون منابع انرژی تجدیدپذیر در جهان

این کارشناس تصریح کرد: با استفاده از توربین‌های بادی، انرژی باد به‌منظور تولید برق به‌کار گرفته می‌شود؛ اما گاهی اوقات، بحث‌هایی درباره مکان نصب توربین‌های بادی برقرار می‌شود، زیرا این توربین‌ها ممکن است، مشکل‌ساز باشند. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و پاک در جهان روز به روز در حال افزایش است و در راستای این تحول، نرخ پنل‌های خورشیدی در حال کاهش و ظرفیت تامین انرژی از نور خورشید به‌شدت در حال افزایش است. پیش‌بینی می‌شود که طی 5 سال آینده، تعداد بیشتری از پنل‌های خورشیدی در سراسر جهان نصب شوند و ما نیز باید از این چرخه استفاده کنیم.

وی بیان کرد: ظرفیت پنل‌های خورشیدی در خاورمیانه از 3درصد کنونی به ۹ درصد کل جهان خواهد رسید. دلیل اصلی این انتقال به انرژی خورشیدی، افزایش تقاضای برق در جهان است و باتوجه به اینکه پنل‌های خورشیدی، نرخ هزینه‌های تولید برق را کاهش می‌دهند، هر روز نرخ تولید برق از این طریق رقابتی‌تر خواهد شد و راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی هر روز مقرون به‌صرفه‌تر می‌شود.

حاجی‌پور در پایان گفت: مسئله زیرساخت‌های حوزه صنعت و انرژی و نقش این زیرساخت‌ها در کشور، از موضوعاتی است که هر چند وقت یک‌بار در کانون توجه قرار می‌گیرد. اگرچه برنامه‌های توسعه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌ها در تحقق اهداف توسعه در نظر گرفته می‌شوند، اما زیرساخت‌های توسعه کشور در بخش‌های صنعت و انرژی هنوز تا توسعه فاصله زیادی دارند.

ضرورت بهره‌مندی از تجدیدپذیرها

رضا مفتخرخواه، کارشناس انرژی به صمت توضیح داد: بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر به غیر از مزایای فراوان، در راستای صرفه‌جویی انرژی در کاهش آلاینده‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی هم تاثیر بسزایی دارد، به‌همین‌علت در راستای کاهش آلودگی هوا به‌ویژه در کلانشهرها، استفاده از این انرژی می‌تواند تا حد زیادی آلاینده‌ها را کاهش دهد.

وی افزود: کشور ما دارای ظرفیت بسیار بالایی در زمینه انرژی خورشیدی است، اما درصد بسیار پایینی از تولید انرژی از طریق تجدیدپذیرها تامین می‌شود. انرژی خورشیدی یکی از مهم‌ترین منابع تجدیدپذیر و پایداری است که توسط آن می‌توان بسیاری از موانع و محدودیت‌های دیگر منابع انرژی را به‌اتمام رساند، اما برای بهره‌مندی از چنین منبعی، تامین زیرساخت‌ها از جذب سرمایه‌گذاری گرفته تا ارائه تجهیزات و تسهیلات لازم و کافی برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی نیاز است.

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نمایش نیست

این کارشناس خاطرنشان کرد: باتوجه به روند فعلی مصرف سوخت فسیلی توسط نیروگاه‌های حرارتی و میزان بالای مصرف آب در این نیروگاه‌ها، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، دیگر یک کار نمایشی نیست و باید جدی گرفته شود. هنوز در اذهان مدیران تصمیم‌گیر کشور این موضوع وجود دارد که استفاده از برق تجدیدپذیرها گران‌تر از برقی است که توسط سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود.

مفتخرخواه بیان کرد: اینکه بهره‌مندی از انرژی خورشیدی نه‌تنها مهم‌ترین راه‌حل برای حذف سوخت‌های آلاینده به‌شمار می‌آید، بلکه منافع دیگری چون اشتغالزایی، درآمدزایی و کاسته شدن از مهاجرت‌ها را به‌دنبال خواهد داشت، به‌دلیل همین ویژگی‌ها است که بسیاری از کشورهای دنیا به‌سوی تاسیس و استفاده از نیروگاه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کرده‌اند.

