در این گزارش آمده است؛ مرور اسناد بالادستی کشور در بخش‌های نفت و گاز، گویای آن است که افزایش ظرفیت تولید صیانتی نفت و گاز متناسب با حجم ذخایر کشور با تاکید بر میادین مشترک، بهره‌برداری از موقعیت جغرافیایی کشور در این حوزه، جلوگیری از خام‌فروشی و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا از اهداف مشترک آنها است.

ارزیابی عملکرد دولت دوازدهم به‌منظور تحقق اهداف اسناد بالادستی و اهداف کمی برنامه در بخش نفت و گاز، در برخی موارد نشان می‌دهد که در ابتدای فعالیت دولت یازدهم طی سال‌های ۹۴ و ۹۵ و ابتدای سال ۹۶ تولید نفت ایران به ۳ میلیون و ۸۶۰ هزار بشکه در روز رسید، اما در سال‌های بعد به‌یک‌باره با کاهش شدید تولید نفت مواجه شدیم.

مرکز پژوهش‌ها در ادامه این گزارش آورده است؛ با آغاز تحریم‌ها، تولید نفت ایران روند نزولی به خود گرفت، به‌طوری‌که در ابتدای سال ۹۸ تولید نفت ایران ۳۹ درصد کاهش و در انتهای همان سال تولید نفت ۶۷ درصد کاهش داشت و به ۲.۵ میلیون بشکه در روز رسید. نکته جالب توجه در این است که بعد از سال ۹۸ تا اتمام دولت دوازدهم، هیچ آمار دقیقی از تولید نفت ایران وجود ندارد و حتی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در این زمینه سکوت کرده است.

تحریمی که برداشته نشد؛ تولیدی که افزایش یافت

مرکز پژوهش‌های مجلس علت‌های مختلفی را درباره کاهش تولید نفت بیان کرده است؛ این مرکز تحقیقاتی اعلام کرد باتوجه به اینکه بیشتر میادین نفتی کشور در نیمه دوم عمر و بازدهی خود قرار دارند، طبیعی است که با افت فشار مخازن و کاهش تولید مواجه باشند، همچنین ضریب بازیافت مخازن از سال ۱۳۹۲ تاکنون هیچ تغییر قابل‌ملاحظه‌ای نکرده و عملکرد دولت درباره توسعه و بهره‌برداری بهنگام و با برنامه از میادین مشترک حاکی از روندی‌ کند در این زمینه است.

باوجود تعدد میادین مشترک نفت و گاز کشور، حجم بالای ذخایر و بهره‌برداری کشور همسایه از بخش چشمگیری از این میادین و مخازن، اقدام‌های انجام‌شده برای توسعه و بهره‌برداری از این میادین ناکافی بوده و این مرکز تحریم را یکی از دلایل کندی توسعه میادین نفت و گاز کشور عنوان کرده است. مهم‌ترین دلیلی که دولت دوازدهم نتوانست افزایش تولید نفت را حفظ کند، شرایط تحریم بود. در واقع باید تاکید کرد، مسئولان دولت قبل، مرد شرایط سخت نبودند و همواره منتظر بودند تا تحریم‌ها برداشته شود تا افزایش تولید محقق شود. حتما تصویر روز انعقاد قرارداد فاز ۱۱ پارس‌جنوبی با شرکت توتال را به‌خاطر دارید که زنگنه در آن روز پشت تریبون قرار گرفت و گفت؛ امروز با این قرارداد اسلام تقویت شد که البته به‌زعم ژنرال نفت بعد از تشدید تحریم‌ها در سال ۹۷ حتما با خروج توتال فرانسه، سی ان پی سی چین، اسلام تضعیف شد.

وقتی در سال‌های بعد از مسئولان وزارت نفت علت تاخیر در توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی را می‌پرسیدیم، می‌گفتند؛ آقای زنگنه این فاز را برای شرکت توتال نگه داشته است و این موضوع موجب شد تا در عمل توسعه یک فاز سال‌های سال به‌طول انجامد، زیرا مسئولان وزارت نفت می‌پنداشتند که حتما روزی شرکت‌های خارجی برای افزایش تولید نفت و گاز دوباره به ایران باز خواهند گشت.

