بازار سرمایه زیر تیغ قوه قضاییه
فراز و فرودهای بازار سرمایه از سال گذشته تاکنون منجر به منتفع شدن عده‌ای محدود و خاص و متضرر شدن بسیاری از مردم و سرمایه‌گذاران تازه‌وارد در بازار سهام شد. تشویق گسترده مردم به حضور در بازار سرمایه از سوی سیاست‌گذاران رده بالا و به‌دنبال آن، قطع حمایت‌های آنها، شائبه‌های متفاوتی را مبنی بر سوءاستفاده از شرایط و تامین کسری بودجه دولت از این محل ایجاد کرد.
روند کاهشی شاخص بورس در امسال نیز ادامه یافت و دولت جدید نیز نتوانست به وعده‌های خود مبنی بر بازگشت اعتماد مردم به بازار سرمایه عمل کند. در همین حال، چندی پیش چند دستگاه ماینر در سازمان بورس و اوراق بهادار تهران کشف شد و پرونده تخلف از سوی این سازمان را در صدر اخبار قرار داد. متضرر شدن بخش قابل‌توجه مردم از سال گذشته تاکنون در قالب سهامداران خرد موجب شد بسیاری از مقامات همچون نمایندگان مجلس شورای اسلامی به این حوزه ورود کنند و خواستار بررسی شرایط باشند.
هفته گذشته رئیس قوه قضاییه نیز به این موضوع ورود و تاکید کرد: «مسئله بورس از سوی سازمان بازرسی و دادستان کل کشور در گذشته دنبال شده است اما به نظر من کفایت نمی‌کند و عقیده دارم بسیاری از موضوعات اگر یک‌بار دنبال شده و سپس رها شوند، ما به نتیجه مطلوب خود نخواهیم رسید.» صمت برای بررسی تاثیر این بازنگری مجدد و احتمال وجود تخلف با کارشناسان بازار سرمایه گفت‌وگو کرده است.
روال فعلی بورس عادی به نظر نمی‌رسد
پس از ریزش قابل‌توجه بازار سرمایه از سال گذشته، روند نظارت بر بورس موردتوجه بسیاری از سیاست‌گذاران قرار گرفت. تاثیر گسترده بازار سرمایه بر جامعه سهامداران که بخش قابل‌توجهی از مردم هستند، موجب شده قوه قضاییه و سازمان بازرسی کل کشور نیز به این موضوع ورود کنند. هفته گذشته محسنی‌اژه‌ای با اشاره به اهمیت رسیدگی به وضعیت بورس، تاکید کرد: مسئله بورس از سوی سازمان بازرسی و دادستان کل کشور در گذشته دنبال شده اما به نظر من کفایت نمی‌کند. بسیاری از موضوعات اگر یک‌بار دنبال و سپس رها شوند، به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.
وی اضافه کرد: همچنان قرائن و شواهد این‌گونه حکایت می‌کند که یک روال عادی و متعارف در بورس رقم نمی‌خورد، بنابراین بار دیگر رسیدگی به این موضوع را درخواست می‌کنم. دستور مکتوب این موضوع به رئیس سازمان بازرسی کل کشور هم ابلاغ شد، گزارشات قبلی خود را به روز کرده و این موضوع را دنبال، پیگیری و تعقیب کنید. اگر تخلف و جرمی انجام شده به هیچ وجه قابل بخشش و اغماض نیست. رئیس دستگاه قضا با اشاره به اعتماد از دست رفته مردم، گفت: تعداد زیادی از مردم اعتماد کردند و پول خود را وارد بورس کردند و حالا متضرر شده‌اند.
بخشی از این ضررها در بورس طبیعی است، زیرا باید آموزش می‌دیدند و توجه و رعایت می‌کردند اما به هر صورت بسیاری از افراد تقریبا هستی خود را وارد بورس کردند و با مشکل جدی مواجه شدند، بنابراین بازرسی کل کشور به گزارش‌های قبل اکتفا نکند و این موضوع را به‌طور جدی دنبال و پیگیری کنید و اگر تخلف و جرمی رخ داده آن را به دادگستری و مسئولان ذی‌ربط گزارش کنید.
وی به جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی اشاره کرد و گفت: انبار سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی، نمونه‌ای است که با پیگیری خوب پیش رفته و نشان می‌دهد اگر موضوعات پیگیری شود، کار پیش می‌رود. از دولت تشکر و تقدیر می‌کنم که به این موضوع ورود خوبی داشتند و معاون اول رئیس‌جمهوری از نزدیک دیدند و کارگروهی تشکیل شد، وزیر اقتصاد به میدان آمدند و اقدامات بسیار خوبی انجام شده و در حال انجام است که همه بر اثر پیگیری‌های انجام‌شده رقم خورده‌اند.