وی با بیان اینکه تامین زیرساخت‌ها، لازمه روی آوردن بیشتر به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است که اقدامی بلندمدت به‌شمار می‌رود، افزود: به‌علاوه برای فراگیر شدن بهره‌مندی از انرژی‌های پایدار، فرهنگ‌سازی گسترده‌ای لازم است تا به‌تدریج مسئولان، فعالان و مردم جامعه استفاده از چنین انرژی‌های پایدار و بی‌پایانی را بر دیگر انرژی‌ها ترجیح دهند. در آن زمان می‌توان به‌سوی تامین کل انرژی موردنیاز از نیروگاه‌ها و انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کنیم.

تولید برق از نیروگاه‌های حرارتی بازده ندارد

این کارشناس حوزه انرژی عنوان کرد: براساس آمارهای جهانی، نرخ برقی که از انرژی‌های تجدیدپذیر به‌دست می‌آید، کمتر از تولید برق با سوخت فسیلی است. باتوجه به وضعیت فعلی کشور در تامین سوخت نیروگاهی و نیز تامین آب موردنیاز آن، هیچ نیروگاه حرارتی پیدا نمی‌شود که وابستگی شدید به آب نداشته باشد و با لحاظ کردن این موضوع که کشورمان خشک و کم‌آب است، چشم امید داشتن به تداوم روند فعلی تولید برق از نیروگاه‌های حرارتی چندان چشم‌انداز درستی نیست. این در حالی است که نیروگاه‌های خورشیدی بالای ۷۰ درصد تولید برق را در اوج گرما دارند، بدون آنکه قطره‌ای آب مصرف کنند و نیازی هم به مصرف سوخت ندارند.

همچنین اکنون در کشورمان ۳۰ تا ۴۰هزار مگاوات ظرفیت احداث نیروگاه بادی وجود دارد و در مرز ایران و افغانستان یکی از بی‌نظیرترین نقاط بادخیز را داریم که بهترین فرصت برای تولید برق است.

وی تصریح کرد: رفتن به‌سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر یک ضرورت است. اگر به این سمت نرویم، فرصت‌ها از دست می‌رود و این به‌ضرر کشور است. اگر هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور ایجاد شود، سالانه هزار و ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی صرفه‌جویی می‌شود.

وی در پایان گفت: ایجاد هزار مگاوات انرژی‌های تجدیدپذیر باتوجه به خشکی کشور آب می‌کاهد و از گازهای گلخانه‌ای جلوگیری خواهد شد. اگر وزارت نیرو موفق شود با تامین اعتبار، انرژی‌های تجدیدپذیر را عملیاتی کند، علاوه بر مزیت‌های فوق، اشتغال بسیار پایداری هم ایجاد خواهد کرد.

سخن پایانی

براساس آمار، اکنون ۸۴ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاه‌های کشور در تولید برق است که عموما این ظرفیت به‌تمامی در زمان پیک مصرف مورداستفاده قرار می‌گیرد و گاهی به‌دلیل حجم بالای بار، زمینه‌ساز ایجاد فشار مضاعف یا قطعی برق در برخی از بخش‌ها می‌شود.

آن‌طور که کارشناسان اذعان دارند، می‌توان با استفاده از ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی ۷۰ درصد برق موردنیاز کشور را تامین کرد بدون اینکه سوختی موردمصرف قرار گیرد یا آبی مصرف شود. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارند؛ در صورتی که هزار مگاوات تولید برق از طریق نیروگاه تجدیدپذیر در کشور انجام گیرد، صرفه‌‌جویی قابل‌توجهی در حدود هزار و ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۲.۸ میلیون مترمکعب آب به‌صورت سالانه انجام شده و در نهایت ۳.۷ میلیون تن گاز گلخانه‌ای کمتر به اتمسفر کشور تزریق می‌شود.

علاوه بر مزیت‌های فوق، توجه به این آمار که ۱۲ میلیون فرصت شغلی پایدار در پی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان ایجاد شده، قابل‌توجه است که سهم ایران از این رقم تاکنون ۴۰ هزار فرصت شغلی بوده و در صورت گسترش استفاده از این ظرفیت، می‌توان توقع داشت که سهم بالاتری از سبد اشتغال را به خود اختصاص دهد.