خروج شرکت‌های نفتی بین‌المللی از ایران زمانی رقم خورد که سال‌های ابتدایی دولت وقت، مسئولان وزارت نفت کشور و صنعت نفت را معطل تغییر قرارداد کرده و در نهایت قرارداد ای‌پی‌سی به‌عنوان قرارداد رسمی صنعت نفت ایران تدوین شد. قراردادی که کریستف دومارژری، مدیرعامل فقید توتال آن را وسوسه‌انگیز و بسیار جذاب عنوان کرده بود، اما هیچ‌وقت شرکت‌های خارجی به ایران بازنگشتند و همه امیدهای مسئولان وزارت نفت، تبدیل به ناامیدی شد.

با تغییر دولت و ورود وزیر نفت جدید، به‌یک‌باره نگاه‌ها به شرکت‌های داخلی تغییر پیدا کرد و شد آنچه باید می‌شد. با استقرار دولت سیزدهم تاکنون تعداد ۱۳۲ طرح کلان ناتمام به ارزش ۵ میلیارد و ۲۸۰ میلیون دلار تکمیل و همچنین عملیات اجرایی ۵۰ طرح کلان جدید به ارزش ۵ میلیارد و ۴۷۰ میلیون دلار آغاز شده است. از جمله این طرح‌ها که همگی با ظرفیت‌های شرکت‌های داخلی توسعه پیدا کرد، می‌توان به طرح توسعه میدان سپهر و جفیر، تعیین‌تکلیف میدان مشترک آزادگان، تعیین‌تکلیف ۸ میدان اسفند، سیوند، نرگسی، سهراب، دالپری و دیگر میادین نفتی و گازی بود؛از جمله تعیین‌تکلیف فاز ۱۱ پارس‌جنوبی و میدان فرزاد بی‌ که سال‌ها با هندی‌ها محل مناقشه بود.

وقتی به عملکرد هزار روز دولت مردمی در صنعت نفت فقط درباره فعالیت برای افزایش تولید نفت و گاز نگاه می‌کنیم،می‌بینیم ۲۸ قرارداد در این زمینه منعقد شده و غالب این قراردادها با شرکت‌های داخلی بوده است،در نتیجه آن تولید نفت به روزانه ۳ میلیون ۶۰۰ هزار بشکه افزایش یافت. وزیر نفت در جریان برپایی نمایشگاه بین‌المللی صنعت نفت اعلام کرد با روند فعلی تولید و برنامه‌ریزی انجام‌گرفته، تولید نفت ایران به روزانه ۴ میلیون بشکه نیز خواهد رسید و این به آن معنا است که حتی در شرایط شدیدترین تحریم‌ها هم می‌شود تولید نفت را بالا برد.

از سال ۱۳۹۷ بالاترین میزان صادرات نفت را داریم

به‌گفته جواد اوجی، وزیر نفت؛ در حوزه دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم، اتفاقات بسیار خوبی رخ داده است و امروز می‌توانیم بگوییم که از سال ۱۳۹۷ تاکنون، بالاترین میزان صادرات نفت را باوجود تمام کارشکنی‌ها از سوی دشمنان داریم.

به‌گزارش ایسنا، اوجی بااشاره به اقدامات دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی انرژی تصریح کرد: سفرهای مکرر رئیس‌جمهوری به اقصی‌نقاط دنیا، شرایطی را برای ما فراهم کرد تا بتوانیم در حوزه صادرات نفت، محصولات پتروشیمی یا حتی خدمات فنی ـ مهندسی گام برداریم و توانمندی سازندگان ایرانی در این حوزه دیده شود.

وی با بیان اینکه ایران در همه بخش‌ها خودکفا است، اظهار کرد: در حوزه توسعه صنعت نفت و گاز، احداث پتروپالایشگاه‌های نفتی، گازی، صنعت پتروشیمی و جمع‌آوری گازهای مشعل خودکفا هستیم، همچنین در حوزه صدور خدمات فنی، مهندسی نیز اقدامات خوبی انجام گرفته است.

