ارزشهای بصری در برنامهریزی شهری!
امیرحسین روان - مهندس معماری
المانهای شهری بهعنوان عنصر شاخص از شهر ابزاری ارزشمند برای معرفی هویت شهر میباشند. باتوجه به اهمیت موضوع تا کنون پژوهشها،مقالات و کتابّهای ارزشمندی در ادبیات جهانی به موضوع ارزشهای بصری در برنامهریزی شهری پرداخته است. از جمله کتابی که بر پایه پایان نامه دکتری با عنوان «هویت شهری در تغییر - مقایسهای بین فرانکفورت و روتردام» نگاشته شده است.
تمرکز کتاب بر هویت شهری است که در نتیجه طیف وسیعی از تغییرات جهانی و اقتصاد محوری که شهرها امروز با آن مواجه هستند، در حال تبدیل شدن به یک موضوع مهم است. فرانکفورت و روتردام برای تجزیه و تحلیل و مقایسه انتخاب شدهاند. هر دوی این شهرها بیشتر هویت تاریخی خود را در جریان ویرانیهای جنگ و تجدید حیات پس از جنگ از دست دادند و دیدگاههای مبتنی بر سنتگرایی در مورد اهمیت میراث و گردشگری در موقعیتیابی در صحنه رقابت جهانی را به چالش کشیدند. علاوه بر احیای گرایشهای گذشته و سنتمحور برای تقویت هویت محلی، این تحقیق به ابزارهای جدید هویتسازی شهری و جایگزینهای طراحی نوآورانه معماری معاصر نیز میپردازد، بهعنوان ابزاری برای ارتقای رونق و افزایش دید در مناطق بسیار. عرصه رقابتی شهرهای جهانی این کتاب در نتیجه تحقیقات انجام شده برای پایان نامه دکتری با عنوان «هویت شهری در تغییر - مقایسهای بین فرانکفورت و روتردام» ساخته شده است که بهترین پایان نامه دانشکده معماری (TU Darmstadt) برای سال ۲۰۱۴ را دریافت کرد. https: //www.svh-verlag.de/catalog/details//store/de/book این کتاب بهطورسیستماتیک دیدگاههای تاریخی را بررسی میکند، و بهدقت روایتهای ظریفی را که در مناظر شهری در سراسر دورهها تعبیه شده است، آشکار میکند و تاریخچه جامعی از تکامل معماری ارائه میدهد. کاوش کامل میراث فرهنگی و دگرگونی را انجام میدهد و تعامل پویا سنتهای متنوع را روشن میکند که در مناظر شهری نشاط میبخشد و شخصیت منحصربهفرد آنها را شکل میدهد. این گفتمان به بررسی زمین پیچیده پایداری و شکنندگی شهری میپردازد و بهطوردقیق تعادل ظریف مورد نیاز برای حفظ یکپارچگی تاریخی را در حالی که الزامات توسعه پایدار شهری را در بر میگیرد، تحلیل میکند. دیدگاههای متنوعی درباره میراث معماری بهطورمتفکرانه ارائه میشود، صداهایی که اغلب به حاشیه رانده میشوند را تقویت میکند و به درک جامعتری از تاریخ مشترک ما کمک میکند. المانهای شهری بهعنوان عنصر شاخص از شهر ابزاری ارزشمند برای معرفی هویت شهر هستند. المانها میتوانند آینهای تمام نما، از هویت و فرهنگ شهر باشند. ازآنجایی که توجه به شاخصها و نمادهای ایرانی- اسلامی، در طراحی معماری شهرها کمتر موردتوجه قرار گرفته و در مقابل استفاده از نمادهای مدرن و ناسازگار با هویت ایرانی- اسلامی افزایش یافته است، بحران هویت به عنوان یک عارضه شهرنشینی بدل شده است که انعکاس آن امروزه در شهرهایی آشفته و تهی از ارزشهای فرهنگی و اجتماعی نمود پیدا میکند. در مباحث شهری، المانها عناصری مهم ازلحاظ معماری و طراحی هستند که در داخل شهر و در حیطه یک تجربه قراردادی مابین شهروندان، معناگذاری میشوند و از آنجا که بیانگر هویت شهر، کشور و حتی مذهب در یک ساختار نمایان هستند، در خوانش شهروندان از شهر و محیط زیستیشان تاثیر مستقیم بر جای میگذارند. ارزشهای بصری مهمترین بخش از کیفیتهای محیطی را تشکیل میدهند. ادراک شهروندان از کیفیتهای بصری شهر وابسته به سیما و منظر شهری است، که توسط شهروندان مطلوب تلقی میشود. در این راستا مباحثی چون خوانایی و حس جهتیابی نیز از جایگاه ویژه برخوردار است. بکارگیری المانهایی با مفاهیم خاص دینی که بیانکننده هویت تاریخی، فرهنگی و دینی ما باشد، در فضاهای شهری موجب ارتباط بیشتر شهروندان با آن و هویتبخشی به ساکنان شهر میگردد. از اینرو این نوشتار بر آن است که با رویکردی توصیفی- تحلیلی، ضمن ارائه تعریفی از المان و انواع آن، به بررسی این موضوع بپردازد که المانهای شهری چگونه میتوانند موجب ایجاد هویت ایرانی- اسلامی گردند. از اینرو با توجه به تاثیر المانهای شهری، بر ذهن انسانها، استفاده از آن بهصورت نوین اما باتوجه به شاخصهای ایرانی- اسلامی میتواند بر هویت و خوانایی شهر و افزایش ارتباط شهروندان با شهر موثر باشد. مفاهیم بهکار برده شده در المانهای شهری، اگر بتوانند در تصویر ذهنی شهروندان رسوخ کند، به مرور زمان به عناصری هویتمند و شاخص در سطح شهر تبدیل خواهند شد.