صادرات، دست به دامن تولید
با آغاز سال جدید، تغییرات مهمی را در بدنه سیاست‌های ارزی دولت شاهد بودیم.
اصلاح سیاست‌های ارزی بخش دارو و تجهیزات‌پزشکی و انتقال مابه‌التفاوت یارانه آن به بیمه‌ها، نگرانی‌هایی را برای مردم ایجاد کرد. در این میان تولیدکنندگان و واردکنندگان دارو و تجهیزات‌پزشکی واکنش‌های مختلفی را در این مدت از خود نشان داده‌اند. برخی معتقد هستند حذف ارز ترجیحی از واردات دارو، فرصت را برای تولیدکنندگان داخلی مهیا می‌کند. برخی دیگر نیز بر این باورند با افزایش هزینه‌های واردات مواد اولیه، مزیت رقابتی و در نهایت بازارهای صادراتی برای تولیدات حوزه دارو و تجهیزات ایران از بین خواهد رفت، از این‌رو بررسی شرایط شکل‌گرفته در چند وقت اخیر برای فعالیت‌های تجاری بخش دارو تجهیزات‌پزشکی حائزاهمیت است. صمت با علیرضا چیذری، عضو اتحادیه صنفی تامین، تهیه و توزیع تجهیزات و ملزومات پزشکی ایران درباره بخش تجارت خارجی و راهکارهای توسعه صادراتی دارو و تجهیزات‌پزشکی تولید داخل به گفت‌وگو پرداخته است.
یکی از مسائلی که به‌عنوان مشکلات فعلی واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی عنوان می‌شود، بحث تخصیص ارز وارداتی است. در ابتدا به‌نظر شما حجم ارز موردنیاز برای واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی چقدر است؟
همواره ارزبری واردات تجهیزات و داروهای پزشکی (چه واردات مواد اولیه برای تولید دارو و تجهیزات و چه واردات کالای نهایی) یکی از چالش‌های اساسی فعالیت‌های تجاری در این حوزه به‌شمار می‌رود. طبق آمار و ارقام موجود در شرایط فعلی، از نظر حجمی حدود ۶۰ الی ۷۰درصد تجهیزات‌پزشکی در داخل تولید می‌شود که این خود رقم بسیار بالایی است.
حدود ۱۰ الی ۱۵درصد تجهیزات جزو تولیدات های‌تک بوده که توانایی ساخت آنها در داخل ایران از نظر فنی وجود ندارد، از این‌رو به‌ناچار این دسته از محصولات را باید وارد کنیم.
در مجموع مقدار ناچیزی تجهیزات‌پزشکی به‌صورت کالای نهایی وارد می‌شوند، بنابراین می‌توان گفت تولیدات داخلی، بازار تجهیزات‌پزشکی را در اختیار خود گرفته‌اند، اما اگر از نظر ریالی و ارزی به فعالیت‌های تجاری بخش تجهیزات‌پزشکی نگاه کنیم، خواهیم دید حدود ۷۰درصد ارز اختصاص‌یافته در این بخش صرف واردات تجهیزات کامل و تولیدات نهایی است و تنها ۳۰درصد باقیمانده نیز صرف واردات برای مواد اولیه صنایع‌پزشکی می‌شود.
براساس گفته‌های شما، ارز نقش مهمی در بحث واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی دارد. گلایه‌های اخیر مربوط به تامین ارز وارداتی دارو و تجهیزات‌پزشکی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
پس از حذف ارز ترجیحی برای واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی، مسائل مختلفی در بحث ارز وارداتی مطرح شد. در ابتدا باید گفت با حذف ارز ترجیحی هزینه واردات بسیار افزایش یافت و عمده گلایه‌ها از این موضوع سرچشمه می‌گیرد، اما به‌طورکلی بیشتر واردکنندگان، اعتبارات و تسهیلات ارزی مناسبی نزد بانک‌ها دارند. واردکنندگان با این اعتبارات می‌توانند به انجام فعالیت‌های تجاری و بازرگانی بپردازند. براساس اعتباراتی که فعالان بازرگانی در بانک‌ها دارند، واردکنندگان تا ۳۰درصد از هزینه واردات را می‌پردازند و ۷۰درصد باقیمانده نیز توسط بانک‌ها به‌عنوان تسهیلات پرداخت می‌شود.