وزیر نفت با تاکید بر اینکه در برنامه هفتم و دولت برنامه‌ریزی انجام گرفته تا تولید نفت را باتوجه به ذخایر غنی که در کشور داریم، افزایش دهیم، اظهار کرد: مجموع ذخایر نفت و گاز ایران در دنیا اول است و باتوجه به ظرفیت‌های خوبی که در این حوزه داریم، به‌دنبال افزایش تولید نفت و گاز هستیم.

اوجی با بیان اینکه با اتکا به توان داخلی و برنامه‌ریزی‌هایی که انجام شده، کار را آغاز کرده‌ایم و فعالان این صنعت نیز مطمئن باشند که کسب‌وکارشان رونق بیشتری پیدا می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه هیچ محدودیتی برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت وجود ندارد و از همه سرمایه‌گذاران دعوت می‌کنیم که در این حوزه وارد شوند، تصریح کرد: براساس آنچه وزارت نفت و بانک مرکزی از عملکرد این صنعت ارائه داده‌اند، در سال گذشته رشد ۲۰ درصدی اتفاق افتاد و در سال قبل توانستیم بیش از ۳۵ میلیارد دلار باوجود محدودیت‌ها داشته باشیم.

افزایش ۶۰ درصدی تولید نفت خام در دولت سیزدهم

وزیر نفت با بیان اینکه در طول دولت سیزدهم، تولید نفت خام ایران با تکیه بر شرکت‌های داخلی بیش از ۶۰ درصد رشد کرد و صادرات آن به‌شدت افزایش یافت، گفت: امسال ۷۹ پروژه به ارزش ۲۵ میلیارد دلار در بخش بالادست و پایین‌دست به‌بهره‌برداری می‌رسد و ۵۰ پروژه تازه نیز آغاز شده است.

وزیر نفت افزود: با تکمیل پروژه‌های جدید صنعت نفت، ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه به تولید نفت، ۳۵ میلیون مترمکعب به تولید گاز خام، ۵۰ هزار بشکه به ظرفیت پالایشی و ۳ تا ۵ میلیون میلیون تن به ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کشور افزوده می‌شود.

اوجی بااشاره به امضای قراردادهای توسعه، به فراخوان وزارت نفت برای تامین خوراک گازی واحدهای پتروشیمی اشاره و اظهار کرد: چند هفته گذشته اسناد مهمی با ۱۳ پتروشیمی برای تامین خوراک گازی خود از ۲۰ میدان گازی امضا شد.

تکرار رشد اقتصادی گروه نفت و گاز

وزیر نفت با بیان اینکه از همه ظرفیت‌های کشور در بخش فنی، مالی، پیمانکاران و مشاوران برای رونق کسب‌وکار صنعت نفت استفاده می‌شود و هیچ جایی بهتر از سرمایه‌گذاری در این صنعت نیست، زیرا بازگشت سرمایه در صنعت نفت در کمترین زمان انجام می‌شود، گفت: با رونمایی از سبک تازه قراردادهای نفتی، رشد اقتصادی گروه نفت و گاز امسال نیز محقق خواهد شد. وی با بیان اینکه نزدیک به ۴۰ میلیارد دلار پروژه در شورای اقتصاد در حوزه‌های حمل‌ونقل، افزایش بازدهی نیروگاهی و بهینه‌سازی مصرف در صنایع، ساختمان و ریلی مصوب شده است، گفت: امسال با ابتکار مجلس شورای اسلامی، حساب بهینه‌سازی از منابع قابل‌تامین برای حداقل ۳۰ هزار میلیارد تومان هزینه، به‌منظور بهینه‌سازی مصرف انرژی ایجاد شده است.

وزیر نفت با یادآوری اینکه در آغاز به‌کار دولت مردمی سیزدهم مقدار تولید و صادرات نفت کشور اوضاع مطلوبی نداشت، تصریح کرد: امروز در این حوزه به اعداد و ارقامی دست یافته‌ایم که باور آن برای بسیاری از اشخاص سخت است.

