بودجه چیست و چرا اهمیت دارد؟

باتوجه به اهمیت تراز بودن دخل و خرج، عمدتا افراد، شرکت‌ها و کشورها جهت مدیریت بهتر حساب‌های مالی میزان درآمدها و مخارج خود در آینده را حداقل برای یک دوره مشخص، پیش‌بینی می‌کنند تا بحران‌های مالی احتمالی خود را شناسایی کنند. در این شرایط نقش «بودجه» پررنگ خواهد شد. بودجه به معنای پیش‌بینی و برآورد از میزان درآمدها و مخارج در یک دوره زمانی مشخص است. ممکن است که در یک ورق کاغذ انجام شود یا یک سند رسمی باشد که دولت‌ها از آن استفاده می‌کنند.

به عملیات تنظیم بودجه که در آن میزان درآمدها و مخارج برای یک دوره زمانی مشخص، مثلا یک ساله پیش‌بینی می‌شود را بودجه‌بندی می‌گویند. بر این اساس افراد، شرکت‌ها و دولت، منابع درآمدی خود را به طور مثال برای یک سال آینده شناسایی و میزان مخارج احتمالی خود را تخمین می‌زنند. هرچه این کار با دقت انجام شود و به واقعیت نزدیک‌تر باشد، افق بهتری از عملکرد مالی در آینده خواهد داشت. برای بیان میزان اهمیت تدوین بودجه باید گفت که در سطوح خرد و فردی بدین صورت است که عمدتا افراد برای رسیدن به رفاه حداکثری سعی بر تراز کردن درآمدها با مخارج خود دارند. در این بین برخی از افراد به درستی تعادل میان درآمد و هزینه‌ها را برقرار می‌کنند و برخی دیگر بیش از درآمد خود هزینه می‌کنند که در این حالت با کسری مواجه خواهند شد. این افراد عمدتا گرفتار مشکلات بسیاری از قبیل بدهی، خدشه‌دار شدن اعتبار و… خواهند شد یا ناچار هستند از مصارف مهم خود بگذرند.

احتمالا همه افراد با این اصطلاح که پیش‌بینی بهتر از درمان است، آشنا هستند.

 این اصطلاح همواره کاربرد دارد. در مورد مباحث مالی نیز بودجه‌بندی که پیش‌بینی از منابع و مصارف مالی است، این امکان را می‌دهد که بحران‌ها و چالش‌ها، نقاط ضعف و قوت برای دوره زمانی مشخصی در آینده شناسایی شود و در صورتی که راهکاری برای حل مشکلات احتمالی شناسایی شود، پیش از وقوع شرایط بحرانی، به کار آید. از طرفی رسیدن به اهداف در بستری مناسب‌تر صورت می‌گیرد. در نگاه کلان و کشوری نیز تنظیم بودجه، انتظارات از آینده مالی یک کشور یا نحوه عملکرد دولت‌ها را مشخص خواهد کرد و بر اساس آن مشخص خواهد شد که یک فرد، شرکت یا کشور برای رهیابی به اهداف خود چه مقدار پول نیاز دارد.

نقش مهم بودجه در توسعه اقتصاد

صباح زنگنه، کارشناس اقتصاد، در ارتباط با نقش تخصیص اعتبارات بودجه‌ای در توسعه معادن به صمت گفت: بودجه را می‌توان یک ابزار مالی دانست که می‌تواند به برنامه‌های کشور کمک کند تا این برنامه‌ها وارد روند عملیاتی شوند. اما، باید اشاره کرد که مهم تر از بودجه، طراحی و مدیریت برنامه‌ها، نقش مهمی دارند. هر میزان مدیریت اصولی باشد، استفاده از بودجه به درستی صورت خواهد گرفت. اما، در صورتی که مدیریت ضعیف و یا اولویت‌ها شناخته نشود، قطعا نتیجه نامطلوبی به همراه خواهد داشت. 

زنگنه با تاکید بر اینکه بودجه نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور دارد گفت: معادن یکی از مهم‌ترین حوزه‌های اقتصادی کشور هستند که اختصاص بودجه به توسعه این بخش می‌تواند، اکتشاف را افزایش داده و به دنبال آن استخراج نیز افزایش پیدا می‌کند. بنابراین، نمی‌توان از نقش تخصیص بودجه صحیح و اصولی برای توسعه حوزه‌ای مانند معدن غافل شد. 

