در کشورهای دارنده منابع عظیم انرژی، هرگز مشاهده نمی‌شود که چالش‌هایی مانند ایران داشته باشند. به هر حال در تابستان، مشکل برق و در زمستان مشکل گاز در کشور مشاهده می‌شود. اکنون نیز، در زمستان، شاهد کمبود برق هم هستیم که ماجرای کمبود انرژی را پر از سوال و ابهام کرده است.

تولید انرژی در ایران کم است

از هفته جاری در حالی دوباره جدول خاموشی‌های بخش خانگی منتشر شده که اذهان عمومی با یک سوال جدی مواجه شده است. سوال این است، چرا ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین دارنده منابع هیدروکربوری دنیا، دچار ناترازی انرژی شده است؟

یک پاسخ دم‌دستی این است که ایران به‌دلیل تحریم، نتوانسته ظرفیت بالقوه این منابع زیرزمینی را بالفعل کند و تولید انرژی ایران کم است.

یعنی اگر ایران بتواند نفت و گاز و سپس برق بیشتری تولید کند، به‌طورقطع دچار ناترازی انرژی نخواهد بود، ضمن اینکه با این میزان ذخایر انرژی، انتظار می‌رود ایران وارد معاملات امنیت انرژی دنیا و منطقه نیز بشود.

در حال ‌حاضر میزان ناترازی برق و گاز در پیک مصرف به‌ترتیب ۳۳ و ۳۵ درصد از ظرفیت تولید کشور است و ناترازی بنزین و گازوئیل به‌ترتیب به ۲۰ و ۵ درصد از توان تولیدی این دو حامل انرژی رسیده و طبق محاسبات، ناترازی انرژی سالانه رقمی نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار به کشور خسارت می‌زند که دوبرابر سهم دولت از درآمدهای نفتی در سال ۱۴۰۴ است.

با رصد گزارش‌های ماهانه شرکت‌ها، این مهم منتج می‌شود که تولید آنها در زمستان به‌شدت کاهش می‌یابد. به‌واسطه همین کاهش تولید، تقاضا از عرضه پیشی می‌گیرد که به‌شکل واضح، سبب رشد نرخ محصولات خواهد شد. شرکت‌ها برای جلوگیری از ضرر تحمیلی، بخشی از تولیدات خود در ماه‌های گذشته را دپو می‌کنند تا جبران کاهش تولید آنها در زمستان شود.

به‌طوری‌که با افزایش نرخ محصولات خود در زمستان، بخشی از ضرر خواب خط را پوشش می‌دهند. این پایان کار نیست و مشکل اساسی در تجارت بین‌الملل نمایان می‌شود. به‌واسطه کاهش تولید، صادرات محصولات نیز کاهش می‌یابد که ممکن است به قیمت از دست رفتن کامل آن بازار هدف تمام شود، چراکه بازار هدف برای جبران آن کسری به‌سراغ سایر شرکت‌های رقیب می‌رود که در بلندمدت، سبب حذف کامل بنگاه‌های داخلی خواهد شد. می‌توان نتیجه گرفت که قطعی گاز می‌تواند به تعطیلی کامل بنگاه‌های اقتصادی نیز منتج شود.

چالش‌های ناترازی برای صنعت فولاد

امیر توکلی رودی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس دوازدهم گفت: یکی از رویکردهای صنعت کشور، توجه به سواحل جنوبی کشور به‌ویژه استان هرمزگان است؛ زیرا این استان یکی از مناطق مزیت‌دار کشور برای توسعه صنعت فولاد و صنایع پایین‌دستی در کشور به‌شمار می‌رود و از این حیث، مکان‌نمایی مجموعه‌های فولادی واقع در این استان از ظرفیت قابل‌توجهی برای تولید محصولات باکیفیت برخوردار است.

وی در ادامه بااشاره به چالش ناترازی انرژی برای صنعت فولاد کشور بیان کرد: ناترازی انرژی کشور، قصه پرغصه تولید است که نه‌تنها حوزه صنعت فولاد و زنجیره تامین آن، بلکه پتروشیمی، سایر صنایع و حتی شهرک‌های صنعتی را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است. رفع این مشکل، نیازمند اهتمام ملی است. فشار مضاعفی که بر تولید به‌دلیل ناترازی انرژی وارد می‌شود، هم به اشتغال، هم به تولید و هم به اقتصاد کشور آسیب می‌زند. در حقیقت این مسئله به دغدغه‌مندی ویژه‌ای از سوی دولت نیاز دارد.

