فرصتی برای رونق اقتصاد
معادن کشور، سرمایه‌هایی ارزشمند هستند و به‌لطف نعمت‌های خدادادی، ایران دارای معادن سرشاری است. معدن را باید یکی از قطب‌های بزرگ اقتصادی دانست که با توجه بیشتر به این بخش، قطعا تحول اقتصادی انجام خواهد گرفت. یکی از نکات بسیار مهمی که کشورهای دارنده معدن در پیش گرفته‌اند، راه‌اندازی ژئوتوریسم و گردشگری معدن است. باتوجه به آنکه ایران دارای معادن سرشار و البته معادن متروکه است، این نیاز احساس می‌شود تا توجه جدی نسبت به ایجاد گردشگری معدن داشته باشد و درآمدهای این حوزه را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
معدن یکی از حوزه‌های جذاب گردشگری است
در عصر حاضر، حوزه گردشگری بسیار گسترده شده و به‌عنوان یک صنعت به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. شاید دلیل این امر آن باشد که امروزه گردشگران، به‌دنبال کشف مقاصد جدید و دست‌نخورده هستند. این ویژگی توریست‌های امروزی موجب پیدایش شاخه‌های جدیدی از گردشگری شده که یکی از آنها گردشگری ماجراجویانه است که خود به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. «گردشگری معدن» نوعی از گردشگری ماجراجویانه است که طرفداران زیادی در سرتاسر جهان را مجذوب خود کرده و به‌دلیل علاقه‌مندی گردشگران به این مقوله، مدتی است که گردشگری معدن به یکی از اشکال جالب گردشگری در دنیا تبدیل و در سال‌های اخیر به‌عنوان فرصتی برای پیشرفت مناطق صنعتی قدیمی مطرح شده است.
شاید هیجان‌انگیز بودن، نخستین جذابیت گردشگری معدن باشد. گردشگری معدن به‌عنوان یکی از حوزه‌های جدید گردشگری طبیعت، قطعا تجربه‌ای ویژه، نو و هیجان‌انگیز برای گردشگران رقم خواهد زد. مناطق توریستی مختلفی در جهان وجود دارد که برای رفع حس کنجکاوی و پاسخ به نیازهای توریست‌های ماجراجو در نظر گرفته شده است.
از سوی دیگر، این نوع گردشگری با فراهم آوردن شرایط بازدید هدفمند وسایل و تجهیزات مربوط به اکتشاف و حفاری معادن از دوران کهن تا ابزار نوین کاوش در معادن امروزی، تجربه‌ای شگفت‌انگیز را برای گردشگران رقم می‌زند. آشنایی با ناشناخته‌هایی از دل زمین، کانی‌ها و سنگ‌های گران‌بها و نحوه فعالیت معدنکاران، فرصت بی‌نظیری است و کمتر کسی پیدا می‌شود که دوست نداشته باشد از آن استفاده کند.
بسیاری از شهرها و روستاهای جهان هستند که هویت خود را از معادنی که در آنها وجود دارد، وام گرفته‌اند. در گذشته بسیاری از این مناطق، پس از اتمام فعالیت معادن از رونق افتاده و حتی متروکه می‌شدند، چراکه اهالی این شهرها و روستاها که با اتمام فعالیت معادن بیکار شده بودند، به امید جست‌وجوی کار، راهی شهرهای اطراف می‌شدند.
علاوه بر این، معادن علاوه بر تاثیر مثبت اقتصادی و ایجاد اشتغال، به‌عنوان میراث تاریخی و فرهنگی سرزمین‌ها نیز شناخته می‌شوند. وجود معادنی با هزاران سال قدمت که گشت‌وگذار در آنها مسائل جالبی از تاریخچه گرفته تا روش‌ها و ابزارهای حفاری آنها را در اختیار گردشگران و علاقه‌مندان می‌گذارد، صحتی بر این ادعاست. بنابراین، برگزاری تورهای هدفمند برای بازدید از معادن، با استفاده از تجهیزاتی مانند کلاه و هدلامپ و تجربه‌ای شبیه به تجربه فعالیت معدنکاران واقعی قطعا جذاب است.
ایران بهشت زمین‌شناسی جهان است
محمدحسین بصیری، کارشناس حوزه معدن و صنایع‌معدنی در ارتباط با وضعیت معادن و گردشگری به صمت گفت: در کشور ما، «ژئو» به‌واسطه نعمت‌های خدادادی به فراوانی مشاهده می‌شود، اما همچنان نتوانسته‌ایم توریسم یا همان گردشگری را ایجاد کنیم و تلاش کافی برای شکل‌گیری چنین پدیده خوب اقتصادی نداشته‌ایم. این موضوع نیز به سیاست‌های کلی در کشور ما بازمی‌گردد که باوجود محیط مناسب طبیعی، قادر به بهره‌برداری از آن نیستیم.
