ضرورت تغییر نگاه دولت به فرش دستباف ایرانی

یحیی آل‌اسحاق، رئیس شورای عالی راهبری فرش دستباف کشور در نشست خبری بزرگداشت روز ملی فرش دستباف ایران با اشاره به پیشینه فرش ایرانی و با تاکید بر اینکه این هنر صنعت در معرض خطر حذف در بازارهای جهانی است، گفت: فرش یکی از معدود کالاهایی است که تمام اقوام و ملل در آن شریک هستند و هر نقشه‌ای از آن نمایانگر جغرافیا و منطقه‌ای است. در اوایل دهه ۷۰ خورشیدی ۲ میلیارد دلار صادرات فرش داشتیم و ۲ میلیون نفر در حوزه فرش مشغول بودند اما اکنون این آمار کاهش یافته است. باید توجه داشت که وضعیت فرش با اقشار مختلف جامعه در ارتباط است. در زمستان، بافت فرش یکی از منابع درآمد مهم برای روستائیان بوده و می‌تواند همچنان محل عمده درآمد باشد. رویکرد جدید شورای عالی راهبری فرش دستباف کشور توجه به حضور فعالان اقتصادی و حل مسائل صنعت فرش است. در این راستا معتقدیم که باید نگاه‌ها تغییر کند و دولت به سمت وظایف حاکمیتی و تنظیم‌گری برود در غیر این صورت رونق تولید و تجارت در حوزه فرش را نخواهیم داشت.  به گزارش صمت، آل‌اسحاق با بیان اینکه از نظر اشتغال، حدود ۲ میلیون نفر به‌طور مستقیم و ۴ میلیون نفر نیز به‌طور غیرمستقیم در حوزه فرش فعالیت دارند. افزود: علاوه بر اینکه، فرش منبع درآمدی برای کشاورزان و محرومان است و همزمان یک کار هنری نیز محسوب می‌شود. متأسفانه، شرایط کنونی شاغلان و فعالان این بخش، به‌ویژه برخی هنرمندان برجسته، به‌گونه‌ای است که مجبور شده‌اند یا در مشاغلی نظیر «اسنپ» فعالیت کنند یا به کشورهای دیگر مانند هند و... مهاجرت کنند و حتی گاهی رقبای خود ما شده‌اند. در حال حاضر شاهد تغییرات بازار، به‌ویژه ظهور فرش‌های ماشینی و تحولات در معماری و دکوراسیون هستیم که متاسفانه ما نتوانستیم خود را با شرایط روز معماری جهانی و تقاضای آن هماهنگ کنیم.

چالش بزرگ تخصیص ارز

رئیس شورای عالی راهبری فرش دستباف کشور با بیان اینکه در حال حاضر کل صادرات فرش دستباف کشور ۴۰ میلیون دلار است، گفت: مشکل در تخصیص ارز داریم و بانک مرکزی باید توجه ویژه‌ای به صنعت فرش داشته باشد. بسیاری از صادرکنندگان به کشورهای اروپایی فرش صادر کرده و به خاطر شرایط تحریم و قوانین کشور به مشکل برخورده‌اند و حساب‌های آنها بلوکه شده است. همچنین عده‌ای فرش‌های نفیس خارج از کشور دارند که فروخته نشده‌اند اما اجازه بازگشت این فرش‌ها به ایران را ندارند. مشاور عالی وزیر صمت افزود: در حال حاضر صادرات فرش دستباف به ۴۰ میلیون دلار رسیده است. در صورتی که دولت در چهار حوزه سیاست‌گذاری، هدایت، نظارت و پشتیبانی حرکت کند بقیه مسیر توسط صنعتگران و فعالان بنیان‌های اقتصادی کشور به سمت جهش است. بخش قابل‌توجهی از مشکلات صنعت فرش دستباف ایرانی به قوانین و مقررات موجود برمی‌گردد که نیاز به تغییر دارند. ما در حال تدوین دستورالعملی هستیم که با همکاری نخبگان و خبرگان بخش خصوصی و مسئولان، موانع را مشخص کنیم و آن را به قوای سه‌گانه ارائه دهیم. امیدواریم که امسال بتوانیم به بهره‌برداری عملیاتی از این طرح برسیم. آل اسحاق ادامه داد: یکی دیگر از چالش‌های جدی صنعت فرش، مسئله قاچاق است. متأسفانه به دلیل موانع و مشکلات حوزه فرش برخی از فعالان این حوزه به خارج از کشور رفته‌اند و به رقبای ما تبدیل شده‌اند. برای مقابله با این مشکل، باید اقدامات اصولی انجام دهیم. قیمت تمام‌شده تولید فرش در کشورهایی مانند هند بسیار پایین‌تر است؛ بنابراین باید تلاش کنیم تا قیمت تمام‌شده تولید را کاهش دهیم. تسهیل واردات مواد اولیه، به‌ویژه با حذف عوارض، می‌تواند راهگشا باشد. همچنین ارائه یارانه‌های حمایتی، به‌ویژه در زمینه بیمه بافندگان، می‌تواند به کاهش هزینه‌ها کمک کند.

