بی تردید «سرمایه‌گذاری در تولید» به ویژه در حوزه صنایع مادر مانند فولاد، به تحقق اقتصاد مقاومتی و کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر تحریم‌ها و نوسانات جهانی کمک شایانی خواهد کرد. این رویکرد نه تنها باعث رشد اقتصادی پایدار می‌شود، بلکه به عنوان پیشران زمینه‌ساز پیشرفت فناوری و افزایش رقابت‌پذیری صنایع داخلی در سطح بین‌المللی توسعه بسیاراز صنایع و مشاغل خواهد بود.

فولاد، ماده اولیه مهم

با همین رویکرد «سرمایه‌گذاری در تولید» در بخش فولاد، به ویژه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و پیش‌نیازهای فرابخشی توسعه آن در سال ۱۴۰۴، نقش تعیین‌کننده‌ای در تحقق اهداف کلان اقتصادی کشور داشته باشد و یقینا آینده‌ای روشن را برای صنعت و اقتصاد ایران رقم خواهد زد.

آهن و فولاد به عنوان یکی از مهم‌ترین مواد اولیه در صنایع مختلف، از ساخت‌وساز گرفته تا تولید خودرو و ماشین‌آلات، نقش حیاتی در توسعه اقتصادی کشور دارد؛ سرمایه‌گذاری در این حوزه نه تنها باعث افزایش ظرفیت تولید داخلی می‌شود، بلکه می‌تواند به کاهش وابستگی به واردات، ایجاد اشتغال پایدار و تقویت زنجیره ارزش صنعتی کشور کمک کند.

فولاد ایران و جایگاه جهانی

ظرفیت فولاد تولیدی ایران بیش از ۵۵ میلیون تن است و در ۲ سال گذشته با وجود چالش‌های فرابخشی صنعت فولاد در حوزه انرژی توانسته با تولید بیش از ۳۲ میلیون تن در میان ۱۰ کشور فولادساز برتر جهان قرار بگیرد و در مقاطعی در سال ۲۰۲۴ به سکوی نهم و هفتم تولید فولاد در جهان نیز صعود کند.

براساس داده‌های انجمن جهانی فولاد، ایران در سال ۲۰۲۴ میلادی با ۳۲ میلیون تن فولاد خام، ۵.۵ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۳ تولید داشته است؛ از طرفی، سال گذشته میلادی یک میلیارد و ۸۸۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تن فولاد در جهان تولید شد که نسبت به ۲۰۲۳ حدود یک درصد کاهش را نشان می‌دهد. این در حالی است که تولید جهانی فولاد در دسامبر ۲۰۲۴ به ۱۴۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن رسید که نسبت به دسامبر سال میلادی پیش از آن ۵.۶ درصد افزایش را نشان می‌دهد، با این حال ایران در پایان سال ۲۰۲۴ همچنان دهمین تولیدکننده برتر فولاد جهان قرار داشت.

اما در ایران نیز روند تولید فولاد در سال ۲۰۲۴ کاهش محسوسی را ثبت کرده است که مهم‌ترین عامل آن ناترازی انرژی است؛ با این حال با تولید ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تن فولاد خام در دسامبر و تولید سه میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد خام در نوامبر ۲۰۲۴، فولادسازان ایرانی باز هم بالاتر از کشورهای برزیل، آلمان و ترکیه در جایگاه هفتمین تولیدکننده فولاد در جهان قرار گرفتند و با افزایش تولید این محصول راهبردی در کشور و کسب سهم ۵۶ درصدی تولید فولاد خام، رتبه نخست در منطقه غرب آسیا را از آن خود کرده است.

سرمایه‌گذاری فرابخشی، چالش تولید فولاد  در ایران

به گفته کارشناسان و فعالان این صنعت، اعمال محدودیت‌های گاز و برق از عوامل موثر بر کاهش تولید فولاد خام است که باید برای حفظ جایگاه جهانی و منطقه‌ای، حل مشکلات زیرساختی و فرابخشی صنعت فولاد با سرمایه‌گذاری به موقع و موثر، مسئله ناترازی انرژی در کشور به سرعت حل شود.

البته مسئله فقط ناترازی انرژی و برق، گاز و آب نیست؛ عدم توازن در تأمین مواد اولیه، مشکلات زیربنایی حمل‌ونقل و لجستیک مسائل مهم دیگری است که اگر رفع شود، رشد ۱۰ درصدی تولید تولید فولاد خام کشور دور از انتظار نیست.

