ایران در جایگاه دومین دارنده ذخایر گازی دنیا قرار دارد، اما در سال‌های اخیر با بحران تأمین انرژی روبه‌رو شده است. سال گذشته، ناترازی گاز به بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسید و پیش‌بینی مسئولان وزارت نفت حکایت از آن دارد که این عدد ممکن است به بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب هم برسد. به‌این‌ترتیب، میزان گاز تخصیص‌یافته به صنایع در ماه‌های سرد سال محدودشده است، بنابراین باهدف پیشگیری از ایجاد اختلال در روند تولید، برخی صنایع ناچار به استفاده از سوخت جایگزین شده‌اند. سیمان یکی از مصالح ساختمانی اصلی در صنایع ساختمان‌سازی ایران است. صنعت سیمان یکی از صنایع انرژی‌بر محسوب می‌شود، به‌طوری‌که تخمین زده می‌شود سالانه حدود ۷ درصد از سهم انرژی صنعت جهان را به خود اختصاص دهد. در ایران سهم صنعت سیمان از انرژی کل صنایع، حدود ۱۵ درصد برآورد می‌شود. باوجودی که امسال شاهد پاییز و حتی زمستان سردی نبوده‌ایم، اما محدودیت در روند تأمین گاز صنعت سیمان از آذر آغازشده است، اما توقف تولید در این صنعت ممکن نیست و درنتیجه، تولیدکنندگان سیمان ناچار به استفاده از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین شده‌اند. بااین‌وجود، بهای تمام‌شده تولید سیمان در این جایگزینی با توجه به نرخ قابل‌توجه حمل مازوت، افزایش قابل‌توجهی خواهد یافت. به‌ویژه آنکه بسیاری از صنایع ناچار هستند تا مازوت موردنیاز خود را از مسافت‌های طولانی تأمین کنند. در چنین شرایطی، برخی واحدهای سیمانی کشور ترجیح داده‌اند که کوره‌های خود را خاموش و تولید را برای مدتی متوقف سازند. بدون تردید تداوم این شرایط در بلندمدت به ضرر تولید خواهد بود.

مازوت‌سوزی یعنی افزایش هزینه تولید

حسین چهرگانی فعال صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: محدودیت گاز صنایع سیمان از ابتدای آذرماه آغاز شد و در هفته نخست آذرماه این محدودیت تنها ۵۰ درصد گاز این صنعت تأمین شد و در ادامه به قطع کامل انرژی گاز این صنعت منتهی شد. به‌این‌ترتیب واحدهای سیمانی کشور به‌ناچار از سوخت جایگزین یا مازوت استفاده می‌کنند. البته برخی واحدهای سیمانی که در محدوده شهرها قرار دارند، همانند سیمان اصفهان و سیمان تهران، اجازه استفاده از مازوت را ندارند؛ درنتیجه بخشی از نیاز این واحدها به گاز همچنان تأمین می‌شود تا تولید آنها ادامه یابد.

وی افزود: هزینه تولید سیمان با استفاده از مازوت در قیاس با گاز بسیار بالاتر و تأمین مازوت نیز از مشکلات و موانع جدی برخوردار است، بنابراین برخی واحدهای سیمانی کشور با توجه به محدودیت‌های یادشده ترجیح داده‌اند، از مازوت استفاده نکنند و بخش پخت و تولید کلینکر خود را متوقف کرده‌اند.

چهرگانی افزود: تا زمانی که صنایع سیمان امکان دسترسی به سوخت جایگزین را دارند، تولید ادامه می‌یابد. اما اگر به هر علتی امکان تأمین مازوت نباشد، اعم از اینکه حواله‌ها دیر یا به‌کندی صادر شود و در مسیر حمل مازوت با توجه به کمبود ناوگان و فصل سرما مشکلی پیش بیاید، تولید کلینکر نیز در این کارخانه‌ها متوقف خواهد شد. البته درهرحال استفاده از مازوت هزینه تولید سیمان را افزایش می‌دهد و استفاده از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین گاز علاوه بر مشکلاتی که دارد، به‌منزله تحمیل هزینه حمل اضافی به تولید است.