توکلی رودی همچنین افزود: مشکل ناترازی انرژی نتیجه سیاست‌گذاری‌های اشتباهی است که در گذشته انجام شده و نباید به این مرحله می‌رسیدیم. حالا برای رفع این مشکل، باید برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت داشته باشیم.

لزوم همکاری دولت، مجلس و مردم

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس دوازدهم تاکید کرد؛ حل این مسئله به‌تنهایی از عهده دولت برنمی‌آید و گفت: دولت نیاز به همراهی بخش تولید دارد و مجلس نیز باید از طریق قانون‌گذاری و ارائه برنامه‌های تشویقی، تولیدکنندگان را به‌میدان بیاورد. از سوی دیگر، مردم هم باید در صرفه‌جویی انرژی همکاری کنند. افزایش سطح کیفی زندگی مردم نباید باعث شود نقش خود در کمک به اقتصاد کشور را نادیده بگیرند. اگر تولید دچار مشکل شود، اشتغال نیز آسیب خواهد دید و عرضه کالاها کاهش می‌یابد؛ پس مردم باید در صرفه‌جویی برق مشارکت کنند.

موانع سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان باید رفع شود

توکلی رودی بااشاره به مشکلاتی که تولیدکنندگان با آن مواجهند، خاطرنشان کرد: برخی تولیدکنندگان عنوان می‌کنند که برای تولید انرژی داوطلب می‌شوند، اما همکاری‌های لازم انجام نمی‌گیرد و برخی سازمان‌های مرتبط مثل منابع‌طبیعی و محیط‌زیست، موانعی را به‌وجود می‌آورند. به‌همین‌دلیل، کمیسیون صنایع و معادن مجلس و ستاد تسهیل و رفع موانع تولید در حال تلاش برای سیاست‌گذاری‌هایی هستند که این موانع را رفع و سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی را تشویق کنند.

وی همچنین به اقدامات برخی واحدهای تولیدی مانند کارخانه‌های تولید فولاد اشاره کرد و گفت: یکی از کارخانه‌های تولید فولاد در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری ۶۰۰ مگاواتی انجام داده که ۲۰ مگاوات آن به مدار وارد شده است؛ اما زمانی که مشکل برق در زمان اوج مصرف پیش می‌آید، از آنها خواسته می‌شود این انرژی را به شبکه بدهند. تولیدکننده‌ای که خودش سرمایه‌گذاری کرده، باید بتواند از آن بهره‌برداری کند. حداقل دولت باید به حقوق تولیدکننده احترام بگذارد.

لزوم توسعه فولاد سبز و حفظ محیط‌زیست

توکلی رودی با تاکید بر اهمیت تولید فولاد سبز و حفاظت از محیط‌زیست تصریح کرد: حفاظت از منابع محیط‌زیست و منابع ملی برای نسل‌های آینده، رسالت ما است. اگر نتوانیم در آینده فولاد سبز تولید کنیم، بازارهای جهانی را از دست خواهیم داد. باید این تهدید را به فرصت تبدیل کنیم و از شرکت‌هایی همچون فولاد هرمزگان که فعالیت‌های سازنده و قابل‌توجهی در حوزه تولید فولاد سبز انجام داده‌اند، تقدیر کنیم.

وی در پایان تصریح کرد: تعامل سازنده بین مجلس، دولت، و تولیدکنندگان، راه‌حل اصلی است. البته این بخش خصوصی است که باید چابک عمل کند و با بهره‌گیری از برنامه‌های تشویقی، به‌سمت بهره‌وری بیشتر و ایجاد انتفاع حرکت کند.

بررسی ناترازی از چند زاویه

فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی در ارتباط با بحث ناترازی و کمبود برق در کشور به صمت گفت: کمبود برق و ناترازی در حوزه انرژی را می‌توان از چند زاویه بررسی کرد. به‌طورکلی، این واقعیت است که در کشورمان، ناترازی تولید و مصرف داریم. تا چندی قبل، تولید برق در کشور ۸۵ هزار مگاوات بود، اما در حال‌ حاضر تولید برق به ۹۱هزار مگاوات رسیده است.

