جای خالی بیمه «مالکیت فکری» در ایران
سیاوش قزلباش، کارشناس صنعت بیمه در رابطه با چگونگی پوشش ریسک مالکیت فکری توسط شرکت‌های بیمه‌گر به صمت گفت: تمام اموال در معرض خطرند؛ چه اموال مادی یا فیزیکی و چه معنوی یا فکری.
بیمه، راهکار نوین حفاظت از اموال
سیاوش قزلباش، کارشناس صنعت بیمه در رابطه با چگونگی پوشش ریسک مالکیت فکری توسط شرکت های بیمه گر به صمت گفت: تمام اموال در معرض خطرند؛ چه اموال مادی یا فیزیکی و چه معنوی یا فکری. جدا از راهکارهای سنتی برای محافظت از این اموال، مثل حفاظت فیزیکی، توسل به قانون و... راهکار تقریبا نوینی نیز وجود دارد که همان پوشش بیمه ای است.
وی افزود: بیمه اموال مادی از قدیم الایام وجود داشته، اما بیمه اموال معنوی، هنوز به طور کامل شکل نگرفته و فقط چند شرکت بزرگ بیمه ای در خارج از کشور مبادرت به صدور این نوع بیمه نامه می کنند.
چالش های مالکیت فکری
این کارشناس صنعت بیمه با اشاره به چالش های فراوان شرکت های بیمه گر در زمینه بیمه مالکیت فکری در ایران اظهار کرد: در ایران نهاد مشخصی برای تعیین مالکیت فکری وجود ندارد و همین موضوع شرکت های بیمه گر را برای طراحی بیمه نامه های مربوطه با چالش مواجه کرده است. درحالی که تعیین مالکیت فکری و بیمه آن در محافل علمی برای ارتقا و گزینش های علمی بسیار مهم است. قزلباش در ادامه خاطرنشان کرد: یکی از معضلات مالکیت معنوی اشخاص حقیقی یا حقوقی، سرقت ایده توسط شرکت های رقیب است. شرکت های بیمه گر می توانند علاج پیش از واقعه کنند و با تعیین ارزش نرخ های اظهاری توسط مالک معنوی برای جبران زیان احتمالی، بیمه نامه طراحی کنند.
نیاز روزافزون به بیمه مالکیت
این کارشناس صنعت بیمه تصریح کرد: با گسترش روزافزون جرائم علیه اموال معنوی و نقض حقوق مالکیت معنوی توسط اشخاص و شرکت های رقیب، نیاز به وجود بیمه مالکیت معنوی روزبه روز بیشتر احساس می شود. نقض حق اختراع، جعل علائم و نام های تجاری، کپی برداری از طرح های صنعتی و غیره، همه از موارد و نمونه های نقض حقوق مالکیت معنوی است. بنابراین صنعت بیمه با ورود به این بخش می تواند تا حد زیادی آرامش خاطر را برای مالکان معنوی آثار ایجاد کند.
وی با تاکید بر اینکه ایجاد اطمینان برای جامعه مخترعین و مبتکرین و هنرمندان، فلسفه اصلی تاسیس عقد بیمه حقوق مالکیت معنوی است؛ توضیح داد: هر آنچه که حاصل تلاش فکری و مطالعات اشخاص حقیقی و حقوقی باشد در زمره مالکیت فکری قرارگرفته و می تواند مشمول بیمه شود.
بیمه مالکیت فکری جدی گرفته نمی شود
قزلباش نداشتن بیمه پژوهش و جدی نگرفتن مالکیت فکری در کشور را از چالش هایی دانست که به توسعه پژوهش در کشور آسیب خواهد زد. به طور مثال در جریان همکاری استاد با دانشگاه، ممکن است به یک باره یکی از طرفین به هر دلیلی از ادامه فعالیت منصرف شوند. در صورت فرآیند طرح پژوهشی در دست کار با مشکل مواجه خواهد شد. بنابراین نیاز است طرح های پژوهشی بیمه شوند تا اگر یکی از طرفین نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند، آن پژوهش حتما به نتیجه برسد. وی تاکید کرد: کپی کاری آسیب های بسیار جدی به پژوهش کشور وارد کرده است، به طور مثال پایان نامه هایی که توسط دانشجویان مقطع دکتری نوشته می شود، به دلیل نبود بیمه مالک فکری در دانشگاه ها به راحتی قابل کپی و در دسترس هستند. بنابراین به دلیل نبود صنعت بیمه در دانشگاه ها زحمت پژوهشگران به راحتی به سرقت می رود؛ بدون اینکه برای مالک معنوی اثر پوشش ریسک در نظر گرفته شود.
