این سنگ‌های قیمتی که تعدادشان کم هم نیست انواع مختلفی از انگشتر، دستبند، گوشواره و گردنبند ساخته می‌شود. عقیق، کهربا، آمیتیست، آکوامارین و سنگ دلربا از جمله سنگ‌های قیمتی هستند که به‌دست سنگ‌تراشان به شکل‌های مختلفی در می‌آیند.‌ سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی علاوه بر مصارف زیبایی و تزئینی در زمینه‌های گوهر درمانی، صنعت مانند ساینده‌های بادی، برش با فشار آب، فیلتر کردن، چاه‌های نفت و داروسازی نیز کاربرد دارند. صمت در این گزارش نگاهی دارد به نانی که از دل گوهرسنگ‌ها در می‌آید.

اهمیت سنگ‌های قیمتی در جهان

امروزه حدود ۱۰۰ کانی در شمار سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی قرار می‌گیرند و تجارت این سنگ‌ها یکی از پرسودترین تجارت‌ها در دنیا به‌شمار می‌آید.کارشناسان اقتصاد می‌گویند ارزش‌افزوده حاصل از فرآوری گوهرها بسیار زیاد است. ارزش تولید و تجارت جهانی سنگ‌های قیمتی براساس اطلاعات منابع خارجی به بیش از هزار میلیارد دلار می‌رسد. کشورهای تایلند، برزیل و هندوستان از جمله کشورهایی هستند که در بازار سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی از شهرت بسیاری برخوردارند. براساس اطلاعات نشریه Mining انگلستان، تایلند با ۲۰ میلیارد دلار و هند با ۱۲ میلیارد دلار بالاترین سهم را در تولید و تجارت سنگ‌های قیمتی به خود اختصاص داده‌اند.

آنچه از منابع تاریخی و کاوش‌های باستان‌شناسان برمی‌آید آن است که استفاده از بدلیجات در کشور ما تاریخچه‌ای به قدمت شهرنشینی دارد؛ به‌طوری که باید آغاز گرایش ایرانیان به استفاده از سنگ‌ها و جواهرات را به 5 هزار سال پیش نسبت داد.

امروزه می‌توان آثار مختلفی از تراش روی سنگ‌های مختلف تزئینی را در «شهر سوخته جیرفت» یا «دامنه‌های البرز» و همچنین «استان گیلان» مشاهده کرد.

استان‌های قم، خراسان، کرمان، همدان، اصفهان، سمنان و کردستان از مهم‌ترین مناطق دارای معادن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در کشور به‌شمار می‌روند که در این نقاط می‌توان سنگ‌های فیروزه، عقیق، روزکوارتز، آمیتیست، آندوزیت، تیانیت، کریزکلات، دُر، باباقوری، چشم‌گربه‌ای، چشم‌ببری، گارنت و اپیدوت را یافت.

کارشناسان حوزه معدن می‌گویند ۴ میلیارد تن ذخیره سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در کشور شناسایی شد؛ از همین رو می‌توان گفت ایران از نظر میزان ذخایر و کیفیت در میان ۱۰ کشور مطرح دنیا قرار دارد.

گوهرسنگ‌ها و ۵۵۰ هزار شغل

پیامد فعال‌سازی بخش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی افزایش اشتغال و درآمدزایی جدید برای بخش معدن به شمار می‌رود و در واقع به‌منزله اتفاق بزرگی در توسعه گوهرسنگ‌هاست. براساس اخبار منتشرشده در چند سال گذشته سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران در زمینه توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی به دنبال آن بود تا در بخش مشاغل خانگی این حوزه تا سال ۱۴۰۵، حدود ۵۵۰ هزار شغل ایجاد کند. استان همدان نیز به‌عنوان یک استان کوهستانی که در آن دو رشته‌کوه الوند و زاگرس وجود دارد، یکی از نقاط زرخیز کشور از نظر سنگ‌های معدنی به‌شمار می‌آید و هم‌اکنون ۲۷۱ معدن فعال در آن وجود دارد که شامل معادن سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ‌آهن، پگماتیت، میکا، گارنت، انواع گرانیت‌ها، پوزولان، سیلیس، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن و تالک است.

فرآوری صحیح این گونه سنگ‌ها و جلوگیری از خام‌فروشی موجب ایجاد ارزش‌افزوده بسیاری می‌شود و علاوه بر آن می‌تواند نقش اساسی در ایجاد اشتغال ایفا کند.

باید توجه داشت ایجاد اشتغال در بخش گوهرسنگ نیازمند فضای بسیاری نیست، بلکه می‌توان در فضایی کوچک و حتی در منزل نیز به این شغل پرداخت. سنگ‌های قیمتی علاوه بر آنکه در بخش معدن ۲ هزارو ۶۰۰ شغل ایجاد کرده‌اند، توانسته‌اند در بخش‌های دیگر، چون تراش سنگ‌های قیمتی هم بیش از 2 هزارو ۵۰۰ نفر را مشغول کار کنند.

