این کاهش بارش در کنار تداوم خشکسالی‌های سال‌های گذشته، منجر به کاهش محسوس در حجم ذخایر سدها، افت سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش شدید آبدهی رودخانه‌ها شده است؛ در چنین شرایطی، تأمین آب برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت با چالش‌های جدی روبه‌رو شده و نیازمند مدیریت هوشمند، مشارکت بین‌بخشی و همکاری مؤثر نهادهای ذی‌ربط است.

بحران آب در دومین استان پرآب کشور

آذربایجان‌غربی، یکی از استان‌های مهم و پرآب کشور، امروز با بحرانی عمیق در حوزه منابع آبی روبه‌روست؛ بحرانی که حاصل کاهش شدید بارش‌ها، افت چشمگیر ذخایر سدها و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که تنها در یک سال گذشته، ذخایر سدهای استان ۳۶ درصد کاهش یافته و حجم کسری آبخوان‌ها به بیش از یک میلیارد مترمکعب رسیده است؛ آماری نگران‌کننده که زنگ خطری جدی برای منابع حیاتی استان به شمار می‌رود.

استان آذربایجان‌غربی با کاهش ۳۶ درصدی ذخایر سدها، افت ۷۱ درصدی آب رودخانه‌ها و کسری ۱.۱ میلیارد مترمکعبی آبخوان‌ها در بحران شدید آب قرار دارد.

کاهش بی‌سابقه بارش‌ها، منابع آبی سطحی و زیرزمینی استان را به مرز هشدار رسانده است. ذخایر پشت سدها به‌شدت کاهش یافته و ورودی آب به این منابع حیاتی در پایین‌ترین سطح خود طی سال‌های اخیر قرار گرفته است. هم‌زمان، روند شتاب‌زده حفر چاه‌های جدید و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، موجب افت سطح آبخوان‌ها و تسریع در بروز پدیده فرونشست زمین شده است.

کارشناسان هشدار می‌دهند که تداوم این روند می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای زیرساخت‌های شهری، جاده‌ها، ساختمان‌ها و حتی جان ساکنان به دنبال داشته باشد.

کدام استان‌ها بیشترین سهم را در مصرف آب دارند؟

با گرم‌تر شدن هوا در روزهای اخیر، مصرف آب در بسیاری از مناطق کشور افزایش یافته؛ موضوعی که ممکن است در برخی شهرها به کاهش فشار آب منجر شود. هر چند قطع برنامه‌ریزی‌شده آب در دستور کار نیست، اما تداوم روند فعلی مصرف، فشار قابل‌توجهی بر شبکه‌های توزیع وارد می‌کند.

مطابق داده‌های شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، میانگین مصرف آب شرب در ایران حدود ۱۹۵ لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز است؛ رقمی که نسبت به الگوی تعیین‌شده (۱۳۰ لیتر) فاصله قابل‌توجهی دارد. در این میان، برخی استان‌ها با مصرف بالاتر از میانگین ملی، سهم بیشتری در فشار بر منابع آبی دارند.

بر اساس اعلام رسمی، استان‌های خوزستان، البرز، لرستان، زنجان، فارس و تهران در فهرست پرمصرف‌ترین مناطق کشور قرار دارند. در پایتخت نیز میانگین مصرف روزانه به ۱۹۰ لیتر برای هر نفر می‌رسد؛ این در حالی است که کاهش حدود ۴۸ درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت، شرایط منابع آبی تهران را با چالش جدی مواجه کرده است.

از سوی دیگر، برخی استان‌ها با نزدیک‌شدن به الگوی مصرف، نمونه‌ای از مدیریت صحیح منابع آبی را نشان می‌دهند. استان‌هایی مانند خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان و مرکزی و همچنین شهر مشهد جزو کم‌مصرف‌ترین مناطق به شمار می‌آیند. برای مثال، مشهد با مصرفی حدود ۱۳۰ لیتر، دقیقاً مطابق با الگوی ملی حرکت می‌کند.

 

کاهش ۳۶ درصدی حجم آب در سدهای آذربایجان غربی

مجید رستگاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: وضعیت بارندگی در سال آبی جاری از ابتدای مهر سال گذشته تا ۲۱ تیر امسال، به‌طور متوسط ۲۸۳.۴ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به سال گذشته ۳۲ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۱۸.۱ درصد کاهش داشته است.

وی با اشاره به وضعیت ذخایر سدهای استان افزود: درحال‌حاضر، حجم ذخیره مخازن ۱۴ سد در حال بهره‌برداری، ۸۰۳ میلیون مترمکعب است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۳۶ درصد کاهش نشان می‌دهد.

رستگاری ادامه داد: کسری مخزن تجمعی آبخوان‌ها در اردیبهشت‌ماه امسال به منفی ۱۱۵۲ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به ماه مشابه سال گذشته منفی ۴۸ میلیون مترمکعب کسری مخازن آبخوانها افزایش یافته است.

وی افزود: در راستای حفاظت از منابع آب، طی سه‌ماهه ابتدایی سال، ۱۰۳ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی و مسلوب‌المنفعه شده، ۱۲۲ کنتور هوشمند نصب شده و ۶۷۴ مورد بازدید توسط اکیپ‌های گشت و بازرسی انجام شده است. همچنین با همکاری نیروی انتظامی، ۵ دستگاه حفاری غیرمجاز توقیف شده است.

رستگاری از کاهش ۶۲ درصدی آب ورودی به دشت‌های استان نسبت به سال گذشته و ۷۱ درصدی نسبت به میانگین بلندمدت خبر داد و گفت: وضعیت آبدهی رودخانه‌های منطقه به شدت افت کرده و این خود زنگ خطری جدی برای تداوم فعالیت‌های کشاورزی است.

