کمکهای مالی برای تغییر اقلیم
حسین خواجهپور- عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف
مسئله کمک مالی کشورهای توسعهیافته به کشورهای در حال توسعه به متن اصلی کنوانسیون ۱۹۹۲ در زمینه مقابله با تغییر اقلیم برمیگردد. بند دوم کنوانسیون تغییر اقلیم میگوید که مقابله با تغییر اقلیم مسئولیت مشترک اما متفاوت کشورهاست. به همین ترتیب، این مسئله را به رسمیت میشناسد که کشورهای کمتر توسعهیافته یا در حال توسعه کشورهایی هستند که مسئولیت تاریخی در قبال انتشار گازهای گلخانهای ندارند و نباید توسعه اقتصادی آنها به خاطر تغییرات اقلیمی به خطر بیفتد. کشورهای توسعهیافته نیز موظف هستند برای اینکه توسعه کم کربن کشورهای در حال توسعه تضمین شود به آنها حمایتهای مالی کنند. از سوی دیگر، اساسا کشورهای فقیرتر یا در حال توسعه کشورهایی هستند که بیشتر از کشورهای توسعهیافته نسبت به گرمایش جهانی آسیبپذیر هستند و خسارتهای منتسب به تغییرات اقلیمی آنها بیشتر است. از این دو منظر مقرر شده کشورهای توسعهیافته حمایتهای مشخصی را به کشورهای جنوب انجام دهند.
در موافقتنامه پاریس این قضیه جدیتر و به صورت کمی موردبحث قرار گرفت و مقرر شد کشورهای توسعهیافته از سال ۲۰۲۰ سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای در حال توسعه کمک مالی کنند. ۵۰ درصد از این میزان باید در حوزه سازگاری و ۵۰ درصد در حوزه کاهش انتشار اختصاص پیدا میکرد. ۱۰۰ میلیارد دلار در مقایسه با گردش مالی مقابله با تغییر اقلیم که حدود 2 تریلیون دلار تخمین زده شده است یا آن چیزی که میگویند باید به ۶ تا ۷ تریلیون دلار برسد، عدد ناچیزی است اما همین مقدار هم بهطور کامل محقق نشد. سال گذشته این مسئله در نشست گلاسکو موردانتقاد قرار گرفت و نهتنها به محقق نشدن آن اعتراض کردند، بلکه خواسته شد تا چند برابر شود.
سازکارهای گوناگونی برای پرداخت این کمکها پیشبینی شده است. کمک ۱۰۰ میلیارد دلاری کشورهای ثروتمند نیز باید از کانال صندوق اقلیم سبز پرداخت شود. علاوه بر این کمک ۱۰۰ میلیاردی، مکانیسمهای مالی دیگری هم وجود دارد که میشود انتقال را انجام داد. در هر تفاهمنامه دوجانبهای که با هر کشور توسعهیافتهای بسته شود و در آن هر انتقال سرمایهای رخ بدهد یا سرمایهگذاری از سوی آن کشور توسعهیافته انجام شود، بهنوعی میتوان مکانیسمهای مختص به خود را طراحی کرد. ایران نیز همکاریهای گوناگونی با کشورهای آلمان، ژاپن و دیگر کشورها در موضوع بهینهسازی انرژی و تغییر اقلیم داشته اما بسیار محدود بوده است. اگر بخواهیم حجم کمکهای دریافتی ایران را از منابع مالی بینالمللی با کشورهای در حال توسعه دیگر مثل چین، هند، پاکستان و برزیل مقایسه کنیم، واقعا ناچیز بوده است. ما تا امروز از بانک جهانی هیچ کمکی در این زمینه نتوانستیم دریافت کنیم. بحث دریافت کمکهای مالی فقط به عضویت یا عدمعضویت ایران در موافقتنامه پاریس مربوط نیست و میتواند به روشهای دیگری برای این موضوع کمک مالی دریافت کند. گرچه موافقتنامه پاریس برای دریافت کمک مالی موثر است اما بحث محدودیتهای همکاریهای بینالمللی هم وجود دارد که قدری سرعت آن را کند کرده است.
کمک مالی که در نشستهای متعدد کنوانسیون آمده برای کشورهایی که باید دهنده آن باشند، لازمالاجراست اما برای کشورهای دریافتکننده، هیچ الزامی ندارد که این کمکها را دریافت کنند. در هر صورت، اگر کشور در حال توسعه این کمک را دریافت کرد باید طبق استانداردهای پایش و راستیآزمایی که وجود دارد، اثربخش بودن آن کمکها را به اثبات برساند. این کمکها به صورت مرحلهای در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار میگیرد و اثربخشی مراحل قبل باید پایش شود. استانداردهای سختگیرانهای برای پایش اثربخشی این کمکها در کاهش انتشارات و مصرف انرژی وجود دارد. دریافت این کمکها هیچ الزامی ندارد اما یک فرصت بینالمللی است که ایران هم نیاز دارد برای کاهش انتشار و مقابله با اثرات تغییر اقلیم، حتما از آن استفاده کند.