هوش مصنوعی به کمک صنعت فرش می‌آید

مشاور عالی وزیر صمت افزود: هزینه‌های بازاریابی و تبلیغات نیز از دیگر چالش‌های ماست. باید از ظرفیت‌های فضای مجازی و ابزارهای نوین برای توسعه فرش استفاده کنیم. شناسنامه‌دار کردن فرش با کمک هوش مصنوعی می‌تواند به حفظ اصالت آن در صادرات و واردات کمک کند؛ به‌طوری‌که با یک عکس ساده از فرش، اصالت آن قابل تأیید باشد. البته این موضوع در دستور کار شوراست. آل‌اسحاق به وضعیت بازار داخل هم اشاره کرد و در پایان گفت: فرصت دیگری که داریم، بازار داخلی است. متأسفانه به دلیل گرانی و مشکلات اقتصادی، استفاده از فرش ایرانی در داخل کشور کمرنگ شده است. برای تقویت این بازار، نیازمند همراهی بانک‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه هستیم تا اعتبارات و تسهیلات لازم برای خرید فرش ایرانی فراهم شود.

تسهیل‌گری در صادرات فرش در دستور کار صمت

محمدصادق مفتح، جانشین وزیر صمت در امور بازرگانی نیز با اشاره به نگاه حمایتی دولت چهاردهم و به‌ویژه وزیر صمت به فرش دستباف ایرانی در این نشست خبری اظهار کرد: سیاست دولت چهاردهم در حوزه فرش به‌گونه‌ای است که تولید و صادرات فرش تقویت شود. 

یکی از اقدامات کلیدی، ارتقاء جایگاه فرش از اداره کل به مرکز فرش بود که به‌طور مستقیم زیر نظر وزیر صمت اداره می‌شود.

 این تغییر تشکیلاتی به معنای آن است که مسائل و برنامه‌ریزی‌ها مستقیم با وزیر مرتبط است و این موضوع نشان‌دهنده تحولی در اولویت‌های وزارتخانه است.

مفتح ادامه داد: همچنین شورای سیاست‌گذاری متشکل از نخبگان و صاحب‌نظران از سراسر کشور نیز تشکیل شده تا به بررسی موارد گوناگون زنجیره تولید فرش بپردازد. 

مسئولیت این شورا به آقای آل اسحاق واگذار شده که در زمان مدیریت ایشان، بالاترین تولید و صادرات فرش کشور رقم خورد. 

اقداماتی در حوزه رفع موانع صنعت فرش دستباف شروع شده که توسط شورای عالی فرش در وزارت صمت پیگیری می‌شود. 

در این راستا به‌دنبال تسهیل‌گری در حوزه بازگشت ارز حاصل از صادرات فرش هستیم، چراکه توسعه تولید و رونق فرش از مسیر تسهیل‌گری در صادرات فرش محقق می‌شود.

حمایت از صنعتگران فرش در رأس برنامه‌ها

جانشین وزیر صمت در امور بازرگانی با بیان اینکه هدف دیگر وزارت صمت علاوه بر سیاست‌های تسهیل تولید و صادرات فرش، برگشت فرش به داخل کشور برای تعمیر و نگهداری است از تلاش برای جلوگیری از مهاجرت رفوگران خبر داد و گفت: با رسیدگی به مشکلات این صنف موانع را رفع خواهیم 

کرد. مفتح افزود: تجارت فرش نقش مهمی در اقتصاد خانواده‌های روستایی ایفا می‌کند و به‌عنوان یک هنر، می‌تواند تحولی در اقتصاد روستایی ایجاد کند. تقویت و حمایت از صنعتگران فرش در رأس برنامه‌های وزارت صمت است به‌گونه‌ای که سیاست‌های وزارت صمت در دولت چهاردهم، ارتقای جایگاه تشکیلاتی فرش از جمله مرکز ملی فرش است.

