بی برنامگی مسئولان در استفاده از منابع آبی و برداشت بیش از حد از دشت‌های این استان و مصرف بی‌رویه آب از سوی مردم بی‌آبی را دو چندان و ذخایر زیرزمینی را نابود کرده است و وضعیت دشت‌های مرکزی را به مرحله بحران رسانده و در حسرت آب نفس می‌کشند. استان مرکزی واقع در قلب ایران با اقلیمی نیمه‌خشک امسال یکی از دشوارترین شرایط کم‌آبی را تجربه می‌کند و وجود بیش از ۲ هزار و ۸۰۰ واحد تولیدی کوچک، متوسط و بزرگ و بخش مهمی از کشاورزی در این دیار با تنش آبی روبه‌رو هستند.

کاهش بارندگی‌ها در سال زراعی جاری نه‌تنها در کوتاه‌مدت بلکه در بازه زمانی بلندتر نیز چالش‌های مهمی را با خود دارد و نیاز است که با تعامل و هم افزایی مردم و مسئولان‌نقشه راه هوشمندانه منطبق با اقلیم خشک برای پیشگیری و مهار تنش آبی استان مرکزی در دستور کار قرار گیرد چرا که به گفته کارشناسان وضعیت تنش آبی و کمبود آب و برق به واسطه مصرف فزاینده شهروندان و کاهش بارندگی‌ها تداوم داشته و باید با اقدامات کارگشا در سال‌های بعدی از معضلات عمیق جلوگیری کرد.

نیازمند تعامل و هم‌افزایی مردم و مسئولان

استاندار مرکزی در گفت‌وگو با مهر، اظهار کرد: شبکه آب شرب مردم نباید تحت‌تاثیر مصرف فضای سبز قرار گیرد و شهرداری موظف است مطابق قانون این جداسازی را انجام دهد تا به بحران‌های احتمالی آینده دامن زده نشود.

مهدی زندیه وکیلی افزود: میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی ۹۴ درصد است و انتظار می‌رود در فصول غیر کشاورزی از ذخایر چاه‌های کشاورزی برای تأمین نیازهای صنعتی و شهری استفاده شود زیرا این اقدام می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آبی کمک کرده و صنایع را در مسیر پایداری قرار دهد.

استاندار مرکزی با اشاره به طرح انتقال آب خلیج‌فارس به استان تأکید کرد: این پروژه نمی‌تواند در کوتاه‌مدت به‌عنوان راه‌حل بحران آب در نظر گرفته شود و صنایع استان باید فرصت کافی برای برنامه‌ریزی جهت استفاده از منابع موجود، از جمله پساب و آب‌های زیرزمینی را داشته باشند.

وی تاکید کرد: مدیریت پایدار منابع آبی و راهکار رفع این بحران نیازمند ارائه یک برنامه مدون و تعامل وهم‌افزایی مردم و مسئولان است.

تنش و بحران جدی آب در ۲ سد استان مرکزی

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی در گفت‌وگو با مهر با اشاره به اینکه ۲ سد الغدیر و کمال صالح در استان مرکزی در حالت تنش و بحران جدی آب قرار دارند، افزود: با وجود بارش‌های سال گذشته، حجم ذخایر آب‌های سطحی و زیرزمینی استان مرکزی مناسب نیست.

حسین اسدی افزود: سد کمال صالح اکنون حدود ۲۹ درصد معادل ۲۷ میلیون متر مکعب آب ذخیره دارد و همچنین حجم آب سد الغدیر ساوه حدود ۱۰ درصد است.

وی با اشاره به مصوبات شورای حفاظت منابع آب استان مرکزی گفت: بر اساس دستورالعمل ارسالی چنانچه میزان مصرف برق کشاورزان از ضریب اعلامی بیشتر شود، به طور خودکار شرکت توزیع برق اقدام به قطع برق می‌کند.

مدیرعامل عامل آب منطقه‌ای استان مرکزی گفت: همچنین مقرر است برداشت از رودخانه‌ها ممانعت شود و باید اذعان کرد که مشکل اساسی در ساوه و اراک است و در سایر شهرستان‌ها مشکل خاصی وجود ندارد.

اسدی افزود: باتوجه به شرایط موجود در حوزه وضعیت منابع آب سطحی و زیرزمینی در استان، برنامه‌ریزی لازم برای حفظ و صیانت از منابع آبی به منظور امکان بهره‌برداری برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی در دستور کار شرکت آب منطقه‌ای استان قرار گرفته است.

تامین اعتبار منابع آبی ساوه

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار مرکزی در گفت‌وگو با مهر با اشاره به تصویب ۱،۸۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای تامین منابع آبی ساوه گفت: مکاتباتی با وزیر نیرو برای اختصاص ۳،۲۰۰ میلیارد ریال به شهر اراک نیز صورت گرفته است.

علی اکبر اسدی گفت: امید است در ماه‌های آینده بارش مناسب داشته باشیم و در صورت میزان کاهش بارش‌ها حداکثر تا ۳ ماه آینده سطح قابل‌برداشت از سدها وجود ندارد و باید از ظرفیت آب مرده بهره گیری کنیم.

وی ادامه داد: برای رفع این بحران تمهیداتی به منظور برداشت آب مرده در شرایط اضطراری برای ساوه و اراک اندیشیده شده، همچنین پیگیری‌های زیادی با سازمان مدیریت بحران و برنامه و بودجه کشور داشتیم که در این راستا منابعی اختصاص دهند.

