دلیل اصلی غلظت آلاینده‌ها در فصل زمستان، وارونگی دما است.

 در واقع، وقتی این پدیده زمستانه در شهرها استقرار یابد، بسان اثر گلخانه‌ای عمل می‌کند و به‌دلیل پایداری هوا غلظت آلاینده‌ها افزایش می‌یابند.

در این شرایط و باتوجه به وضعیت توپوگرافی شهر تهران، درصد زیادی ذرات معلق ناشی از سوخت خودروها در فضایی که نزدیک به یک کیلومتر ارتفاع دارد، حبس می‌شوند و به‌دلیل نبود وزش باد، در محیط ساکن می‌مانند.

 به‌همین‌دلیل در فصل‌های پاییز و زمستان، ذرات معلق و آلاینده‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی غلظت بالاتری دارند.

فصل تابستان پدیده وارونگی دما یا اینورژن وجود ندارد. به‌همین‌دلیل، افزایش غلظت آلاینده‌ها از الگوی دیگری پیروی می‌کنند.

در واقع، در تابستان هم به‌همان میزان سوخت خودروها وجود دارد، اما تابش شدید آفتاب منجر به افزایش غلظت ازون بیش از دیگر آلاینده‌ها می‌شود.

رئیس مرکز تحقیقات سنجش از دور دانشگاه صنعتی‌شریف درباره وجود ۲ نوع آلودگی هوا در تابستان که یکی گردوغبار و دیگری ازون است، گفت: افزایش میزان گردوغبار در هوا بستگی به‌میزان بارش‌های بهاری دارد.

 به‌عبارت روشن‌تر، بارندگی زیاد موجب افزایش پوشش گیاهی در مراتع می‌شود و همین امر به‌میزان چرای دام می‌افزاید که خود موجب کاهش پوشش گیاهی می‌شود. بنابراین، زمین‌های خالی از پوشش گیاهی در اثر چرای بی‌رویه در فصل تابستان منشائی برای گردوغبار به‌حساب می‌آیند.

در این شرایط، با وزش باد و توفان، گردوغبار به شهرها هجوم می‌آورد و باعث بروز آلودگی ناشی از گردوغبار می‌شود. در بعضی از روزها قطر ذرات معلق این نوع آلودگی‌ها به ۱۰ ماکرون هم می‌رسد.

در تابستان‌ها، افزایش شدت تابش آفتاب، واکنش شیمیایی ذرات معلق ناشی از سوخت خودروها را به‌دنبال دارد.

 در حقیقت، واکنش تابش آفتاب با مواد عالی فرار نظیر بخار بنزین باعث می‌شود که گاز ازون در لایه زیرین افزایش پیدا کند. گفتنی است، اوج غلظت این گاز بی‌رنگ و بو از ساعت ۱۱ تا ۲ بعدازظهر است؛ درست همزمان با شدت تابش آفتاب. بنابراین، دمای بالا باعث شکل‌گیری غلظت بالای ازون در تابستان می شوند.

بنابراین، در ۶ ماه نخست سال، آلودگی هوای شهرهای بزرگ ایران بیشتر ناشی از گردوغبار زمین‌های خالی از پوشش گیاهی است و در گام دوم آنچه به‌شدت خودنمایی می‌کند، ازون است. این گاز با تمام فوایدش در لایه‌های بالایی اتمسفر، روی سطح زمین به‌عنوان یک گاز سمی شناخته می‌شود.

باید توجه داشت چنین فرآیندی یعنی افزایش غلظت ازون در شهرها معمولا در دماهای بالای ۳۵ الی ۳۶ درجه اتفاق می‌افتد. امروزه افزایش آلاینده ازون در بیشتر کشورهای صنعتی مشاهده می‌شود. بی‌شک، سوختگی برگ‌های درختان در تابستان ناشی از افزایش غلظت گاز ازون روی سطح زمین است.

این گاز سرطان‌زا است و اگر افراد به‌مرور زمان در معرض آن قرار بگیرند، به بیماری‌های پوستی و انواع سرطان مبتلا می‌شوند، اما برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی ناشی از تماس یا استنشاق گاز ازون زمینی، شهروندان باید پوست خود را تا جایی که می‌توانند بپوشانند یا در زمان‌های اوج غلظت آن، بیرون نیایند.

به‌گفته معاون سابق محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست، درصد زیادی از آلودگی توسط گاز ازون در نتیجه قدیمی بودن وسایل حمل‌ونقل و فرسودگی خودروها است.

همچنین، کیفیت سوخت خودروها هم تاثیر جدی بر این روند دارد. در واقع، تا زمانی که دمای بالای ۳۰ درجه در شهرها حاکم باشد، کمابیش تا اواخر ماه‌های تیر و مرداد، ازون مهمان شهرهایی نظیر مشهد، تهران، اصفهان یا هر شهری است که دمای آن به بالای ۳۰ درجه سانتیگراد می‌رسد.

برای حل معضل آلودگی هوا در تابستان بهتر است که طرح‌هایی نظیر کهاب را عملیاتی کنیم. این طرح به کاهش مصرف بنزین اشاره دارد؛ اینکه باید تمام پمپ‌بنزین‌ها مجهز به سیستمی باشند که بخار حاصل از بنزین را جذب کنند.

در واقع، از پالایشگاه تا پمپ‌بنزین نباید اجازه داد که بخار بنزین وارد هوا شود.

آگاهی‌بخشی را مهم‌ترین اقدام برای پیشگیری از آسیب‌های ناشی از گاز ازون برای انسان دانست و گفت: در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برای کاهش غلظت ازون در هوا، سوخت‌ها و موتورهای دیزلی حذف شده است، همچنین باید اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی عمومی در سطح وسیعی انجام بگیرد تا در تابستان‌ها مردم در ساعات اوج غلظت ازون یا بیرون نیایند یا از پوست خود در برابر این گاز محافظت کنند.