درجه‌بندی ۳۳ غار در کشور
غارها اکوسیستم‌های ارزشمندی در طبیعت هستند که سازمان حفاظت محیط‌زیست با هدف حفاظت بهتر، در صدد درجه‌بندی این ساختارهای طبیعی برآمده است، بر این اساس تاکنون ۳۳ غار درجه‌بندی شده اما با توجه به اهمیت موضوع، سازمان محیط‌زیست در حال بازنگری دستورالعمل حفاظت و بهره‌برداری از غارها است تا درجه حفاظتی آنها ارتقا یابد.
غارها به عنوان یکی از جالب‌ترین و متنوع‌ترین ساختارهای طبیعی، دارای اهمیت زیادی هستند، در گذشته‌های دور اجدادمان در غارها زندگی می‌کردند یعنی سرپناهی برای گذشتگان ما بودند، علاوه بر این می‌توانند زیستگاه‌های منحصر به فردی برای گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی باشند، بسیاری از حیوانات شب‌زی مانند خفاش‌ها و برخی از انواع جانداران میکروسکوپی در این محیط‌ها زندگی می‌کنند. غارها به دلیل شرایط خاص خود، می‌توانند اطلاعات مهمی درباره تاریخ زمین‌شناسی، تغییرات آب و هوایی و تکامل زیستی ارائه دهند، دانشمندان می‌توانند با مطالعه لایه‌های سنگی و رسوبات درون غارها، به درک بهتری از گذشته زمین و زندگی روی آن برسند. علاوه بر این بسیاری از غارها دارای اهمیت فرهنگی و تاریخی هستند، آثار باستانی، نقاشی‌ها و حکاکی‌های قدیمی در دیوارهای برخی غارها یافت شده‌اند که نشان‌دهنده زندگی انسان‌های اولیه و اعتقادات آنها است، در کنار تمام اینها به عنوان جاذبه‌های گردشگری محبوب شناخته می‌شوند. بسیاری از افراد برای دیدن زیبایی‌های طبیعی، شکل‌های مختلف سنگ‌ها و نورپردازی‌های طبیعی به غارها سفر می‌کنند؛ علاوه بر این دنیای مرموز و شگفت‌انگیزی در غارها پنهان شده است، صداهای ترسناک و چک چک قطرات آب فضایی وهم برانگیز ایجاد می‌کند؛ پرواز ناگهانی خفاش‌ها فضایی ایجاد می‌کند که نشان می‌دهد در این دالان‌های تاریک بیشتر از آن چیزی که فکر می‌کنید زندگی وجود دارد.
اهمیت حفاظت از غارها
غارها می‌توانند نقش مهمی در اکوسیستم‌های اطراف خود از جمله کمک به حفظ تنوع زیستی ایفا کنند، از این رو حفاظت از آنها از اهمیت زیادی برخوردار است، ایران به عنوان کشوری با تاریخ و فرهنگ غنی و طبیعتی چهارفصل، دارای تعداد زیادی غار است که به واسطه ویژگی‌های زمین‌شناسی، آب و هوایی و تاریخی خاص خود شکل گرفته‌اند، تخمین زده می‌شود که حدود ۲ هزار و ۵۰۰ غار در ایران وجود دارد که علیصدر، آهکی کتله خور، قوری قلعه، نمکدان قشم، خفاش ایلام، کافتر قلعه شیروان و دوسر یزد برخی از معروف‌ترین غارهای ایران هستند.
برنامه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست
سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان متولی حفاظت از عرصه‌های طبیعی برنامه‌هایی برای حفاظت از غارها دارد که درجه بندی آنها یکی از این اقدامات است، مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار محیط‌زیست ایرنا با اشاره به اینکه حدود ۲ هزار غار در کشور دارای شناسنامه هستند گفت: از این تعداد ۱۹۳ غار در محدوده مناطق حفاظت سازمان محیط‌زیست شناسایی شده است که برنامه‌های حفاظتی برای آنها اجرا می‌شود. همچنین ۲۱ غار به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده‌اند.
محمدرضا اشرف زاده افزود: یکی از برنامه‌های حفاظتی درجه بندی غارها بر اساس اهمیت و موقعیت آنها است، در واقع بر اساس دستورالعمل حفاظت و بهره‌برداری از غارها، پس از ارزیابی اهمیت حفاظتی و بررسی شرایط فیزیکی، اجتماعی، زمین شناسی، باستانی، منابع آبی، تنوع زیستی، گردشگری و سایر شاخص‌های موثر درجه بندی می‌شوند، بر این اساس اکنون ۳۳ غار درجه بندی شده‌اند.
وی اظهارکرد: در این راستا جلسات کارگروه ملی غارشناسی به طور مداوم در سازمان حفاظت محیط‌زیست برگزار و وضعیت غارها مورد بررسی قرار می‌گیرد که در ادامه این جلسات در اسفندماه سال گذشته ۱۲ غار در نقاط مختلف کشور درجه بندی شدند.
وی با اشاره به برگزاری جلسات کارگروه ملی غارشناسی ادامه داد: بر این اساس در سی و یکمین جلسه کارگروه ملی غارشناسی ایران که ۱۶ اسفند سال گذشته در سازمان محیط‌زیست برگزار شد ۱۰ غار با هدف مدیریت، حفاظت و بهره‌برداری پایدار غارها در ۵ استان آذربایجان غربی، مرکزی، خراسان جنوبی، کرمان و یزد درجه بندی شدند.