بیمه و ارتقای کیفی
این کارشناس صنعت بیمه با اشاره به اینکه ورود صنعت بیمه به بخش مالکیت معنوی به ارتقا کیفی آثار منجر می شود گفت: شرکت های بیمه گر با پایش آثار فکری مشابهت ها را ارزیابی کرده و اگر کپی برداری صورت گرفته باشد، از پوشش ریسک طرح امتناع می کنند. بنابراین آثار فکری با ورود صنعت بیمه به این بخش کیفی تر و خلاقانه تر خواهد شد. زیرا بیمه ها ابتدا هر طرح را راستی آزمایی خواهند کرد. وی به مشکلات قانونی دربیمه مالکیت معنوی اشاره کرد و گفت: برای مثال بیمه پژوهش و فناوری در مراکز تحقیقاتی کشور وجود ندارد در صورتی که این مسئله یک ضرورت است. زیرا قانون مالکیت های فکری موضوع جدی است و اگر توجه کافی به آن نشود؛ نوآوری در هر بخشی به مرورزمان می میرد.
مرگ خلاقیت در غیاب بیمه
این کارشناس صنعت بیمه ضمن بیان این مطلب که وقتی مالکیت فکری جدی گرفته نشود یعنی خلاقیت ذبح شده است، گفت: در مورد بیمه پژوهش و بحث مالکیت فکری حتی اگر لازم باشد، باید لایحه ای به مجلس فرستاده شود. زیرا درحال حاضر که شرکت های دانش بنیان رو به گسترش هستند، مشکل نبود بیمه مالکیت فکری بیشتر از قبل نمود پیداکرده است.
صیانت از حقوق پدیدآورنده با بیمه مالکیت فکری
نادررحیمی، کارشناس صنعت بیمه در رابطه چگونگی پوشش ریسک مالکیت فکری توسط شرکت های بیمه گر به صمت گفت: مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینش های فکری بشر را تعیین می کند و مشتمل بر دو رکن مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی هنری است. وی افزود: مالکیت صنعتی از اختراع ها، طرح های صنعتی، علائم تجاری یا خدماتی، اسامی تجاری، حق کسب و پیشه در تجارت و… محافظت می کند و مالکیت ادبی و هنری از آثار ادبی و هنری و آفریده های مرتبط با آن حمایت می کند. بنابراین جان مایه مالکیت فکری حمایت از حقوق پدیدآورنده اثر و ایجاد زمینه ای مطمئن در جهت تشویق هنرمندان و صنعتگران برای خلق آثار بهتر است که در صورت تحقق چنین زمینه ای بخش های مختلف جامعه هم با آگاهی از اصالت آثار، از فواید آن منتفع خواهند شد.
لزوم طراحی بیمه نامه «مالکیت فکری»
این کارشناس صنعت بیمه با تاکید بر اینکه مالکیت فکری نیز مانند مالکیت اشیا به بیمه نیاز دارد تصریح کرد: مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی- هنری، هر دو ممکن است مورد دخل و تصرف یا حتی کپی برداری غیرقانونی قرار گیرند. بنابراین لازم است در ایران نیز مانند سایر کشورهای پیشرو در صنعت بیمه، بیمه نامه مالکیت فکری هم به لیست پوشش ریسک بیمه گران افزوده شود.
بیمه نامه مهجور
نادری متذکر شد: امروزه با توجه به اهمیت اقتصادی و ارزش بالای آفریده های فکری از یک سو و ترس از ورود خسارت به این اموال یا ایجاد مسئولیت برای تجار و مخترعان از سوی دیگر، ضرورت دارا بودن بیمه مالکیت فکری بیش ازپیش آشکارشده است. وی با اشاره به مهجور ماندن بیمه مالکیت فکری در ایران اظهار کرد: ایران درزمینه توسعه فناوری های خلاقانه پیشرو است. اما متاسفانه در بعضی موارد به دلیل نبودن راستی آزمایی و پوشش ریسک مالکیت ادبی و صنعتی اشخاص حقیقی و حقوقی به مخاطره می افتد.