وی افزود: شرکت پخش فرآورده‌های نفتی، مازوت را از مخازن ذخیره‌سازی منطقه‌ای در اختیار صنایع قرار نمی‌دهد و واحدهای تولیدی ناچارند این سوخت را خودشان از مبادی تولید یعنی پالایشگاه‌ها تحویل گرفته و حمل کنند. حال که صنعت سیمان به کمک وزارت نفت آمده و حاضرشده است تا بجای گاز که درب کارخانه و با فرآیندی آسان تحویل می‌شود، مازوت را مصرف کند که مشکلات متعددی را بر این صنعت تحمیل می‌کند، انتظار این است که مازوت نیز توسط شرکت پخش فرآورده‌های نفتی درب کارخانه یا حداقل در مخازن سوخت منطقه‌ای تحویل صنعتگران شود، اما نه‌تنها این خواسته محقق نمی‌شود بلکه ما را به پالایشگاه‌ها ارجاع می‌دهند و مسائل و مشکلات مربوط به حمل و ناوگان را هم به سمت صنعتگر سوق می‌دهند و علیرغم اینکه شرکت‌های حمل زیر نظر ایشان فعالیت می‌کنند، اما مسئولیتی را قبول نمی‌کنند. یعنی کارخانه‌های سیمان باید مسئولیت چیزی را داشته باشند که اختیار آن را ندارند. به‌عنوان‌مثال کارخانه ما در استان گلستان واقع‌شده اما ما ناچاریم نیاز خود به مازوت را از پالایشگاه تهران و انبار ری تأمین کنیم. هزینه تأمین مازوت از این فاصله طولانی به‌شدت بالاست، تاجاییکه حتی هزینه حمل مازوت از نرخ خرید آن بیشتر می‌شود. برای تولید هر تن کلینکر حدود ۱۰۰ لیتر مازوت یا ۱۰۰ مترمکعب گاز مصرف می‌شود. بنابراین چنانچه واحد سیمانی برای حمل هر لیتر مازوت ۱۰۰۰ تومان هزینه حمل بدهد، حداقل ۱۰۰ هزار تومان نرخ تمام‌شده آن از این محل بیشتر خواهد شد.در ادامه باید خاطرنشان کرد که مازوت تحویلی برخی پالایشگاه‌ها کیفیت لازم را ندارد و همین موضوع مصرف سوخت ما را افزایش می‌دهد. البته شرکت پخش فرآورده‌های نفتی اصرار دارد که این مازوت ارزش حرارتی بالاتری دارد، اما مصرف این سوخت، افت تولید حتی ۱۰ درصدی را به دنبال دارد.

مقصر آلودگی نیستیم

این فعال صنعت سیمان تاکید کرد: باآنکه انگشت اتهام آلودگی هوا در مصرف مازوت به سمت صنایع سیمان هم گرفته می‌شود، باید این ادعا را رد کرد. صنعت سیمان با سایر صنایع مصرف‌کننده سیمان تفاوت دارد. در فرآیند تولید سیمان، بخش آلودگی مازوت جذب فرآیند تولید این محصول می‌شود. اکسید گوگرد و سایر ناخالصی‌های موجود در مازوت در تله تشکیل کلینکر می‌افتند و به‌این‌ترتیب از میزان آلایندگی این صنعت به‌شدت کاسته خواهد شد. البته که گاز سوخت به‌عنوان پاک شناخته می‌شود و بدون تردید استفاده از گاز ارجح است و قطع گاز تصمیم صنعتگران صنعت و به نفع آنها نیست. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر شرایط تأمین مازوت برای صنایع سیمان گفت: کشور ما در سال‌های اخیر در ماه‌های سرد سال با افزایش مصرف گاز بخش خانگی با محدودیت جدی در تأمین گاز کشور روبه‌رو شده است. رویکرد اتخاذشده در سال‌های اخیر قطع گاز صنایع است و در همین راستا تولیدکنندگان سیمان به سمت استفاده از سوخت جایگزین، هدایت می‌شوند. این سوخت جایگزین در صنعت سیمان، نفت کوره یا مازوت است.انتظار می‌رود در چنین شرایطی که صنعت سیمان ناچار به تغییر سوخت تولید خود است و مجبور به تأمین تجهیزاتی همچون مخزن ذخیره‌سازی، بویلرها و پمپ‌های خاص فشار بالا و.... را تأمین کند، وزارت نفت فرآیند تأمین سوخت را تسهیل کند. در حقیقت صنعت با استفاده سوخت جایگزین برای گذر از بحران گاز به کمک کشور می‌آید، اما در عمل با سازوکارهایی که ترتیب داده می‌شود عملاً فرآیند تأمین سوخت موردنیاز تولید سیمان هرروز دشوارتر از قبل می‌شود. با توجه به‌اجبار صنعت سیمان به استفاده از سوخت جایگزین انتظار می‌رود هزینه مضاعفی به این صنعت تحمیل نشود و خسارات ناشی از کمبود گاز به واحدهای تولیدی تحمیل نشود.