بصیری ادامه داد: از دیدگاه زمین‌شناسان جهان، ایران بهشت زمین‌شناسی جهان است و فرصت‌های بسیار مناسبی در راستای ایجاد و شکل‌دهی ژئوتوریسم دارد که با استفاده از چنین ظرفیتی، می‌تواند اقتصاد کشور را در مسیر رشد قرار دهد. کشورهای اروپایی، ترکیه و حتی کشورهای عرب نیز، دارای جاذبه‌های زمین‌شناسی نیستند و از این نظر، ایران می‌تواند با ایجاد یک صنعت ژئوتوریسم قوی، جایگاه بسیار ارزشمندی در میان کشورهای دنیا پیدا کند. در بسیاری از کشورهای دنیا، معادن در مناطق جنگلی واقع شده و دارای پوشش گیاهی هستند و امکان شناخت لایه‌های زمین در آنها وجود ندارد؛ این در حالی است که معادن ایران در فضای باز قرار دارند و همه‌چیز آنها آشکار است. این امر، سبب شده است تا ایران را به‌عنوان بهشت زمین‌شناسی دنیا بشناسند و بهترین دانشگاه برای این امر است؛در این بهشت زمین‌شناسی می‌توان اتفاقی را که چند میلیون سال طول کشیده است، مطالعه کرد.
وی گفت: در ایران جاذبه‌های گردشگری بسیاری وجود دارد که می‌تواند فرصت ژئوتوریسم را به فعالیت وادارد. برای مثال، می‌توان به ساحل نقره‌ای جزیره هرمز اشاره کرد که پوشیده از سنگ‌های کریستالی است و مانند الماس می‌درخشد. برخی ارگان‌ها در گذشته، این سنگ‌ها را صادر می‌کردند که در مقطعی مردم از این صادرات پیشگیری به‌عمل آوردند.
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان از معادن متروکه در راستای گردشگری بهره‌برداری کرد، افزود: ایجاد گردشگری معدن را فقط نباید برای معادن متروکه دانست، بلکه معادنی که اکنون درحال فعالیت هستند نیز، می‌توانند مکان مناسبی برای بازدید گردشگران باشند. در ژاپن و در یکی از معادن طلای این کشور، با ایجاد گردشگری معدن، توانسته بودند، بیشتر از استخراج طلا، کسب درآمد کنند. چنین امکانی باید در کشور ما نیز ایجاد شود تا معادن به بهره‌وری بیشتر رسیده تا در نهایت این امر، رونق اقتصادی را شاهد باشیم.
بصیری در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: در کشور ما نیز معادن بسیار زیبایی وجود دارد که می‌توان از آنها بهره‌برداری توریستی کرد. در این زمینه می‌توان معدن نخلک را مثال زد که باید آن را تبدیل به موزه کرد. افکار عمومی چندان با گردشگری معدن آشنا نیستند، اما اگر گردشگری معادن راه‌اندازی شود، زمانی که مردم در معادن حضور یابند، می‌توانند از نزدیک با حوزه معدن آشنا می‌شوند. اگر این فرهنگ عمومی با رعایت استانداردها انجام گیرد، این آشنایی تبدیل به فرهنگ می‌شود. از سوی دیگر، زمانی که یک معدن متروکه می‌شود، به‌دلیل منظره نازیبایی که ایجاد کرده، با زیباسازی آن می‌توان آن را به مکانی برای بازدید گردشگران تبدیل کرد. از بعد اقتصادی نیز می‌توان از این معادن متروکه درآمدزایی کرد و باعث اشتغالزایی برای افرادی شد که پیش از این در معدن مشغول به کار بوده‌اند. از سوی دیگر، باعث تعامل بین افراد از منظر پیام کلی گردشگری می‌شود.
ظرفیت معدنی موجود در ایران یک مزیت خدادادی است
رئیس هیات‌عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) چندی پیش بااشاره به هدف‌گذاری تحقق رشد ۱۳درصدی بخش معدن در برنامه هفتم توسعه، عنوان کرد: توسعه ژئوتوریسم یکی از ارکان دستیابی به این رشد خواهد بود. ایمیدرو و مجموعه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور همکاری‌های دوجانبه و حتی چندجانبه و نقش موثری در فعالیت‌های اقتصادی داشته‌اند و هر جایی که همکاری کامل انجام گرفته، برکت و نتیجه آن، باعث توسعه کشور شده است.
آقاجانلو در ادامه خاطرنشان‌کرد: ظرفیت معدنی موجود در ایران یک مزیت خدادادی است که به‌طورقطع در زنجیره اقتصادی معدن می‌توانیم به موضوع جذب گردشگر بپردازیم و آن را توسعه دهیم.