نقاط قوت تشدید نظارت‌ها
فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و درباره اظهارات رئیس قوه قضاییه مبنی بر بررسی مجدد عملکرد سازمان بورس و پیگیری تخلفات احتمالی که به متضرر شدن مردم منتهی شده، گفت: سال گذشته و در دوره‌ای که ابراهیم رئیسی ریاست قوه قضاییه را بر عهده داشت و درست زمانی که بازار سرمایه از شرایط مناسبی برخوردار نبود و رو به اصلاح می‌رفت، دستور بررسی شرایط و دلایل ریزش بورس از سوی ایشان نیز صادر شد. نتایج امر و آن بخشی که در سطح عمومی منتشر شد، دستاورد و نتیجه خاصی را منعکس نکرد.
وی افزود: با توجه به آنکه بازار سرمایه طی ماه‌های اخیر نیز از بازدهی محدودی برخوردار بوده، دوباره این گمان می‌رود که بازار تحت‌تاثیر عملکرد شخص یا اشخاصی اعم از حقیقی یا حقوقی قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی، این‌گونه بازبینی‌ها و نظارت‌ها مثبت ارزیابی می‌شود، در همین حال، انتظار می‌رود گزارش مبسوطی از این بازرسی‌ها به‌صورت عام منتشر شود.
آقابزرگی خاطرنشان کرد: بازار سرمایه درحال‌حاضر از عمق بسیار بالایی برخوردار بوده و نسبت به سال‌های قبل توسعه قابل‌توجهی یافته است. در چنین شرایطی، دیگر نمی‌توان این برداشت را داشت که شخص یا اشخاصی می‌توانند با هر بنیه مالی بازار را به سمت و سوی خاصی بکشانند؛ یعنی تصور دستکاری در این بازار دور از ذهن است. با این وجود، هرچه سیستم‌‌های نظارتی و کنترلی بیشتر باشد، نتایج حاصله اطمینان خاطر بیشتری را به مردم منتقل می‌کند.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: با این وجود، پیش‌بینی می‌شود در ادامه بازرسی‌های جدید قوه قضاییه، همان نتایج سال گذشته حاصل شود. وضعیت بورس متاثر از شرایط اقتصادی کشور است؛ یعنی باید اقرار کرد متغیرهای منفی حاکم بر اقتصاد، این روزهای قرمز را برای بورس رقم زده است.
وی درباره موضوع کشف ماینرها در بورس تهران گفت: ثبت نشدن استقرار دستگاه ماینر در هر سازمانی و استخراج رمزارز بدون دریافت مجوزهای قانونی باید از سوی نهادهای مسئول بررسی شود. هرچند درباره موضوع موردبحث احتمال می‌رود این اقدام به‌دلیل محرومیت‌های ناشی از تحریم یا قطع ارتباط با بسیاری از کشورهایی که تامین‌کننده سخت‌افزار و نرم‌افزارهای لازم و موردنیاز سازمان هستند و همچنین انتقال ارز انجام شده باشد. در غیر این صورت، ممکن نیست چنین سازکاری در سازمان بزرگی همچون شرکت بورس، مستقر شود، ماه‌ها کار کند و تصادفا یک‌باره کشف شود. با این وجود، تداوم پیگیری‌ها در این زمینه ضروری به‌نظر می‌رسد.
بورس و اقتصاد، همسو هستند
سعید برزگر، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت اظهارکرد: بازار سهام از سال گذشته با افت و خیزهای متعددی همراه بوده است. موضوعات متعددی همچون معاملات الگوریتمی، باز و بسته شدن سلیقه‌ای نمادهای مختلف، عملکرد نادرست بازارگردان‌ها و... بر بازار سهام تاثیر منفی گذاشته‌اند. در همین حال چندی پیش شاهد کشف دستگاه‌های ماینر در بورس تهران بودیم اما هنوز در این زمین بررسی کاملی ارائه نشده است.
وی افزود: تشدید نظارت بر عملکرد بازار سرمایه، زمینه رفع گلوگاه‌های حاکم بر بازار سرمایه را فراهم می‌کند. این کارشناس اقتصاد در ادامه خاطرنشان کرد: در ۵ ماه نخست سال گذشته، شاخص بورس رشد قابل‌توجه و فراتر از انتظاری را از آن خود کرد و حتی از مرز ۲ میلیون واحدی نیز گذشت؛ یعنی در یک بازه زمانی حدود ۵ ماهه، شاهد رشد ۳۰۰ درصدی شاخص بورس بودیم. این روند صعودی حباب نرخ ادامه‌دار نبود و شاهد سقوط شاخص سهام و متضرر شدن بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاران بودیم.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: ورود هیجانی مردم به بازار سرمایه را باید یکی از دلایل اصلی اتفاقات ناخوشایند بورس در سال گذشته دانست، البته انتظار می‌رفت اقداماتی از سوی سازمان بورس برای کنترل این هیجان انجام شود. به‌عنوان مثال، علاقه‌مندان برای ورود به این بازار را تشویق به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و استفاده از سبدگردان‌ها یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری کنند.
