کشورهای نزدیک و تجارت آسان
تجارت ایران در سال‌های اخیر باتوجه به مسائل مختلفی از جمله تحریم، موضوع FATF و همه‌گیری ویروس کرونا شرایط بدی را پشت سر گذاشت و هنوز هم با چالش‌های فراوانی مواجه است.
بسیاری از صاحب‌نظران و کارشناسان اقتصادی در این باره معتقدند تجارت کشور برای اینکه بتواند به روزهای خوب خود در حوزه غیرنفتی برسد نیازمند حل کردن مشکلات تحریم و FATF است، اما در مقابل گروهی دیگر بر این اعتقادند که باتوجه به ظرفیت‌های موجود در بازارهای کشورهای همسایه، تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی می‌توانند بازارهای این کشورها را به‌عنوان هدف قرار دهند و از این طریق اقدام به تجارت و ارزآوری کنند. اما باید دید که هر یک از این راهکارها با چه استدلال‌هایی همراه است و تا چه حد می‌توان به اجرایی شدن آنها دل بست. روزنامهصمت در این شماره در گفت‌وگو با کارشناسان اقتصادی، به بررسی موضوع تجارت با کشورهای همسایه پرداخته که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
به ظرفیت همسایه‌ها توجه کنیم
بسیاری از فعالان و کارشناسان اقتصاد معتقدند ما در زمینه تجارت سرمایه‌گذاری لازم را در کشورهای همسایه انجام نداده‌ایم و باید در این زمینه عملکرد بهتری از خود نشان دهیم.
یحیی آل‌اسحاق، فعال اقتصادی و وزیر اسبق بازرگانی در گفت‌وگو باصمت، ضمن اشاره به بازارهای دارای ظرفیت در منطقه اظهار کرد: ما در این سال‌ها روی کشورهای همسایه کمتر سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و در حقیقت این بازارها را از دست داده‌ایم.
وی در این زمینه افزود: در شرایطی که به‌دلیل تحریم‌ها در بسیاری از موارد امکان مبادلات تجاری با کشورهای اروپایی را نداریم، می‌توانیم از ظرفیت‌های موجود در منطقه استفاده کنیم و تعاملات تجاری خود را با کشورهای همسایه مثل عراق و افغانستان انجام دهیم.
آل اسحاق خاطرنشان کرد: این کشورها به‌دلیل همجواری و بازارهای در دسترس‌تر و ریسک کمتر می‌توانند گزینه مطلوبی برای کشور باشند؛ ضمن اینکه با کاهش هزینه‌های واسطه‌ای قدرت رقابت بیشتری را نیز برای تجارت کشور ایجاد می‌کند.
می‌توان دلار را حذف کرد
البته گروه دیگری از کارشناسان بر این نظرند که برای تجارت با کشورهای منطقه و همسایگان، می‌توان وارد پیمان‌های دو یا چندجانبه ارزی شد و اثرگذاری دلار و تحریم‌ها بر اقتصاد را کاهش داد.
در این زمینه میرهادی رهگشای، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: اگر در ایجاد روابط با کشورهای منطقه و همسایگان سازکارهایی را در نظر بگیریم که مستقل از دلار باشد و لااقل بخشی از تجارت ما از این مسیر باشد، می‌توان تجارت کشور را از شرطی بودن خارج کرد.
رهگشای در این زمینه خاطرنشان کرد: در حال حاضر کشورهایی هستند که تمایل دارند با ایران روابط تجاری داشته باشند و دست‌اندرکاران اقتصادی کشور می‌توانند باتوجه به این تمایل با راهکارهایی مانند گشایش ال‌سی مشترک و ایجاد پیمان‌های تجاری دو یا چندجانبه به مبادلات تجاری با این کشورها بپردازند. وی در این باره گفت: تجارت ایران ظرفیت‌های بالایی دارد و نباید تنها به شروط کشورهای اروپایی در مسائلی مانند تحریم‌ها و FATF چشم داشته باشد. وی در پایان تاکید کرد: البته برای برقراری چنین مبادلاتی باید به موضوع زیرساخت‌های تجاری و آمادگی برای این مبادلات نیز بیندیشیم.
در هر حال به FATF نیاز داریم
برخی کارشناسان و فعالان اقتصادی معتقدند تجارت خارجی حتی با کشورهای همسایه نیاز به زیرساخت‌های بین‌المللی دارد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
مسعود دانشمند، فعال و کارشناس اقتصاد در این باره در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: قرار گرفتن در لیست سیاه FATF ما را تنها در ایجاد مبادلات تجاری با اروپا دچار مشکل نمی‌کند و ما برای تجارت با کشورهای همسایه نیز به این زیرساخت نیازمندیم.