وی همچنین تصریح کرد: در سازمان ایمیدرو در حوزه جذب گردشگر، چند فعالیت در مناطق «خور و بیابانک» و معادن «انگوران» انجام شده که برای جامع شدن این فعالیت‌ها می‌توان از نقشه ژئوتوریسم که در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تهیه شده است، استفاده کرد.
وی با بیان اینکه فعالیت جذب ژئوتوریسم در کنار فعالیت‌های معدنکاری، حوزه اقتصاد را تقویت خواهد کرد، افزود: هدف ما در سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران، رسیدن به رشد اقتصادی ۱۳درصدی است که توسعه ژئوتوریسم به رشد اقتصادی کشور و بالا بردن تولید ناخالص داخلی کمک خواهد کرد.
وی در ادامه بااشاره به این موضوع که نقشه ژئوتوریسم سازمان ایمیدرو اقدام مثبتی است، تاکید کرد: البته علاوه بر ترسیم نقشه‌راه ژئوتوریسم، باید زیرساخت‌های این امر نیز مهیا باشد که این موضوع نیازمند تغییر در مواضع سیاسی و فرهنگی است که کشور نسبت به گردشگر خارجی روی خوش نشان بدهد. این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که گردشگری معدنی در داخل نیز چندان شناخته‌شده نیست، برای این امر چه اقداماتی باید انجام داد، عنوان کرد: در ژاپن برای بچه‌های دبستانی تا دبیرستانی و دانشگاهی، اردوهای معدنی برگزار می‌کنند. در ایران نیز باید چنین اتفاقی روی دهد و برای مدارس و دانشگاه‌ها برنامه‌های آموزشی و تفریحی معادن برگزار شود تا مردم با منابع خدادادی خود آشنا شوند. از سوی دیگر، می‌توان معادن متروکه را تبدیل به موزه کرد و در این زمینه نیز بخش خصوصی می‌تواند سرمایه‌گذاری انجام دهد.
گردشگری معدن چه تاثیری بر اقتصاد کشورها دارد؟
براساس مباحث یادشده می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که معادن می‌توانند یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری در هر کشوری باشند. قطعا کارکرد اصلی معدن استخراج سنگ و کانی از آن است؛ اما در صورتی که معدنی دیگر چنین قابلیتی نداشته باشد، باز هم باارزش است؛ چراکه با یک برنامه‌ریزی هدفمند می‌تواند به منبع مهم درآمدزایی و ایجاد اشتغال تبدیل شود.
ایالات‌متحده‌امریکا از پیشگامان گردشگری معدن است؛ معادن متروکه مربوط به پلاسرهای رودخانه‌ای طلادار یکی از جالب‌ترین مناطق گردشگری آن محسوب می‌شود که درآمد بالایی هم به‌همراه دارد. علاوه بر آن، افریقای‌جنوبی، اوکراین، شیلی، استرالیا، بولیوی، کانادا، استونی و فنلاند نیز از دیگر کشورهایی هستند که معادن متروکه و فعالی را که در اختیار دارند، به مقصدی برای گردشگران و زمینه‌ای برای ایجاد معیشت و کمک به اقتصاد محلی کشور خود تبدیل کرده‌اند.
جایگاه این گردشگری در ایران
ایران از معدود کشورهایی است که از ذخایر غنی معدنی برخوردار بوده و به‌واسطه این ظرفیت طبیعی و خدادادی که دارد، از نظر تولید و صادرات مواد معدنی در رده کشورهای نخست جهان در این حوزه به‌شمار می‌رود. باتوجه به موارد یادشده و نقشی که این شاخه از گردشگری می‌تواند در کسب درآمد و توسعه پایدار ایفا کند، مدتی است که شکل‌گیری گردشگری معدن در ایران نیز، موردتوجه قرار گرفته است.
در ایران معادن متعددی از قبیل معادن مس، طلا، آهن، سنگ‌های ساختمانی، گهرسنگ‌ها، سرب و روی وجود دارند که دیگر فعالیتی در آنها انجام نمی‌گیرد، از این‌رو، باتوجه به این ظرفیت‌ها و در صورت بهره‌برداری اصولی از آنها می‌توان به ایجاد توسعه پایدار، اشتغالزایی و کاهش فقر در مناطق دورافتاده‌تر کشور کمک کرد.
سخن پایانی
بهره‌مندی از دانش و تجربه معدنکاران بازنشسته، کارشناسان معادن و کارشناسان سنگ‌ها و کانی‌ها، نه‌تنها برای گردشگران لذت‌بخش خواهد بود، بلکه فراهم کردن یک بازدید هدفمند، راهی است که بسیاری از کشورها آن را دنبال کرده و به نتایج خوبی هم رسیده‌اند.