غارهای درجه‌بندی شده
مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: این غارها شامل سهولان (اثر طبیعی ملی)، قلایچی (اثر طبیعی ملی)، دوکچی (اثر طبیعی ملی)، بابا جابر، خان آباد، بتون، چهل دختران، تنگ غزال، پشوم و امین علی است، همچنین در سی و دومین جلسه کارگروه ملی غارشناسی ایران که ۲۶ اسفندماه سال گذشته برگزار شد نیز ۲ غار در استان هرمزگان شامل «رنگین کمان» و «هفت طبقه» درجه بندی شد.
وی تاکید کرد: غارها از نظر تنوع زیستی، محیط زیست، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارای اهمیت هستند، انسان‌ها نیز در دوره‌ای طولانی غار نشین بودند، همچنین از جنبه طبیعت گردی، گردشگری و حفاظت از ذخایر ژنتیکی از اهمیت زیادی برخوردار هستند، نکته مهم درباره غارها این است که به نوعی اکوسیستم‌های مجزا از محیط پیرامونی خودشان را دارند و این باعث می‌شود گونه‌های جانوری شاخص اندمیک در آنها رشد کند، گونه هایی که در هیچ نقطه دیگری پیدا نمی‌شوند، از این رو باعث می‌شود از نظر حفاظتی مورد توجه قرار بگیرند.
اهمیت درجه بندی غارها
اشرف زاده درباره اهمیت درجه بندی غارها گفت: درجه بندی غارها هم از نظر اهمیت حفاظتی و هم زیستی مشخص می‌شود یعنی اگر گونه‌های اندمیک و شاخص داخل غاری باشد نشان دهنده اهمیت حفاظتی آن غار است، در واقع غارها پنجره‌ای رو به زمین هستند مثلا غارهای آبی ارتباط مستقیمی با آبهای زیر زمینی دارند مانند غار علیصدر، از این رو از نظر زمین شناختی و آب شناختی مورد اهمیت قرار دارد. وی اظهارکرد: در واقع در کارگروه ملی غارشناسی تعداد زیادی از وزارتخانه‌ها مانند نیرو، صمت و میراث فرهنگی و گردشگری عضو هستند که هر کدام از آنها از دیدگاه خودشان به غارها نگاه می‌کنند، مثلا نیرو از دید منابع آبی و میراث فرهنگی با دید آثار باستانی و انسان شناسی به این اکوسیستم نگاه می‌کنند از این رو هر کدام از نماینده‌ها در جلسات با دید خودشان یک غار را مورد بررسی قرار می‌دهند و در نهایت برای آن تصمیم گیری می‌شود.
تعیین ۴ درجه حفاظتی
اشرف زاده با اشاره به اینکه برای غارها ۴ درجه حفاظتی تعیین شده است گفت: غارهای درجه یک بالاترین درجه حفاظتی را دارند و کارهای تحقیقاتی و گردشگری در آنها ممنوع است، درجه ۲ گردشگری در آنها محدود است، درجه سه گردشگری متمرکز و درجه چهار محدودیت چندانی ندارد. همچنین برای هر کدام از این درجه بندی‌ها حریم حفاظتی تعیین شده به طوری که برای غارهای درجه یک ۳ کیلومتر، درجه ۲ دو کیلومتر، درجه سه یک کیلومتر حریم تعیین شده است، برای غارهای درجه چهار محدودیت چندانی وجود ندارد.
ضرورت بازنگری دستورالعمل حفاظت و بهره‌برداری
مدیرکل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهارکرد: البته اکنون در حال بازنگری دستورالعمل حفاظت و بهره‌برداری از غارها هستیم چون با این دستورالعمل در برخی موارد یک سری محدودیت هایی وجود دارد، در این دستورالعمل برای یک غار بیش از یک درجه نمی‌توان تعیین کرد در حالی‌که تجربیات جهانی نشان می‌دهد برخی از غارها را می‌توان در چند درجه بندی جای داد بر این اساس در حال بازنگری آن هستیم که امیدواریم تا سه ماه اول سال این کار نهایی شود.
اشرف زاده با اشاره به غار کشف شده در روستای برزک کاشان گفت: این غار در سال ۱۳۹۸ به علت ترکیدگی لوله‌ای در خانه‌ای در روستای برزک کاشان کشف شد که در سی و دومین جلسه کارگروه ملی غارشناسی ایران، نام «وانیا» برای این غار تعیین شد.
سخن پایانی
غارهای شناخته‌شده بسیاری در ایران وجود دارند که هر یک دنیایی از شگفتی را در خود جای داده‌اند و هر سال، هزاران گردشگر و غارنورد حرفه‌ای را به‌سمت خود می‌کشانند.
غارها از مهم‌ترین جاهای دیدنی ایران هستند؛ دنیاهایی اسرارآمیز و پر از شگفتی که افراد بسیاری را به‌سمت خود جذب می‌کنند. ایران بیش از ۲هزارو ۵۰۰ غار شناسایی‌شده دارد که کمتر از یک درصد از آنها غارهای باستانی و تاریخی هستند.
کشور ایران، بهشتی برای غارنوردان داخلی و خارجی است و همه ساله، افراد بسیاری برای بازدید از این غارها به مناطق مختلف کشور سفر می‌کنند. در ادامه شما را با بزرگ‌ترین غارهای ایران آشنا خواهیم کرد و شما را به سفری در دنیای اعجاب‌انگیز آنها خواهیم بود.