در رابطه با واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی همکاری مناسبی بین بانک‌ها و واردکنندگان وجود دارد. بسیاری از مسئولیت‌ها درباره اعطای تسهیلات ارزی واردکنندگان به بانک‌ها واگذار شده است، از این‌رو به‌طورکلی می‌توان گفت در زمینه اعطا و دارا بودن منابع اعتباری برای واردات تجهیزات‌پزشکی و دارو، شرایط مناسبی داریم، اما همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، با حذف ارز ترجیحی برای واردات دارو، گلایه‌هایی برای تامین ارز این مسئله افزایش یافت، چرا که با حذف ارز ترجیحی، هزینه واردات مواد اولیه و تجهیزات نهایی پزشکی افزایش یافته و این موضوع فعالان تجاری را دچار مشکل کرده است، چرا که هم بهای دارو و تجهیزات وارداتی افزایش خواهد یافت و هم نرخ نهایی تولیدات داخلی نیز گران خواهد شد، از این‌رو می‌توان گفت گلایه‌های مطرح‌شده مبنی بر ارز وارداتی دارو و تجهیزات‌پزشکی، در این باره باشد.
در صحبت‌های خود به وجود تعامل مناسب میان بانک‌ها و واردکنندگان دارو و تجهیزات‌پزشکی اشاره کردید. این تعامل چطور می‌تواند به کاهش هزینه‌های واردات منجر شود؟
همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، با حذف ارز ترجیحی از واردات دارو، هزینه فعالیت‌های بازرگانی این بخش افزایش یافت و دولت هنوز راهکار مناسبی برای کاهش آسیب‌های این مسئله ارائه نکرده
است.
یکی از راهکارهای مهمی که می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های واردات دارو و تجهیزات پزشکی شود، افزایش ارزی تسهیلات بانکی است. به‌عبارتی دیگر بانک‌ها سقف اعطای تسهیلات خود را به‌اندازه تغییر نرخ ارز، افزایش دهند. به‌عنوان‌مثال اگر هزینه ارز وارداتی ۵برابر شده، میزان ارزی اعطای تسهیلات ارزی بانک‌ها نیز ۵برابر شده و تسهیلات به‌مقدار سابق نباشد.
تنها در این صورت نسبت پرداختی که تا پیش از این وجود داشت (۳۰درصد واردکننده و ۷۰درصد بانک‌ها) ادامه‌دار خواهد بود. در چنین شرایطی نیز نرخ تجهیزات‌پزشکی در بازار افزایش چندانی نخواهد داشت و کالای نهایی با افزایش نرخ چندانی به‌دست مصرف‌کننده نخواهد رسید، بنابراین افزایش همکاری و تعامل بانک‌ها می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در افزایش سهولت واردات دارو و تجهیزات‌پزشکی داشته باشد.
براساس گفته‌های شما، بخش تولید دارو و تجهیزات پزشکی در ایران بسیار فعال است. به‌نظر شما ایران می‌تواند با استفاده از توان داخلی، سهم مهمی از بازارهای صادراتی حوزه دارو و تجهیزات‌پزشکی را به خود اختصاص دهد؟
در رابطه با ظرفیت‌های صادراتی بخش دارو و تجهیزات‌پزشکی باید به چند نکته توجه داشت. در ابتدا باید تاکید کرد بخش مهمی از تولید دارو و تجهیزات‌پزشکی در ایران، صرف مصارف داخلی می‌شود، بنابراین میزان تولیدات فعلی به‌اندازه‌ای نیست که بتواند هم نیاز داخلی را تامین کند و هم بازارهای جهانی را پوشش دهد.
یکی از ارکان مهم دستیابی به بازارهای صادراتی در هر حوزه‌ای، داشتن میزان تولید انبوه و مناسب است. بدون داشتن تیراژ مناسبی از تولیدات، نمی‌توان اهداف صادراتی مهمی را تدوین کرد. در بحث دارو و تجهیزات پزشکی نیز میزان تولیدات داخلی محدود بوده و در حال حاضر نمی‌توان به توسعه صادرات در شرایط فعلی امیدوار بود.