شرایط تأمین مازوت

در ادامه باید تاکید کرد که سازوکارهای تحویل مازوت یا صدور حواله بسیار پیچیده و دشوار شده است و صنعت سیمان را با مشکلاتی مواجه می‌کند. اخذ انواع تضامین از صنایع باوجود پیگیری‌های فعالان صنعت سیمان، ادامه دارد. این تولیدکنندگان ناچارند برای خرید مازوت با نرخ فوب خلیج‌فارس، چک صیادی بپردازند.

هزینه یادشده بسیار قابل‌توجه است. درگذشته نیز تضامین دیگری از ما گرفته‌شده است. کارگروه مربوطه در وزارت نفت تولیدکنندگان را به چشم متخلف یا قاچاقچی نگاه می‌کند و هر بار برخلاف مقررات و به‌صورت غیرقانونی، مستقلاً قانون وضع می‌کند که اساساً در حوزه اختیارات ایشان نیست و به صنعت و تولید زیان وارد می‌کند. جالب اینکه از سمت صنعت کسی دعوت نمی‌شود و در صورت دعوت با اکثریتی که خودشان تشکیل داده‌اند، اعتنایی به خواسته‌های صنعت نمی‌کنند. مواردی بوده است که صنعت نسبت به رویه غیرقانونی ایجادشده اعتراض کرده که حتی بدواً مورد تأیید مدیران وزارت نیز قرارگرفته است، اما بازهم کار خودشان را می‌کنند. موضوع دیگر در این زمینه این است که روش و دستورالعمل معینی برای این کار وجود ندارد و چندگانه عمل می‌شود و پخش هر استان و شهرستانی روش خود و خواسته‌های خود را دارد!

وی افزود: اساساً در کشور ناوگان حملی که بتواند مازوت موردنیاز صنعت سیمان را در ماه‌های سرد سال به‌طور کامل تأمین کند، وجود ندارد. وقتی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی نیز همکاری لازم برای تأمین مازوت از مخازن منطقه‌ای را ندارد، همین موضوع برخی از واحدهای سیمانی را به مرز کاهش تولید یا حتی توقف آن می‌کشاند. کیفیت پایین مازوت تحمیلی و همچنین آلودگی این سوخت در مسیر حمل، چالش دیگری است که روند فعالیت ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما درنهایت تمام مسئولیت این خرید به عهده خریداران گذاشته می‌شود.از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که تصمیمات و روش اتخاذشده در تأمین سوخت جایگزین صنایع سیمان در سال‌های اخیر به چالشی جدی برای فعالان صنعتی بدل شده است.

تداوم دشواری تولید

علی‌اکبر الوندیان فعال صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: درحال‌حاضر از ۲۷ میلیون مترمکعب دیماند گاز مصرفی صنعت سیمان، تنها ۶ میلیون مترمکعب گاز در اختیار این صنعت قرار می‌گیرد. یعنی تنها حدود ۲۰ درصد نیاز این صنعت به گاز تأمین می‌شود و در اختیار واحدهایی قرار می‌گیرد که به سبب شرایط آلودگی هوا ممنوعیت مصرف مازوت دارند. وی افزود: مابقی صنایع سیمان یا از سوخت جایگزین استفاده می‌کنند و یا تولید خود را متوقف کرده‌اند. درواقع این صنایع با توجه به مشکلاتی که در مسیر تأمین سوخت جایگزین وجود دارد و نرخ تمام‌شده با استفاده از مازوت، ترجیح دادند برای یک دوره زمانی تا رفع این کمبود، کوره‌های خود را خاموش کنند.

وی افزود: متاسفانه بسیاری از صنایع سیمان ناچارند مازوت را فاصله‌های بسیار دور تأمین کنند. به‌عنوان‌مثال کارخانه‌هایی که در استان خراسان واقع‌شده‌اند، ناچارند سوخت خود را از تهران یا اصفهان تأمین کنند. درنتیجه نزدیک به دو برابر هزینه سوخت، باید هزینه حمل‌ونقل بدهد. بدون تردید تولید در چنین شرایطی صرفه اقتصادی نخواهد داشت. البته در نزدیکی این صنایع انبار نفت وجود دارد، اما اولویت تأمین مازوت به پالایشگاه‌ها اختصاص دارد.