تفاوت در محاسبه نرخ بیمه
نادری در ادامه یادآورشد: از آنجا که دوام حرفه بیمه گری به محاسبات بیمه ای، پیش بینی احتمالات، و قابلیت جبران خسارات بسیار وابسته است باید انواع موضوعات مالکیت فکری تفکیک کرد.به طور مثال آثار ادبی و آثار صنعتی ممکن است ازنظر پوشش ریسک بسیار با یکدیگر متفاوت باشند. حتی آسیب های وارده به دو نوع مالکیت متفاوت است. وی با اشاره به ضریب خطای بالا در پوشش ریسک مالکیت ادبی اعلام کرد: این نوع بیمه نامه در ایران وجود ندارد. همچنین در مورد مالکیت صنعتی نیز شاید بیمه نامه هایی مربوط به شرکت های دانش بنیان وجود داشته باشد که آن هم بسیار محدود است و معمولا توسط «شرکت بیمه ایران» به طور اختصاصی طراحی شده اند. وی با اشاره به اینکه برای حمایت از اموال فکری نیاز به ثبت آنها نیست، گفت: آثار فکری به محض خلق به نظام حقوقی وارد می شوند، بنابراین احراز ذی حقی بیمه گذار نسبت به این اموال از سوی بیمه گر دشوار بوده و همین امر تردید در مورد قابل بیمه بودن آنها را دامن می زنند. این کارشناس صنعت بیمه تصریح کرد: اما به رغم آثار فکری ،کلیه اقسام مالکیت صنعتی از قبیل حق اختراع، طرح صنعتی، علامت تجاری، اسرار تجاری و نرم افزارها قابل بیمه هستند؛ چون ارزش اقتصادی و تجاری آنها امری مسلم بوده و با مقتضای بیمه های تجاری انطباق کامل دارند. به ویژه، اگر این حقوق تجاری سازی شده باشند. راه برای بیمه شدن آنها هموارتر خواهد شد.
نادری با تاکید بر اینکه بیمه مرکزی باید به بحث بیمه مالکیت فکری ورود کند اظهار کرد: ایران در مسیر توسعه است ، بنابراین لازم است به منظور جلوگیری از آسیب به آثارفکری بیمه نامه مالکیت فکری طراحی شود. همچنین لازم است دانشگاه ها و مراکز پژوهشی در الزام به استفاده از این نوع نوین بیمه نامه پیشرو باشند. وی افزود: در حال حاضر فقط آثار متخرعان شرکت کننده در جشنواره خوارزمی تحت پوشش این بیمه نامه قرار می گیرند.
سخن پایانی
«خطر» موضوع بیمه یا ریسک است که گاه در اصطلاح حقوقی از آن به حادثه تعبیر می شود، چنان که قانون بیمه ایران در ماده نخست خود از وقوع «حادثه» به جاى واژه خطر از ریسک سخن مى گوید. تصور عمومی بر این است که بیمه فقط ریسک مرتبط با اشیا یا اشخاص را پوشش می دهد؛ اما در شیوه های نوین بیمه گری بر اساس نیاز جوامع بیمه نامه ای بانام«بیمه مالکیت فکری» در حال گسترش است. این بیمه نامه ریسک آثار فکری اشخاص حقیقی و حقوقی را در برابر آسیب های احتمالی پوشش می دهد. اما به باور کارشناسان تعیین میزان خسارت یا ارزش مالکیت فکری بسیار دشوار است. این بیمه نامه در ایران اقبال عمومی ندارد؛ یا اینکه زیرساخت برای پوشش چنین ریسک های توسط شرکت های بیمه گذار مهیا نیست. بنابراین لازم است تا دولت و مجلس برای پیشگیری از زیان های وارده به پژوهش و خلاقیت برای ورود این بیمه نامه به صنعت بیمه کشور اهتمام ورزد.