واقعیت امر این است که میزان مصرف در کشور از میزان تولید سبقت گرفته و سبب شده است تا این ناترازی به‌وجود بیاید. معادن کشور و همچنین صنایع بزرگی مانند فولاد نیز در اثر کمبود برق، درگیر چالش‌هایی شده‌اند که این امر ضررهای بسیاری را برای‌شان پدید آورده است. سوادکوهی ادامه داد: بنده بارها اعلام کرده‌ام و نظر بسیاری از کارشناسان هم بر همین است که اصولا چیزی به‌عنوان نقشه‌راه و استراتژی در حوزه انرژی در کشور وجود ندارد و در واقع چنین چیزی را ترسیم نکرده‌ایم یا اگر چیزی را در این قالب ارائه داده‌ایم، از یک قاعده‌مندی منسجم برخوردار نبوده و در واقع تنها در حد ایده مطرح شده و کسی در این راه قدم نگذاشته و همین امر سبب شده است تا در فولادسازی و استخراج معادن با مشکلات بسیاری مواجه شویم.

شرایط بد نیروگاه‌داران

وی گفت: اگر بخواهیم از زاویه دیگری به این موضوع نگاه کنیم، مسئله تولید مطرح می‌شود. این نکته را باید بگویم که نیروگاه‌داران ما، شرایط بسیار بدی دارند و برای‌شان صرف ندارد با این پول‌هایی که از دولت دریافت می‌کنند و گاهی دیر تسویه می‌شود، فعایت خود را ادامه دهند. پرداخت نشدن به‌موقع پول از سوی دولت به نیروگاه‌داران، سبب می‌شود که نیروگاه‌دار نتواند هزینه‌های خود را که روزانه در حال افزایش است، تامین کند.

به‌همین‌دلیل این احتمال وجود دارد که به‌زودی، بخش عمده این نیروگاه در اورهال و تعمیرات اساسی مشکل پیدا کنند و از مدار خارج شوند. پس اگر این مشکلات برای این نیروگاه‌ها وجود داشته باشد، با افت فشار مواجه می‌شویم.کاهش افت فشار به‌منزله کاهش تولید است و می‌تواند در درازمدت، اقتصاد کشور را با چالش‌های اساسی مواجه کند.

وی افزود: مسائل دیگری هم مانند تلفات در حوزه توزیع، یکی دیگر از مشکلاتی است که در حوزه انرژی به‌ویژه برق وجود دارد. اعداد و ارقامی که در تلفات برق در بخش توزیع وجود دارد، تاثیرات منفی را در حوزه تحویل نیروی برق بر مشترکان می‌گذارد. یکی دیگر از مسائلی که در این حوزه وجود دارد، بحث الگوی مصرف و شدت مصرف انرژی در کشور است که همچنان بی‌برنامه مانده و همواره تمام هزینه‌ها بر سر مصرف‌کنندگان سرشکن شده که این قدام، نیز منصفانه نبوده است. ما در حوزه مصرف هم، وضعیت بسیار بد و پیچیده‌ای داریم و واقعیت امر این است که چاره‌ای غیر از این وجود ندارد. زمانی که ما برای مصرف‌کننده، امکان انتخاب دستگاه‌هایی را که انرژی کمتری مصرف می‌کنند و راندمان بیشتری دارند، فراهم نکرده‌ایم، چطور می‌توان توقع داشت که آنها مصرف خود را کاهش دهند.

سخن پایانی

ناترازی انرژی یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین بحران‌هایی است که دولت با آن مواجه است. این ناترازی از یک‌سو فروش و سود شرکت‌ها را کاهش می‌دهد و از دیگرسو هم ارزآوری را مختل می‌کند و موجب کاهش درآمد دولت نیز می‌شود. دولت و مسئولان امر باید آینده‌نگری ویژه‌ای نسبت به موضوع انرژی داشته باشند و پیش از وقوع بحران، تصمیم‌گیری کرده و راه‌های اساسی را برای نجات کشور بررسی کنند.