افزایش صادرات نفت و گاز در دولت سیزدهم

مهدی هاشم‌زاده، کارشناس انرژی، بااشاره به اینکه در دولت سیزدهم شاهد تحول دیپلماسی انرژی بوده‌ایم، گفت: با فعال‌ شدن دیپلماسی انرژی در وزارت نفت، شاهد افزایش سرمایه‌گذاری خارجی، بازارسازی‌های جدید نفتی، مشارکت در اجرای طرح‌های صنعت نفت، جلوگیری از خام‌فروشی و... هستیم.

وی تاکید کرد: افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در کشور، افزون بر تامین مالی اجرای پروژه‌های نفتی، به ورود تکنولوژی نیز کمک خواهد کرد.

این کارشناس انرژی با بیان اینکه به‌دلیل محدود بودن بودجه دولت، استفاده از سرمایه‌های مردمی نیز در کنار توان بخش خصوصی می‌تواند به کار گرفته شود، افزود: توسعه طرح‌های اقتصادی در کشور بدون تکیه بر بودجه دولتی، مدل موفقی است و این اقدام‌ها نقشی جدی در رشد اقتصادی و جهش تولید کشور خواهد داشت.

هاشم‌زاده تحقق رشد بخش نفت و گاز در سال گذشته را شامل 2 عامل رشد تولید و رشد بهره‌وری دانست و ادامه داد: افزون بر رشد تولید نفت خام، سال گذشته شاهد رشد بهینه‌سازی و بهره‌وری در این صنعت بودیم که به تحقق رشد اقتصادی کمک کرده است. در مجموع، نتیجه این اقدام‌ها خود را در افزایش درآمدهای ارزی و توسعه صادرات نمایان می‌کند.

وی بااشاره به اینکه اکنون ۱.۵ میلیون بشکه ظرفیت برای ساخت پتروپالایشگاه‌ها در کشور وجود دارد، گفت: اگر با بازارسازی‌های بین‌المللی، ظرفیت تولید نفت به ۴.۵ میلیون بشکه در روز برسد، با تکمیل طرح ساخت پتروپالایشگاه‌ها، امکان تولید نفت خام و میعانات گازی تا ۶ میلیون بشکه در روز وجود خواهد داشت.

از نگاه این کارشناس، یکی از مسائل مهم در دولت سیزدهم، تحولات در حوزه انرژی بوده و دیپلماسی انرژی به سمت‌وسویی حرکت کرده که بازارسازی‌های تازه در صنعت نفت محقق و مشارکت‌های خوبی در طرح‌های صنعت نفت جذب شود.

در این زمینه، توسعه پالایشگاه‌های فراسرزمینی و صادرات خدمات فنی و مهندسی در کشورهای امریکای‌جنوبی فعال شده و نیز توسعه این اقدام‌ها در کشورهای ازبکستان و سوریه در حال پیگیری است تا با ظرفیت‌سازی‌های جدید، فروش و صادرات نفت ایران افزایش یابد. این یک نوع بازارسازی است که ابتکار انجام آن در دولت سیزدهم موردتوجه قرار گرفت.

اگر با بازارسازی‌های بین‌المللی، ظرفیت تولید نفت به ۴.۵ میلیون بشکه در روز برسد، با اتمام ساخت پتروپالایشگاه‌ها، امکان تولید نفت خام و میعانات گازی تا ۶ میلیون بشکه در روز وجود خواهد داشت. اقدام مهم دیگر در حوزه انرژی که در دولت سیزدهم انجام شد، جذب مشارکت بخش خصوصی داخلی و خارجی در توسعه میدان‌های نفت و گاز، انجام پروژه‌های بالادست این صنعت و توسعه زنجیره ارزش است؛ به‌ویژه طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی و دیگر طرح‌های پالایشی که افزون بر جلوگیری از خام‌فروشی، به تامین امنیت انرژی و سوخت موردنیاز کشور کمک خواهد کرد.