مسئله مهم بعدی در زمینه صادرات، داشتن مزیت‌های اقتصادی است. تولیدات باید از نظر کمیت، کیفیت و نرخ دارای صرفه‌های اقتصادی باشند. تنها در این صورت کالاها می‌توانند وارد رقابت در بازارهای جهانی شده و مشتریان خود را پیدا کنند. باید تاکید کرد ورود به بازارها بدون داشتن تولیدات مناسب و مزیت‌های رقابتی، ثمره مثبتی به‌همراه نخواهد داشت. باید گفت هنوز تولیدات بخش دارو و تجهیزات‌پزشکی ایران، از نظر تیراژ و قیمت، دارای مزیت رقابتی نیستند، اما این موضوع برای تمامی کالاها صادق نبوده و برای تولیداتی از جمله ونتیلاتور، مانیتورهای قلبی و سرنگ، میزان تولیدات به‌حد مطلوبی است. در سال‌های اخیر توانستیم برای تولیدات مذکور، بازار کشورهای همسایه و حتی برخی کشورهای اروپایی را به‌دست آوریم که این خود قدم مثبتی برای توسعه فعالیت‌های صادراتی بخش تجهیزات‌پزشکی به‌شمار می‌رود.
به‌نظر شما چه راهکارهایی را برای توسعه صادرات دارو و تجهیزات‌پزشکی تولید داخل باید مدنظر قرار داد؟
برای ورود به بازارهای صادراتی، ابتدا باید رقبا و فعالان مهم تجاری در عرصه‌های بین‌المللی را شناسایی کنیم. بازار جهانی تجهیزات‌پزشکی در اختیار معدود کشورهای مهم و توسعه‌یافته است.
چین، امریکا و هند جزو کشورهای مهم در بازار جهانی دارو و تجهیزات‌پزشکی به‌شمار می‌روند. این کشورها همواره نقشی تعیین‌کننده در حوزه دارو و درمان داشته و ظرفیت بالایی در تولید تجهیزات‌پزشکی دارند.
کشورهای پیشرو در صنعت دارو و تجهیزات‌پزشکی، با دارا بودن خط تولید مناسب توانسته‌اند هم از نظر کیفیت و هم کمیت، تبدیل به تامین‌کنندگان مهم و مناسب جهانی شوند. همان‌طور که در ابتدا تاکید شد، شناسایی کامل بازار و آگاهی از فعالیت رقبا از مهم‌ترین الزامات توسعه فعالیت‌های صادراتی است. علاوه بر آن، با داشتن اطلاعات مربوط به توانایی‌ها و ظرفیت‌های داخلی، می‌توان برنامه‌های مناسبی را در راستای توسعه فعالیت‌های صادراتی تدوین کرد. به‌طورکلی باید خاطرنشان کرد ایران با در نظر گرفتن شرایط جهانی و افزایش توانایی خود می‌تواند بازارهای صادراتی خود را در زمینه تجهیزات‌پزشکی گسترده‌تر کند.
اگر ایران در سازمان تجارت جهانی عضو شده و بتواند تولیدات خود را چه از نظر کمیت و چه کیفیت به‌حد مناسبی برساند، می‌تواند بخشی از بازار جهانی تجهیزات‌پزشکی را به خود اختصاص دهد، اما بنا بر الزاماتی که پیش‌تر توضیح داده شد، ابتدا باید حجم تولیدات به اندازه کافی افزایش یابد. در این صورت تولیدات از نظر قیمتی نیز مقرون به‌صرفه‌تر خواهند شد.
همچنین محصولات با نرخ مناسب‌تری در بازارهای داخلی عرضه خواهند شد، بنابراین توسعه خط تولید داخلی تنها به‌نفع تجارت خارجی نیست، از این‌رو افزایش ظرفیت و توان تولید از مهم‌ترین اقداماتی است که باید سیاست‌گذاران به آن توجه کافی داشته باشند.
