از خام فروشی تا ارزش آفرینی

با وجودی که صنعت نفت و گاز همواره نقش محوری در اقتصاد کشور داشته است. با این حال، بنا بر اعلام گزارش سالانه آژانس بین المللی انرژی و تجربه جهانی بیشترین سودآوری در توسعه صنایع پایین دست نفت و گاز رقم می خورد. به عنوان نمونه طبق اعلام سازمان اوپک یک بشکه نفت خام که در بازار جهانی حدود ۸۵ دلار ارزش دارد، اگر در پالایشگاه به فرآورده های سوختی تبدیل شود، ارزش آن به حدود ۱۲۹ دلار می رسد. همین بشکه نفتی اگر وارد صنایع پتروشیمی شود، می تواند بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ دلار ارزش پیدا کند. همین تفاوت ساده نشان می دهد که هرچه در زنجیره ارزش پایین تر حرکت کنیم، سودآوری بیشتر خواهد شد. با تبدیل نفت خام محصولات متنوع با ارزش افزوده بالا تولید خواهد شد و تقاضای گسترده و پایدار در بازار داخلی و صادراتی برای سوخت، پلاستیک، مواد شیمیایی و کود را به همراه خواهد داشت و به دنبال آن قیمت بیشتر و اشتغال زایی گسترده در مقایسه با استخراج و فروش خام نفت حاصل می شود. با مقایسه بازار پتروشیمی در آسیا و خاورمیانه روشن است که کشورهای پیشرو در حوزه انرژی، سالهاست با سرمایه گذاری در پتروشیمی و پالایش، خام فروشی را کاهش داده و به سمت صادرات فرآورده های پرارزش حرکت کرده اند. ایران نیز برای کاهش وابستگی به فروش نفت خام و ایجاد درآمد پایدارتر، نیازمند توسعه هرچه بیشتر این صنایع است. محصولات میانی اتیلن، پروپیلن، بنزن، متانول و آمونیاک از مهمترین محصولات تولیدی در زنجیره پایین دست گاز به شمار می روند که با کاربرد گسترده در صنایع مختلف، ارزش افزوده بالایی برای اقتصاد کشور ایجاد و جهت توسعه زنجیره ارزش را مشخص می کنند. تبدیل این محصولات میانی به پلیمرها، کودها، حلال ها و الیاف ها بخشی با ارزش افزوده بالا در صنعت پتروشیمی است. حجم مصرف جهانی اتیلن بیش از ۲۰۰ میلیون تن و پروپیلن بیش از 120 میلیون تن در سال برآورد می شود و تقاضای آنها همچنان در حال افزایش است به گونه ای که براساس گزارش سالانه آژانس بین المللی انرژی پایداری تقاضا و قابلیت تبدیل به محصولات متنوع باعث می شود الفین ها از سودآورترین حلقه های زنجیره ارزش نفت و گاز باشند. مونو اتیلن گلایکول MEG نیز جایگاه ویژه ای در بازار جهانی دارد. این محصول عمدتاً در تولید الیاف پلی استر، بطری های PET و صنایع بسته بندی کاربرد دارد. مصرف جهانی MEG بیش از ۳۰ میلیون تن در سال است و چین به عنوان بزرگترین مصرف کننده، بخش عمده ای از بازار را به خود اختصاص داده است. صادرات پذیری مناسب، MEG را به یکی از محصولات مهم برای تولیدکنندگان ایرانی بدل کرده است که افتتاح طرح های جدید در این حوزه، می تواند جهشی در ارزآوری صنعت پتروشیمی ایجاد کشور کند. بر این اساس و با سرمایه گذاری شرکت سرمایه گذاری تجاری شستان فاز دوم واحد الفین و مونو اتیلن گلایکول شرکت پتروشیمی بوشهر به زودی به بهره برداری خواهد رسید. این طرح با افزایش ظرفیت تولید محصولات پایین دست، سهم بیشتری از بازار صادراتی به ویژه در آسیا را هدف قرار داده و می تواند به ایجاد درآمد پایدار و اشتغال گسترده کمک کند. فاز نخست این شرکت در گذشته به بهره برداری رسیده و به تولید متانول اختصاص دارد و فاز دوم آن دارای دو بخش است که بخش اول تولید اتیلن و اتیلن گلایکول است و بخش دوم آن تولید پلی اتیلن خواهد بود. ظرفیت تولید اتیلن در پتروشیمی بوشهر حدود یک میلیون تن و ظرفیت تولید اتیلن گلایکول حدود ۵۵۰ هزار تن است. در حال حاضر هلدینگ شستان حدودا ۵ تا ۵.۵ میلیون تن محصول پتروشیمی تولید می کند که با احتساب مقادیر یاد شده یک و نیم میلیون تن دیگر بر تولید هلدینگ افزوده خواهد شد. البته مقادیر مذکور ظرفیت اسمی تولید در پتروشیمی بوشهر است و به این دلیل که خوراک دریافت شده از سوی شرکت خوراک کامل نیست ظرفیت واقعی تولید به اندازه ظرفیت اسمی نخواهد بود اما به طور کل با بهره برداری کامل از فاز دوم شرکت پتروشیمی بوشهر، ظرفیت تولید صنایع پتروشیمی کشور به ۱۰۰ میلیون تن در سال خواهد رسید؛ افتتاح پروژه های استراتژیک مانند فاز دوم پتروشیمی بوشهر نشان می دهد آینده سودآوری صنعت نفت ایران، نه در خام فروشی بلکه در توسعه هوشمندانه صنایع پایین دست رقم خواهد خورد.