کاشانی، یکی از دست‌اندرکاران حوزه سنگ‌های جواهرات استان همدان می‌گوید: برخی صنایع مرتبط با سنگ‌های قیمتی علاوه بر ارزآوری در حوزه جذب گردشگر هم بسیار فعال هستند و می‌توانند گردشگران را برای بازدید از روند فرآوری جذب خود کنند.

براساس آمارهای رسمی در استان همدان دو معدن «کوارتز صورتی» و همچنین «یاقوت» به‌عنوان معادن سنگ‌های نیمه‌قیمتی و قیمتی شناسایی شده‌اند، اما پای صحبت آقای روزبهانی از کارشناسان بخش معدن که نشستیم گفت همدان دارای معادن سنگ‌های قیمتی دیگری نیز هست که هنوز یا به‌طور دقیق شناسایی نشده‌اند یا به‌علت پیچ‌وخم‌های اداری و همکاری نکردن مسئولان استان با بخش خصوصی بسیاری از این معادن بدون استفاده و شناسایی باقی مانده‌اند.

قاسم ترک، یکی از معدنکاران استان همدان بیان کرد: مسئله کمبود نقدینگی و فقدان حمایت نظام بانکی از بخش معدن و فشارهای ناشی از این مسئله، امکان پویایی معدن برای هماهنگ کردن خود با تحولات اقتصادی وجود ندارد.

فرآوری سنگ‌های قیمتی ارزش افزوده بسیار بالایی ایجاد می‌کند. به‌طور مثال گفته می‌شود یک کیلو سنگ یاقوت کبود حدود ۸ میلیون تومان نرخ دارد، در حالی که اگر این سنگ فرآوری شود هر عدد نگین چند سانتی‌متری آن تا حدود یک میلیون تومان نرخ می‌یابد، این در حالی است که از یک کیلو سنگ یاقوت می‌توان چندده عدد نگین یاقوت تهیه کرد. معدن «رز کوارتز» و «یاقوت کبود» دو معدن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی هستند که در استان همدان وجود دارند. رشته تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی یا به اختصار گوهرتراشی یکی از هنرها و صنایع قدیمی در جای جای کشورمان است که در سال‌های اخیر با استقبال مردم روبه‌رو شده ‌است.

آسیب واردات بر پیکر گوهرسنگ‌ها

معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آذربایجان غربی با اشاره به ظرفیت بالای گوهرسنگ‌ها در زمینه اشتغالزایی گفت: در حال ‌حاضر ۵۰۳ معدن سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی دارای پروانه بهره‌برداری معتبر با ذخیره قطعی بیش از ۱۱۳۸ میلیون تن و حجم سرمایه‌گذاری بیش از ۴۷۴۵ میلیارد ریال در کشور وجود دارد.

پریسا عابدپور، با بیان اینکه معادن فوق زمینه اشتغال مستقیم ۵۱۷۹ نفر را فراهم کرده‌اند، اضافه کرد: متاسفانه با واردات سنگ‌های تراش‌خورده از کشورهای دیگر فرآوری سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در کشور کم‌رونق شده است.

جلیل جباری، مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی نیز بر ضرورت برگزاری نمایشگاه در حوزه گوهرسنگ‌ها تاکید و اظهار کرد: برای نشان دادن ظرفیت‌های حوزه تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی نیاز است نمایشگاه‌های تخصصی برگزار شود.

استان آذربایجان غربی از ذخایر غنی گوهرسنگ برخوردار است که تنوع رنگی بالا و زیبایی فراوانی دارند؛ از همین رو می‌توان در این عرصه به سهولت اشتغال ایجاد کرد؛ البته به‌شرط اینکه اراده کافی در این زمینه در مسئولان وجود داشته باشد و افراد علاقه‌مند نیز برای آموزش اقدام کنند.

جباری ادامه داد: اداره‌کل میراث فرهنگی و صنایع دستی آذربایجان غربی تلاش کرده با راه‌اندازی کارگاه تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در خوی و ارومیه از ظرفیت‌های موجود برای اشتغالزایی و فرآوری گوهرسنگ‌ها استفاده کند. وی گفت: تفاهمنامه‌هایی با اداره‌کل فنی و حرفه‌ای استان و دانشگاه ارومیه منعقد شده تا از توان استادکاران برای آموزش جوانان در رشته تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی استفاده شود.

سخن پایانی

با نگاهی اجمالی به ظرفیت‌های استان‌ها در زمینه گوهرسنگ‌ها می‌توان به‌طور قطع گفت سرمایه‌گذاری بسیار اندک در این بخش ارزآوری بالایی را برای کشور به‌دنبال دارد و راهی برای حل مشکل اشتغال جوانان در استان‌ها ایجاد می‌کند.