معاون وزیر صمت همچنین بر لزوم تسهیل فرآیند برگشت فرش، چه برای رفو و چه برای فروش نرفته‌ها، تأکید کرد تا بتوانیم تولید فرش را افزایش دهیم و از این طریق به توسعه اقتصادی کشور کمک کنیم.

افت جایگاه جهانی فرش ایرانی

همچنین زهرا کمانی رئیس مرکز ملی فرش ایران در این نشست ضمن اشاره به پیشینه تاریخی فرش دستباف ایرانی اظهار کرد: فرش دستباف ایران با قدمتی چند هزارساله، همواره نقش مهمی در فرهنگ، هنر، اشتغال‌زایی و تولید ایفا کرده و در دوران شکوفایی خود توانست جایگاه نخست جهان را از نظر صادرات به خود اختصاص دهد. در مقطعی صادرات فرش دستباف ایران به بیش از ۲ میلیارد دلار رسید، که این یک سابقه درخشان برای کشور ماست.

رئیس مرکز ملی فرش ایران در تشریح موانعی که در سال‌های اخیر این صنعت را با چالش مواجه کرده، گفت: متأسفانه طی سال‌های اخیر، به دلیل تحریم‌های ظالمانه امریکا و همچنین برخی قوانین دست‌وپاگیر در حوزه فرش دستباف و کاستی‌هایی در حوزه مدیریت و توسعه این بخش، شاهد افت قابل‌توجهی در جایگاه جهانی فرش ایرانی بودیم.

کمانی درباره فرآیند نام‌گذاری روز ملی فرش دستباف، خاطرنشان کرد: در نودو دومین مین جلسه شورای مشترک مرکز ملی فرش ایران و بخش خصوصی استان اصفهان، پیشنهاد ثبت یک روز به‌عنوان «روز ملی فرش» مطرح شد؛ پس از پیگیری‌های مستمر و طرح موضوع در شورای فرهنگ عمومی کشور، نهایتا روز ۲۰ خرداد ماه، همزمان با روز جهانی صنایع‌دستی، به‌عنوان روز ملی فرش دستباف ایران به تصویب رسید. این اتفاق، یک برگ برنده برای فعالان این حوزه و ایرانیانی است که همواره فرش را یکی از نمادهای اصیل فرهنگ خود می‌دانند.

رئیس مرکز ملی فرش ایران ضمن اشاره به اقدامات انجام‌شده برای پاسداشت این روز اظهار کرد: با تعامل صورت‌گرفته با وزارت کشور، این موضوع به استانداران سراسر کشور ابلاغ شد تا با برگزاری نمایشگاه‌ها، نصب تابلوهای تبلیغاتی و اجرای برنامه‌های فرهنگی، ضمن معرفی فرش‌های مناطق مختلف، زمینه توسعه بازار و فرهنگ‌سازی عمومی درباره این هنر ملی فراهم شود. هر فرش، برگرفته از طرح‌ها و نقوش اصیل بومی است که با سبک زندگی، اقلیم و هویت منطقه‌ای پیوند دارد. اینکه این فرش‌ها در سراسر کشور به نمایش گذاشته شوند، به دیده‌شدن این فرهنگ غنی کمک می‌کند.

رئیس مرکز ملی فرش ایران در پایان تصریح کرد: باید استفاده از فرش ایرانی را از خانه‌های خود آغاز کنیم. فرش، هم‌زمان کالایی فرهنگی، هنری و کاربردی است؛ زمانی فرش ایرانی به عرش رسید که در خانه‌های ایرانی بود. اگر قرار است فرش ما همچنان نماد فرهنگ و اصالت باشد، باید خود ما نخستین مصرف‌کنندگان آن باشیم.

سخن پایانی

صنعت فرش دستباف ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازنگری در سیاست‌ها و حمایت‌های عملی است.  کاهش چشمگیر صادرات، مشکلات ناشی از تحریم‌ها، بلوکه شدن ارزهای صادراتی و مهاجرت نیروی انسانی متخصص، همگی زنگ خطری برای آینده این هنر-صنعت ملی به شمار  می‌رود.

  آنچه در نشست خبری روز ملی فرش دستباف ایران مورد تاکید قرار گرفت، ضرورت عبور دولت از تصدی‌گری به سمت نقش تنظیم‌گر و تسهیل‌گر بود؛ نقشی که بتواند زمینه را برای فعالیت آزادانه و خلاقانه صنعتگران و فعالان اقتصادی این حوزه فراهم کند. امیدواریم این جدیت و تلاش برای احیای فرش دستباف ایرانی محدود به روزی در تقویم رسمی کشور نشود.