الوندیان گفت: نرخ مازوت طبق قانون در زمان کمبود گاز، هم‌تراز با بهای گاز است. اما نکته مهم آنجاست که این صنایع باید در تأمین مازوت، بهای حمل‌ونقل را هم بپردازند. در همین حال باید خاطرنشان کرد که در امسال، نرخ گاز و به‌تبع آن مازوت دو برابر شده یا ۱۰۰ درصد افزایش‌یافته است.

وی افزود: فرآیند تولید سیمان و مصرف مازوت در این بخش با عملکرد نیروگاه‌ها تفاوت اساسی دارد. نیروگاه مازوت می‌سازند و گاز حاصل از اشتعال آن از دودکش خارج می‌شود. اما در صنعت سیمان با سوخت مازوت، سولفور از مسیر چخت مواد عبور می‌کند و بخش عمده‌ای از این سولفور جذب مواد می‌شود. درنتیجه میزان آلودگی این صنعت به‌شدت کاهش خواهد یافت. بااین‌وجود ۷ واحد تولید سیمان که در نزدیکی کلان‌شهرها هستند، مازوت مصرف نکرده‌اند. این شرکت‌ها با ظرفیت پایین فعالیت دارند و از گاز به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند.

الوندیان گفت: تاکنون عرضه سیمان متوقف نشده و نیاز کشور به این محصول تأمین‌شده است، درنتیجه شاهد کمبود و افزایش نرخ نبوده‌ایم. این فعال صنعتی گفت: امید می‌رود تأمین برق و سوخت صنعت سیمان دنبال شود. افزایش نرخ به دنبال کاهش تولید حاصل می‌شود. چنانچه تثبیت بازار از اهمیت برخوردار باشد، باید همین روند تولید ادامه پیدا کند. سال گذشته تولید سیمان به دلیل محدودیت انرژی از میانگین ۷ میلیون تن ماهانه به ۴ میلیون تن کاهش یافت. چنانچه این کمبود در امسال مدیریت شود، هیچ تنشی در بازار حاصل نخواهد شد. در پایان با توجه به روند رو به رشد نرخ گاز، برق، رشد ۱۰ برابری بهای آب و.... از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود ضمن تأمین نیاز فعالان این صنعت، مسیر تولید ما را هموار کنند.

سخن پایانی

بر اساس سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی، مصرف گاز طبیعی در کشور به‌صورت متوسط سالانه تا سال ۱۴۱۰ به میزان ۴.۶ درصد و بین سال‌های ۱۴۱۰ تا ۱۴۲۰ نیز به‌صورت متوسط سالانه میزان ۳.۲ درصد افزایش می‌یابد. به‌این‌ترتیب، ناترازی گاز به‌ویژه در ماه‌های سرد سال شدت خواهد گرفت. در سال ۱۴۰۰، میانگین مصرف گاز طبیعی در کشور ۶۵۱ میلیون مترمکعب بوده است که بخش نیروگاهی با ۳۲ درصد، صنعت ۳۰ درصد و خانگی و تجاری با ۲۹ درصد بیشترین سهم از مصرف را داشته‌اند. طبق آمارهای رسمی وزارت نفت با شروع فصل سرد میزان مصرف در بخش خانگی و تجاری در سردترین ماه ۶.۷ برابر گرم‌ترین ماه سال می‌شود که سهم بخش خانگی و تجاری را از ۱۰ به ۴۹ درصد می‌رساند، بنابراین اختلاف کل مصرف در سردترین با گرم‌ترین ماه سال به‌صورت متوسط به بیش از ۲۲۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. در چنین موقعیتی، ازآنجاکه تأمین گاز برای بخش خانگی ارجحیت دارد، تأمین گاز صنایع با محدودیت روبه‌رو خواهد شد. اما صنایع نیز مجوز استفاده از سوخت‌های جایگزین را دریافت می‌کنند. بااین‌وجود، استفاده از سوخت جایگزین نیز به‌سادگی میسر نیست و حتی هزینه‌های اضافی را به صنایع تحمیل می‌کند. همان‌طور که درحال‌حاضر فعالان صنعت سیمان کشور، نسبت به استفاده از مازوت به‌جای گاز و هزینه‌های آن گلایه‌مند هستند.