تولید مواد اولیه تولید دارو و تجهیزات‌پزشکی، تا چه میزان می‌تواند بر تولید انبوه این کالاها موثر باشد؟
در ابتدا تشریح شد که ۳۰درصد ارز وارداتی برای دارو و تجهیزات‌پزشکی، صرف واردات برای مواد اولیه خط تولید داخلی می‌شود، بنابراین از نظر ارزبری نیز واردات مواد اولیه، حجم زیادی هزینه‌کرد ارز را به خود اختصاص نمی‌دهد.
از سویی دیگر اگر رویکرد سایر کشورهای توسعه‌یافته در این‌باره را نگاه کنیم، خواهیم دید کشورهای پیشرو در تولید دارو و تجهیزات‌پزشکی اصراری بر تولید مواد اولیه ندارند. کشورهای مهمی در بازار جهانی دارو و تجهیزات‌پزشکی مانند امریکا و آلمان نیز حدود ۶۰درصد مواد اولیه دارویی خود را از کشور چین یا هند وارد می‌کنند و اصراری بر تولید صددرصدی محصولات ندارند. همین رویکرد سبب شده تا تمرکز خود را بر تیراژ و کیفیت تولیدات خود معطوف کنند.
از سویی دیگر، در شرایطی که کشوری مانند چین از نظر حجم تولید، هم مواد اولیه و هم محصول نهایی در صدر فهرست جهانی ایستاده، برای هر کشوری مقرون به‌صرفه‌تر است تا مواد اولیه خط تولید خود را از این کشور تهیه کند.
پیش‌تر تاکید شد که میزان کمیت و همچنین کیفیت محصولات نهایی از اهمیت زیادی برخوردار است، بنابراین نمی‌توان گفت تمرکز بر خودکفایی در تولید مواد اولیه دارو و تجهیزات پزشکی، می‌تواند راهکار موثری برای توسعه صادرات این بخش باشد.
به‌نظر شما در شرایط فعلی، چه کشورهایی را می‌توان به‌عنوان هدف صادراتی برای دارو و تجهیزات‌پزشکی قرار داد؟
پیش از پاسخ دادن به این موضوع باید تاکید کرد ایران به‌دلیل داشتن ظرفیت‌هایی همچون نیروی کار و حامل‌های انرژی ارزان‌نرخ می‌تواند رشد چشمگیری در تولید دارو و تجهیزات‌پزشکی داشته باشد، اما در شرایطی که هزینه واردات مواد اولیه افزایش یافته و تصمیمات دولت در رابطه با واردات یا صادرات دارو و تجهیزات‌پزشکی متغیر است، نمی‌توان به توسعه صادرات در این حوزه امیدوار بود، از این‌رو برای توسعه صادرات، باید ابتدا محدودیت‌های دولتی حذف شده و قوانین ساماندهی شوند.
در ادامه با رقابتی شدن تجهیزات‌پزشکی ساخت ایران، می‌توان بازار کشورهای همسایه را به‌راحتی در اختیار گرفت.
رقابتی شدن به‌معنای دارا بودن مزیت نرخ مناسب به‌همراه کیفیت مطلوب است، چرا که اگر محصولی از کیفیت بسیار بالایی برخوردار باشد، اما مشتریان مجبور به پرداخت هزینه سنگینی برای آن باشند، صادرکننده نمی‌تواند به‌راحتی برای آن محصول بازار فروش مناسب پیدا کند. در حال حاضر کشورهای همسایه از جمله عراق، از مهم‌ترین اهداف صادراتی ایران در بحث دارو و تجهیزات‌پزشکی هستند.
سخن پایانی
در سال‌های اخیر بخش تولید ایران در حوزه دارو و تجهیزات‌پزشکی توانست قدم‌های مثبت مهمی را در مسیر پیشرفت بردارد. در این میان، تغییرات و اصلاحات مهم اقتصادی مانند حذف ارز ترجیحی از واردات دارو و مواد اولیه آن و همچنین دیگر رویکردهای محدودیت‌آفرین، می‌تواند عملکرد تولیدکنندگان داخلی را به‌نوعی مختل کند، از این‌رو اجرایی کردن راهکارهای عملیاتی و مناسب که بتوانند ثمره زیادی برای تمام بازیگران بازار از جمله واردکنندگان، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان داشته باشند، حائزاهمیت است.