وی در این باره تاکید کرد: در این شرایط صادرکنندگان ما حتی در صورت عبور از تحریم‌ها، نمی‌توانند در بسیاری از موارد پول حاصل از این مبادلات را به کشور بیاورند، زیرا امکان مبادلات تهاتری با بسیاری از شرکت‌ها وجود ندارد و ما در این حوزه عملا زمین‌گیر می‌شویم.
دانشمند همچنین در زمینه واردات تاکید کرد: انزوای تجاری باعث می‌شود ما در واردات نیز مجبور به قبول کالاهای بی‌کیفیت‌تر با نرخ بالاتر باشیم و باتوجه به شرایط خود قدرت چانه‌زنی را از دست می‌دهیم؛ بنابراین حتی در تبادلات تجاری با کشورهای همسایه نیز ما باید به اتخاذ راهکارهای استاندارد و بدون ریسک بیندیشیم.
کشاورزی مزیت دارد
بسیاری از کارشناسان معتقدند باتوجه به نیاز بازارهای کشورهای همسایه از جمله محصولات تجاری سودآور برای مبادله با این کشورها محصولات کشاورزی است و می‌توان روی این حوزه سرمایه‌گذاری کرد اما مشکلاتی مانند لجستیک و فرآوری نشدن این محصولات همچنان به‌عنوان مانعی در مسیر بهره‌وری این محصولات قرار دارد. در این زمینه خسرو فروغان، نایب رئیس اتاق بازرگانی شیراز در گفت‌وگو باصمت تاکید کرد: در سال‌های گذشته فعالیت‌های مطلوبی در بخش کشاورزی کشور صورت گرفته و با عبور از محدودیت‌های ناشی از کرونا می‌توانیم در آینده این روند را تقویت کنیم، اما در این زمینه باید توجه داشت که برای رسیدن به چنین جایگاهی در کشورهای منطقه باید برای تقویت دو مولفه زیرساخت‌های فرآوری و انتقال محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه اقدامات فراوانی را در اولویت‌ها بگذاریم. وی در این باره تاکید کرد: نبود تمرکز در بخش صنایع تبدیلی یکی از مهم‌ترین عوامل از دست رفتن بازارهای بین‌المللی محصولات کشاورزی است. کشور ما دارای مزیت‌های نسبی و مطلق مختلفی در حوزه کشاورزی است و می‌تواند حرف‌های زیادی در این زمینه برای گفتن داشته باشد اما نبود تمرکز در این مزیت‌ها عاملی شده که فعالیت‌ها در این حوزه‌ها دچار اختلال شود. فروغان در این باره تاکید کرد: نرخ تمام‌شده بالا، مشکلات ورود به کشورهای هدف، زیرساخت‌های ضعیف صادراتی و نبود تفکر صادراتی از دیگر مشکلات اصلی است که کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند و با این روند که شاهدیم تنها شاید بتوانیم نیاز داخلی را برطرف کنیم. نایب رئیس اتاق بازرگانی شیراز تصریح کرد: ما همچنان در کشور با ضعف‌های بسیاری در حوزه تجارت دست به گریبان هستیم و نبود زیرساخت‌های لجستیکی کافی و مناسب در کشور، کمبود صنایع تبدیلی و مشکلات مربوط به برندسازی سبب شده نتوانیم در این بخش مانند کشورهای دیگر حرکت کنیم. فروغان در پایان گفت: برای جلوگیری از افزایش ضایعات و همین‌طور به‌دست آوردن سهم مناسبی از بازارهای بین‌المللی، باید حتما به فکر شکوفایی صنایع تبدیلی در کشور باشیم.
سخن پایانی...
باتوجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد تجارت با کشورهای همسایه در شرایط کنونی یکی از راهکارهای مطلوب ارزآوری برای کشور است و کمرنگ شدن محدودیت‌های بین‌مرزی ویروس کرونا می‌تواند این مبادلات را در بخش‌های مختلف تقویت کند. این راهکار می‌تواند گریزی از تحریم‌های اقتصادی به نفع کشور باشد و پیامدهای مطلوبی برای کشور داشته باشد، اما در این باره باید به این موضوع نیز بیندیشیم که جدا از تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن زیرساخت‌های موجود در کشور آماده افزایش و بهبود تجارت برون‌مرزی است؟! و آیا برقراری روابط تجاری با کشورهای منطقه بیشتر به نفع اقتصاد ماست و یک معامله برد-برد تلقی می‌شود یا باتوجه به شرایط اقتصادی ایران، این کشورهای طرف معامله هستند که از این تجارت سود می‌برند.