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار مرکزی تصریح کرد: تامین پمپ، احداث چاه و تکمیل چاه از طریق آبفا و آب منطقه‌ای برای رفع این بحران انجام شده است.

اسدی ادامه داد: برای تامین آب شهرستان ساوه ۴ هزار میلیارد ریال درخواست کردیم که تا کنون ۱،۸۰۰ میلیارد تومان آن مصوب دولت بوده و سازمان برنامه بودجه نیز قول مساعدت و پرداخت این ۱،۸۰۰ میلیارد ریال اعتبار را داده است.

وی گفت: در ارتباط با تخصیص بودجه برای رفع بحران آب اراک مکاتباتی با وزیر نیرو داشتیم و درخواست ۳،۲۰۰ ریال درخواست شده اما تا کنون مصوبه‌ای برای سازمان بودجه ارسال نشده است.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مرکزی گفت: براساس مصوب شورای حفاظت از منابع آبی استان مرکزی انجام شده، جهاد کشاورزی نسبت به اصلاح الگوی کشت اقدامات لازم را انجام دهد و باید اذعان کرد برداشت‌ها در خصوص سد الغدیر ساوه و کمال صالح اکنون تأثیر جدی ندارد و برای بلند مدت برنامه‌ریزی شده است.

نبود برنامه اجرایی در حوزه سازگاری با کم‌آبی

رئیس شبکه محیط‌زیست و منابع طبیعی استان مرکزی نیز بر تدوین برنامه راهبردی در حوزه مدیریت منابع آبی تاکید کرد و افزود: در گذشته زمین‌های کشاورزی از قنات‌ها و رودخانه‌ها استفاده می‌کردند اما نبود منابع آبی موجب افزایش خرد کردن زمین‌های کشاورزی و تغییر کاربری آنها نیز شده است و این دستاوردها، عدم تدوین مقررات در تقابل با سیاست‌های تغییر اقلیم است.

سیاوش آقاخانی ادامه داد: در حوزه بهره‌برداری صنعتی استان مرکزی نگاه پایدار به منابع آبی وجود ندارد و باید اذعان کرد راه‌اندازی و توسعه صنایع بزرگ از جمله پالایشگاه که با انجام آن افزایش ۳۰ درصدی مصرف آب را به همراه خواهد داشت و ایجاد صنایع نفتی جدید نشان می‌دهد که در حوزه صنعت نیز برنامه‌ریزی دقیقی وجود ندارد. رئیس شبکه محیط‌زیست و منابع طبیعی استان مرکزی گفت: علی‌رغم اینکه شعار الگوی کشت در استان داده می‌شود اما در کشت بهاره و پاییزه، این موضوع رعایت نمی‌شود و در استان شاهد کشت هندوانه هستیم که در برخی مناطق پرآب نیز انجام نمی‌شود و جهاد کشاورزی مرکزی نیز بر آن نظارتی ندارد.

آب موضوعی راهبردی است

آقاخانی تاکید کرد: تا زمانی که به این نتیجه نرسیم که آب موضوعی راهبردی بوده و برنامه اجرایی با مشارکت مردم با در نظر گرفتن مسائل معیشتی و سیاست‌های جایگزین تامین اقتصادی مردم پیش‌بینی نشود، نمی‌توان به تغییر امیدوار بود و شرایط بدتر از قبل خواهد شد.

رئیس شبکه محیط‌زیست و منابع طبیعی استان مرکزی بیان کرد: نمی‌توان به شکل یک طرفه مردم را محدود کرده و منابع آبی را در اختیار آنها قرار ندهیم و از طرف دیگر انتظار داشت که برنامه اجرایی شود و این مهم باید مورد توجه ویژه باشد که برنامه‌ای قابلیت اجرایی خواهد داشت که تمام موضوعات اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی در آن لحاظ شود.

آقاخانی ادامه داد: ما دانش بشری پیشینیان خود را گم کرده‌ایم، پدران ما هزاران سال گذشته آموخته بودند که در این سرزمین خشک و نیمه خشک چگونه زندگی کنند و تکنولوژی قنات که ابتکار پدران ما بوده، یکی از راهکارهای مقابله با کم آبی بود که به جای آوردن آب به سطح زمین و تبخیر آن، آب را مدیریت می‌کرد.

آقاخانی افزود: گونه‌هایی که توسط پیشینیان کاشته می‌شد، گونه‌های سازگار با اقلیم کشور بود و از بذر بومی در منطقه استفاده می‌شد که پاسخگوی نیاز منطقه بود اما کشاورزی به ظاهر مدرن، این بذرها را حذف کرد. وی تصریح کرد: بخشی از برنامه‌ای که باید به آن دست یابیم در دانش بشری پیشینیان ما موجود است و می‌طلبد از این تجربیات هزار‌ساله بهره گیری کرد و انتظار است مدیریت عالی استان مرکزی این مهم را در دستور قرار داده و همسو با سیاست‌های کلان ابلاغ شده حرکت کند.

سخن پایانی

با توجه به موارد یاد شده به نظر می‌رسد بازنگری در جانمایی صنایع، تفکیک آب شرب و غیرشرب در منازل مسکونی، بازنگری در سیستم‌های خنک‌کننده که مصرف بالایی دارند، توجه به احیای رودخانه‌های فصلی، تغذیه رودخانه‌ها که موضوع مهمی در زمینه آبخیزداری است. همچنین بازچرخانی آب در صنعت و استفاده از تکنولوژی‌های کم‌آب‌بر در صنایع از مواردی است که در کنار برنامه جامع برای حوزه کشاورزی، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.