از سازمان بورس نیز انتظار می‌رفت به متقاضیان سرمایه‌گذاری در این بازار، شناخت لازم را بدهد و آنها را متقاعد کند که حضور در این بازار به منزله متحمل شدن ریسک است. با این وجود باید اذعان کرد سازمان بورس در اجرای وظیفه خود کوتاهی کرده که به متضرر شدن مردم منتهی شده است. البته به همین نسبت سیاست‌های اشتباه دولت نیز در وقوع چنین شرایطی موثر است. سیاست‌گذاران اقتصادی دولت گذشته در دوره‌ای مردم را به حضور در این بازار تشویق کردند اما این اقدامات فقط با هدف تامین مالی انجام شد.
کما اینکه پس از جذب سرمایه مردم، برخی از سهم‌های دولتی همچون دارا یکم به فروش رفت یا دولت هیچ نظارتی روی عملکرد شرکت‌های پالایشی نداشت و همین موضوع به متضرر شدن صاحبان سهام این مجموعه‌ها منتهی شد.
این وعده‌ها به‌دلیل شناخت نادرست و سطحی از بورس و بازار سرمایه گرفته شد و سیاست‌گذاران باید نسبت به تصمیمات خود و ایجاد این سطح از بی‌اعتمادی در میان مردم پاسخگو باشند. دولت سیزدهم نیز در ابتدای فعالیت خود با کسری بودجه مواجه شد و درنتیجه نخستین هدف خود را به تامین کسری بودجه خود اختصاص داد. در ادامه نیز به فروش اوراق دولتی روی آورد و بازار سهام را برخلاف وعده‌هایی که داده بود، فراموش کرد. البته در همین زمان، موجی از انتقادها به عملکرد اقتصادی دولت و نحوه مواجهه آن با بازار سرمایه وارد شد.
امید می‌رود دولتمردان جدید وعده‌های خود را درباره بازار سهام فراموش نکنند و با نگاهی تخصصی و کارشناسی در مواجهه با این بازار حاضر شوند. درنتیجه چنین شرایطی، اعتماد مردم به بازار سرمایه از میان رفته است. بدون تردید در این موقعیت نمی‌توان اعتماد مردم را به سادگی بازگرداند. به بیانی دیگر در موقعیت کنونی دیگر گفتاردرمانی و وعده‌وعید جواب نمی‌دهد. وی تاکید کرد: شاخص بورس از متغیرهای اقتصادی متاثر می‌شود و نمی‌توان با وعده شرایط را بهبود بخشید. البته در طول ماه‌های گذشته حمایت عملی و کارسازی از بازار سرمایه انجام نشده است. به‌ویژه که در طول ماه‌های اخیر و با توجه به کسری بودجه قابل دولت، اولویت سیاست‌گذاران به تامین کسری بودجه دولت اختصاص یافته است. روند تامین کسری بودجه در ماه‌های اخیر به فروش اوراق بدل شده است.
سخن پایانی
از سال گذشته تاکنون بخش قابل‌توجهی از مردم سرمایه خود را در بورس از دست دادند و متضرر شدند. بسیاری از این افراد آشنایی با بازار سهام نداشتند و تنها با دعوت مسئولان به این بازار قدم گذاشتند. غافل از آنکه شاخص بورس از متغیرهای اقتصادی نشأت می‌گیرد، بر همین اساس نیز در دورانی که شرایط اقتصادی کشور مساعد نیست، نباید نسبت به رشد چشمگیر بازار سهام امید داشت.
البته ورود هیجانی مردم به بازار سهام برای مدت زمان کوتاهی به رشد حبابی این بازار منتهی شد اما این روند صعودی تداوم نداشت و بخش قابل‌توجهی از مردم متضرر شدند. در همین حال انتقادات گسترده‌ای نیز نسبت به روند معاملات بازار، کشف نرخ عرضه‌های اولیه، بازارگردانی، رفتار حقوقی‌ها و سیگنال‌فروشی در این بازار مطرح می‌شود. حال قوه قضاییه دوباره به این موضوع ورود کرده و درنظر دارد نتایج تحقیقات خود را در قالبی شفاف با مردم در میان بگذارد.