وی با اشاره به پروژه‌های عمرانی افزود: پروژه‌هایی نظیر شبکه‌های آبیاری کرم‌آباد، سیلوه و غازان در حال اجراست و چندین ایستگاه پمپاژ به بهره‌برداری رسیده است. اما متأسفانه به‌جز پروژه‌های مرزی، بیشتر طرح‌ها به دلیل کمبود اعتبار پیشرفت چندانی نداشته‌اند.

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان غربی با بیان اینکه در بخش آبیاری، ۷۳ هزار هکتار از اراضی استان آبیاری شده که تنها ۴۰ درصد از کل اراضی قابل آبیاری است، گفت: برخی شهرستان‌ها مانند شاهین‌دژ، میاندوآب و مهاباد در سه‌ماهه ابتدایی سال به‌دلیل نبود آب، آبیاری نشده‌اند.

رستگاری مهم‌ترین دغدغه شرکت را تأمین پایدار آب شرب عنوان کرد و گفت: در شرایطی که منابع آبی سدها کاهش شدیدی داشته‌اند، تأمین مصارف کشاورزی در برخی مناطق کاهش یافته یا حتی متوقف شده است.

حدود ۹۳ درصد منابع آب تجدیدپذیر در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که بسیاری از اراضی فاقد حقابه، به باغات تبدیل شده‌اند

وی تصریح کرد: در حوزه اطلاع‌رسانی، وی از اجرای طرح «داناب» در مدارس و آموزش به معلمان و دانش‌آموزان خبر داد و تأکید کرد که سطح آگاهی عمومی نسبت به بحران آب، متوسط به بالاست، اما هنوز نیازمند مشارکت بیشتر مردم و کشاورزان هستیم.

رستگاری، خواستار همکاری جدی‌تر نهادهایی چون جهاد کشاورزی، صداوسیما، استانداری و سایر ارگان‌ها شد و گفت: حدود ۹۳ درصد منابع آب تجدیدپذیر در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که بسیاری از اراضی فاقد حقابه، به باغات تبدیل شده‌اند. این روند اگر اصلاح نشود، امنیت آبی استان به‌طور جدی تهدید خواهد شد.

احتمال خشکی کامل دریاچه ارومیه تا آخر تابستان

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی گفت: احتمال خشکی ۱۰۰ درصدی دریاچه ارومیه تا آخر تابستان وجود دارد.

به گزارش محیط‌زیست آذربایجان غربی، حجت جباری در این زمینه اظهار کرد: در بخش شمالی دریاچه که آب بسیار کمی در مساحت ۱۰۰ کیلومتر مربع باقی مانده است؛ شاید فقط لایه‌ای به ضخامت ۴ یا ۵ سانتی‌متر که در واقع می‌توان گفت دیگر آبی وجود ندارد.

وی ادامه داد: با روند تبخیر فعلی، طی ۵ یا ۶ روز آینده، بخش شمالی دریاچه ممکن است به‌طور کامل خشک شود و این برای نخستین‌بار خواهد بود.

وی گفت: البته از نظر محیط‌زیستی، درحال‌حاضر نیز تنها لایه‌ای بسیار نازک و پراکنده در شمال باقی مانده که به‌سختی می‌توان آن را به‌عنوان سطح آبی محسوب کرد. البته در سال‌های گذشته نیز یک‌بار بخش جنوبی دریاچه به‌طور کامل خشک شده بود، در حالی‌که بخش شمالی حدوداً ۷۰۰ کیلومتر مربع سطح آبی داشت.

جباری اظهار کرد: در جنوب دریاچه نیز حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر از مساحت دریاچه دارای عمقی در حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر است که با ادامه این روند، تا پایان تابستان احتمال کاهش شدید سطح آب وجود دارد. در صورت وقوع این شرایط، می‌توان گفت دریاچه به‌طور کامل خشک خواهد شد. البته هنوز به این مرحله نرسیده‌ایم، اما فاصله زیادی نداریم.

در سال آبی جاری به دلیل وقوع خشکسالی و کاهش محسوس رواناب در رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه، و همچنین مصرف بالا در سطح حوضه، حق‌آبه دریاچه به‌طور کامل تأمین نشده است. متأسفانه در این سال آبی، میزان ورود آب به دریاچه بسیار محدود بوده و با توجه به گرمای هوا و شدت تبخیر، شرایط خشکی دریاچه شدت یافته است.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند که عواملی نظیر فشار شبکه توزیع، رفتار مصرف‌کنندگان، تجهیزات مورد استفاده در منازل و فرهنگ عمومی مصرف، نقش مهمی در تفاوت مصرف آب میان استان‌ها ایفا می‌کنند. برای نمونه، تنها یک دقیقه باز بودن دوش حمام می‌تواند بین ۱۵ تا ۲۰ لیتر آب مصرف کند و کولرهای آبی در روزهای گرم تا ۶۰۰ لیتر در روز مصرف دارند؛ اما استفاده از سایه‌بان یا تجهیزات کاهنده می‌تواند این رقم را تا حدی کاهش دهد.

در کنار مصرف خانگی، مسئله هدررفت آب در شبکه‌ها نیز مطرح است؛ به‌طوری‌که حدود ۱۵ درصد آب در کشور به صورت فیزیکی هدر می‌رود که بخش عمده‌ای از آن ناشی از فرسودگی لوله‌هاست. در مجموع، تداوم مصرف بالاتر از الگو، به‌ویژه در استان‌های دارای منابع محدود، می‌تواند در آینده نزدیک منجر به اختلال در تأمین آب شود. شاید بازنگری در عادات روزمره و بهره‌گیری از تجهیزات کم‌مصرف، گامی مؤثر برای عبور از تابستانی کم‌بارش باشد.