هر خط انتقال آبی که اجرا می‌شود، دارای هزینه‌های مستقیم، غیرمستقیم و هزینه‌های پنهان است. نکته اصلی که در توجیه انتقال آب باید موردتوجه قرار گیرد، این است که آیا این اقدام در اولویت قرار دارد یا خیر؟ اصولا انتقال آب باید آخرین گزینه باشد. ما باید ابتدا هدررفت آب را به سطحی استاندارد و اقتصادی برسانیم، سپس مصرف آب و تخصیص آن را مدیریت کنیم و در نهایت، به‌عنوان آخرین راهکار و برای جبران کمبودها، به فکر انتقال گران‌قیمت آب باشیم.

زمانی که صحبت از اقتصادی بودن یک پروژه می‌شود، باید به 2 عامل توجه کرد؛ اول، هزینه‌های انجام آن کار و دوم، سودی که از اجرای آن حاصل می‌شود. اینکه آیا پروژه‌ای اقتصادی است یا نه، بستگی دارد به نوع استفاده و کاربرد موردانتظار از آب منتقل‌شده.

اگر این آب به‌عنوان مثال برای صنعت مورداستفاده قرار گیرد و آن صنعت بازدهی بالایی داشته باشد، ممکن است اقتصادی باشد؛ یعنی برای یک صنعت، حتی اگر هزینه آب، هر مترمکعب یک‌میلیون تومان هم باشد، باز هم استفاده از آن توجیه اقتصادی داشته باشد. اما نکته‌ای که وجود دارد، این است که آب در 3 بخش صنعت، شرب و کشاورزی مصرف می‌شود. طبیعتا اگر این آب منتقل شود و در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد، اقتصادی نخواهد بود.

ممکن است گفته شود که ما این آب را برای صنعت منتقل می‌کنیم و این اقدام نیز اقتصادی است. اما در کنار این آبی که منتقل می‌شود، ممکن است یک چاه آب کشاورزی باکیفیت وجود داشته باشد. اگر مصرف آب کشاورزی را مدیریت و محدود کنیم و آن آب را به صنعت اختصاص دهیم، حتی اگر فرض کنیم به کشاورز به‌جای آب، پول پرداخت شود، در این صورت ممکن است با وضعیتی برد ـ برد مواجه باشیم؛ به‌گونه‌ای که کشاورز سود بیشتری ببرد و صنعت نیز به هدف خود برسد و هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم انتقال آب نیز حذف شود.

اگر آب منتقل‌شده برای صنعتی با ارزش‌افزوده بالا مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند اقتصادی باشد. البته این تحلیل معمولا فقط با لحاظ هزینه‌های مستقیم انجام می‌شود. بخش دیگر هزینه‌ها، مانند پرداخت سوبسید، نیز وجود دارد. معمولا این هزینه‌ها با برق و انرژی یارانه‌ای محاسبه می‌شوند، که هزینه واقعی نیستند؛ بلکه در دل آنها، یک هزینه پنهان وجود دارد که مربوط به یارانه‌هایی است که برای برق، انرژی و دیگر منابع پرداخت می‌شود.

این موضوع نیز باید در محاسبات لحاظ شود؛ یعنی اگر  می‌شنوید که هزینه انتقال هر مترمکعب آب به اصفهان ۳۰۰ هزار تومان است، این عدد معمولا مبتنی بر منابع یارانه‌ای محاسبه شده است. از طرف دیگر، وقتی پیمانکاری یک خط انتقال را اجرا می‌کند، تخریب‌های مستقیم و غیرمستقیم به محیط‌زیست وارد می‌شود که معمولا هزینه این خسارت‌ها در محاسبات منظور نمی‌شود. لازم به ذکر است که انتقال آب پیامدهای اجتماعی نیز دارد که این موضوع نیز باید مدنظر قرار گیرد.

در حال‌ حاضر، راندمان آبیاری کشاورزی در کشور ما پایین است و متوسط آن زیر ۴۰ درصد است. بنابراین، جلوگیری از اتلاف آب در این حوزه کمک بزرگی خواهد بود. البته ملاحظات دیگری نیز وجود دارد؛ برای مثال در سال‌های گذشته، با توسعه سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار، مصرف آب در واحد سطح کاهش یافت، اما اگر کشاورزی برای مثال 10هکتار زمین داشت، آن را به 20 هکتار افزایش داد. در واقع راندمان را ۵۰ درصد بالا برد، اما سطح زیرکشت را نیز دوبرابر کرد، یعنی در عمل آبی ذخیره نشد. نکته مهم دیگر، موضوع کاهش تلفات آب است. به‌جای پرداخت هزینه گزاف برای انتقال هر مترمکعب آب به یک استان، ابتدا باید شبکه آبرسانی همان استان را به‌درستی مدیریت کرد و هدررفت آب را کاهش داد. اگر فرض کنیم هزینه انتقال هر مترمکعب آب به استان اصفهان حدود 4 یورو باشد، اما بتوانیم همین مقدار آب را با کاهش هدررفت تامین کنیم، همان نتیجه حاصل می‌شود؛ اما با هزینه و صدمات زیست‌محیطی بسیار کمتر. روش کاهش هدررفت در شبکه‌های توزیع آب، در برخی شهرها مانند گلبهار در خراسان‌رضوی در ماه‌های گذشته اجرا شده و نتایج بسیار موفقی نیز به‌دست آمده است. وقتی که با کمبود آب مواجه هستید، 3 راهکار وجود دارد یا باید تولید را افزایش دهید یا مصرف را کاهش دهید یا هدررفت آب را کم کنید. واقعیت این است که بیشتر شبکه‌های توزیع آبی که در کشور وجود دارند و آب را منتقل می‌کنند، دارای هدررفت بالا هستند.

بهترین روش برای حفظ محیط‌زیست و همچنین اقتصادی‌ترین راه‌حل، معمولا کاهش هدررفت آب است. اینکه یک مدیر بین سرمایه‌گذاری روی کاهش هدررفت آب یا انتقال آب یکی را انتخاب کند، علاوه بر ابعاد اقتصادی، یک تصمیم سیاسی نیز هست

در سطح بین‌المللی نیز پروژه‌های انتقال آب، اغلب نمایش‌محور و پرسروصدا هستند. برای مثال اگر ما در استان خوزستان، میزان نشت آب را 5 درصد کاهش دهیم، این اقدام به‌اندازه احداث یک سد بزرگ اثرگذار خواهد بود. اما از آنجایی که کاهش هدررفت آب در زیر زمین اتفاق می‌افتد، دیده نمی‌شود. همچنین، این اقدام، موضوعی تخصصی و پیچیده است که نیاز به دانش و اطلاعات زیادی دارد؛ از این‌رو مدیران معمولا به‌جای تمرکز بر کاهش هدررفت آب، گزینه انتقال آب را انتخاب می‌کنند.