وی گفت: بودجه‌ای که با تدوین اعداد و ارقام دخل و خرج از سوی دولت ارایه شده و پس از بررسی در کمیسیون‌های تخصصی به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد، ۲ دیدگاه را منعکس می‌کند. نخستین دیدگاه، دولت است که سعی بر این دارد تا بودجه را عادلانه تقسیم کرده و طبق ضرورت‌های موجود، میان سازمان‌ها تقسیم کند. همچنین دولت سعی بر این دارد تا اولویت‌هایی مانند بخش صنعت و معدن و کشاورزی رعایت شود. اگر مجلس شورای اسلامی نیز بودجه را با نگاه منافع ملی بررسی و تصویب کند، می‌توان گفت بودجه بسیار عادلانه و مفید ارایه شده و اجرایی می‌شود. 

بودجه را با نیاز واقعی ببینید

وی افزود: اما در این فرآیند اگر دولت به درستی ردیف‌های بودجه‌ای را در لایحه پیشنهادی تدوین کند و مجلس بر اساس خواسته‌های محلی، شهری و استانی، نحوه توزیع و اجرای بودجه را تغییر دهد، قعطعا شاهد نتایج مطلوبی نخواهیم بود. بنابراین باید بودجه را با نیازهای واقعی و همچنین تقسیم بندی پدرانه دولت دید. وی افزود: دولت و مجلس باید تلاش کنند، با عملیات بودجه ریزی و بودجه نویسی، بخش خصوصی را بکار گرفته و وارد صحنه فعالیت‌های اقتصادی کنند. اگر چنین اتفاقی رخ ندهد، تمام فعالیت‌ها به سمت دولتی شدن می‌روند و هیچ سازمانی به میزان اعتبارات بودجه‌ای خود راضی نیست و بیش از این مقدار مطالبه خواهند کرد.  زنگنه خاطرنشان کرد: دولت باید با تدبیر بالا، به سمت کاهش بودجه سازمان‌های دولتی رفته و بخش خصوصی را برای شرکت در منابع مالی و عملیاتی در حوزه‌ای مانند معادن تشویق کنند. همانطور که اشاره کردیم، معادن یکی از حوزه‌های مهم اقتصاد در کشور هستند و نیاز به توجه دارند. با بکارگیری بخش خصوصی، می‌توان معادن را از وضعیت فعلی نجات داد و تخصیص بودجه اصولی در کنار بهره از توان بخش خصوصی، می‌تواند در توسعه این بخش اقتصاد موثر باشد.

بودجه به تنهایی کارساز نیست

بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران در ارتباط با بودجه سال ۱۴۰۴ به صمت گفت: باید در ابتدا اشاره کرد که بودجه سال ۱۴۰۴ به‌‌‌تنهایی نمی‌تواند تضمین‌‌‌کننده رشد و توسعه در بخش معدن و صنایع معدنی باشد، اما در صورت اجرای صحیح، می‌تواند گامی موثر در مسیر پیشرفت این صنعت استراتژیک محسوب شود.  وی افزود: عوامل متعددی در موفقیت بودجه تاثیرگذار هستند که بدون توجه به آنها، حتی تخصیص منابع مالی کافی نیز نمی‌تواند به نتایج مطلوب ختم شود. بنابراین باید با اجرای صحیح بودجه، کمک بزرگی به رشد و توسعه معادن شود.  شکوری ادامه داد: نخستین عامل کلیدی که در توسعه معادن نقش مهمی دارد، نحوه تخصیص منابع است. تجربه سال‌های گذشته نشان داد، باوجود افزایش بودجه، بدون برنامه‌‌‌ریزی دقیق برای هزینه‌‌‌کرد آن در زیربخش‌‌‌های اولویت‌‌‌دار، نمی‌توان به رشد صنعت معدن امیدوار بود. درحقیقت اولویت‌‌‌بندی پروژه‌‌‌های اکتشافی، توسعه معادن کوچک و متوسط و حمایت از صنایع پایین‌‌‌دست می‌تواند در استفاده بهینه از منابع محدود بودجه‌‌‌ای موثر باشد. معادن کوچک مقیاس، بیش از قبل، نیاز به بودجه و سرمایه دارند و نیاز است تا این بودجه در مسیر درست و با برنامه‌ریزی هزینه شود. 

جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی

وی گفت: دومین عامل مهم، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است. با توجه به محدودیت‌های منابع دولتی، بودجه ۱۴۰۴ باید به‌‌‌گونه‌‌‌ای باشدکه انگیزه‌‌‌های لازم برای مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی در پروژه‌‌‌های معدنی را فراهم آورد. وجود بخش خصوصی می‌تواند یاری‌گر فعالان معدنی و توسعه بخش معدن باشد. 

شکوری با تاکید بر اینکه این بخش دارای ایده و سرمایه مناسب است گفت: باید اشاره کرد که بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌ گذاری‌های اصولی، مسیر پیشرفت معادن را هموار کند. باید شرایطی فراهم شود تا این بخش، تمایل به سرمایه‌گذاری پیدا کند. 

وی افزود: ارائه تسهیلات مالی، مشوق‌‌‌های مالیاتی و تضمین بازگشت سرمایه از جمله راهکارهایی است که می‌تواند در جذب سرمایه‌‌‌های خصوصی موثر باشد. 

به گفته این فعال معدنی سومین عامل کلیدی، توسعه زیرساخت‌‌‌های موردنیاز بخش معدن است. این درحالی است که کمبود زیرساخت‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل، انرژی و آب از جمله چالش‌‌‌های اساسی در توسعه معادن به‌‌‌شمار می‌رود. وی افزود: تخصیص بخشی از بودجه به بهبود این زیرساخت‌‌‌ها می‌تواند هزینه‌‌‌های استخراج و فرآوری مواد معدنی را کاهش داده و رقابت‌‌‌پذیری این صنعت را افزایش دهد. علاوه بر این، تحقق اهداف بودجه ۱۴۰۴ در بخش معدن، نیازمند اصلاح برخی رویکردهای مدیریتی و اجرایی است.

حقوق دولتی با بودجه تناسب ندارد

چندی پیش، محمدرضا بهرامن، نایب رئیس اتاق ایران با نگاهی به وضعیت حاکم بر حوزه معدن کشور، تأکید کرد: معدن به دلیل ناترازی انرژی در انجام تعهدات خود دچار چالش شده است و بدون شک این وضعیت بر تحقق یا عدم تحقق حقوق دولتی موثر است. 

حقوق دولتی طبق یک فرمول محاسبه می‌شود و امکان دارد در عمل آنچه وصول می‌شود به میزان تعیین شده در بودجه نباشد چون با توجه به شرایط اقتصادی، میزان تولید با آنچه در ظرفیت اسمی هر معدن آمده، هماهنگ نیست. 

در واقع معدن‌کار حقوق دولتی خود را پرداخت می‌کند؛ اما با آنچه در بودجه دیده شده، برابر نیست. در این صورت شاید پیاده سازی طرح توسعه معدن با مشکلاتی مواجه شود و در نتیجه کل زنجیره دچار مشکل شود. بهره‌برداران، بازیگران اصلی این حوزه هستند و همه چیز به میزان تولید و نرخ محصولات متناسب با تورمی که شاهد هستیم، وابسته است.

رئیس خانه معدن آسیب‌پذیری معادن کوچک را بسیار بالاتر از معادن بزرگ توصیف کرد و گفت: با وجود این سطح آسیب‌پذیری، امروز به جایی رسیدیم که یک تلنگر، معادن بزرگ را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. 

بهرامن مقایسه بخش معدن ایران با کشوری مانند ونزوئلا که حتی قانونی هم در این حوزه ندارد را نادرست خواند و از نمایندگان دستگاه‌های اجرایی خواست تا حوزه معادن کشور را با کشوری پیشرو که هم‌تراز و پیشرفته‌تر است، مقایسه کنند.

سخن پایانی

آنطور که در این گزارش خواندید، اعتبارات ردیف‌های بودجه سالانه کشور می‌تواند، در صورتی که درست و اصولی هزینه شود، نقش بسیار مهمی داشته باشد. معادن کوچک مقیاس، همواره در خطر تعطیلی هستند و نبود سرمایه، یکی از مهم‌ترین دلایل این امر است. آنطور که کارشناسان مطرح کرده اند، با مصرف درست و اصولی بودجه، می‌توان به رشد و شکوفایی معادن امیدوار بود.