با این حال تحریم را نباید نادیده گرفت؛ صنعت فولاد ایران به عنوان صنعت مادر، زیربنایی و صنعت‌ساز، جزو نخستین صنایعی بود که در فهرست تحریم‌ها قرار دارد به گونه‌ای که برخی از شرکت‌های فولادی با ذکر نام تحریم شدند؛ با این حال صنعت فولاد ایران همچنان توانسته است مقاومت کند و جایگاه خود در اقتصاد کشور و رتبه‌های جهانی حفظ کند.

اما اکنون که با تدبیر و هوشمندانه عنوان سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» نام‌گذاری شده، لازم است برنامه‌ریزی‌های کلان با تسهیل اعطای مجوزهای راه‌اندازی نیروگاه سیکل ترکیبی و نیروگاه متمرکز خورشیدی در کشور انجام شود.

صنعت فولاد و زمینه سرمایه‌گذاری در بورس

سرمایه‌گذاری در بخش زیربنایی مهم برای توسعه صنعت فولاد و سایر صنایع دارای اولویت است؛ زیرا کمتر صنعتی در دنیا وجود دارد که به آهن و فولاد مربوط یا وابسته نباشد؛ این صنعت شاخص و مادر دارای زنجیره گسترده‌ای از معادن، تأسیسات و کارخانجات است و برای رسیدن به آن زیرساخت‌های زیادی در یک کشور از جمله اکتشاف، تامین انرژی، تامین مواد اولیه، تاسیسات حمل‌ونقل و البته سرمایه‌گذاری در هر کدام از این بخش‌ها به فراخور گستردگی آن نیاز دارد.

آگاهی از چالش‌ها و فرصت‌های صنعت فولاد نشان می‌دهد برای فعالیت در بخش معادن هزینه‌های زیادی نظیر برای اکتشاف، استخراج، فرآوری را هم در بردارد که نشان می‌دهد این بخش «فرصت طلایی» برای جذب سرمایه‌های خرد و کلان مردمی است.

با بررسی نرخ ورق روغنی، نرخ ورق رنگی و نرخ رنگی در فهرست محصولات فولادسازان، به راحتی می‌توان فهمید یکی از راه‌های دیگر سرمایه‌گذاری در بخش آهن و فولاد سرمایه‌گذاری در بورس است؛ فولاد مبارکه اصفهان، ذوب‌آهن اصفهان، مجتمع فولاد خراسان، فولاد البرز ایرانیان، فولاد آذربایجان، فولاد خوزستان، فولاد کاوه، فولاد ارفع و... از جمله فولادسازان مطرح کشور هستند که عمده فولاد تولید شده در کشور در این کارخانه‌ها تأمین می‌شود و این فرصت برای افرادی است که به سرمایه‌گذاری در «بازار سرمایه» آشنایی کامل دارند.

اگر چه برای جلب مشارکت سرمایه مردم به سمت بازار فولاد، علاوه بر ایجاد بستر انگیزشی و تشویقی و فراهم شدن زیرساخت دسترسی به بازار، باید قانون‌گذاران و ناظران بازار با پدیده دلالی در بازار آهن، بورس کالای فولاد و آهن به شدت و به موقع مقابله کنند؛ با این شرایط خریداران واقعی نظیر کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی می‌توانند در بازار سرمایه‌گذاری و خرید کنند.

بورس آهن و فولاد؛ بازاری سودآور نسبت به بازارهای مشابه

سرمایه‌گذاری صنعت آهن و فولاد علاوه بر کمک به افزایش مستقیم اشتغال در کشور، می‌تواند پیشران صنایع دیگر هم باشد؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از دلایل نوسانات در نرخ بازار فولاد، کاهش یا افزایش عرضه و تقاضا است که می‌تواند دلایل داخلی یا خارجی داشته باشد. به طور مثال، درگیری نظامی میان روسیه و اوکراین، یکی از مواردی است که اقتصاد جهانی را به چالش کشید و یکی از بازارهای که در این زمینه تحت تأثیر گرفت بازار و بورس آهن و فولاد بود. البته روسیه و اوکراین هر دو جزو تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات فولادی تجاری و به ویژه محصولات فولادی خاص و درجه‌بندی ویژه به بسیاری از نقاط دنیا بودند و کاهش عرضه به خاطر کاهش تولید یکی از دلایلی بود که این بازار را نه تنها در ایران بلکه در سراسر دنیا تحت تأثیر قرار داد.

انرژی و حمل‌ونقل؛ گلوگاه مهم صنعت فولاد

یکی دیگر از موضوعات بنیادین که بر نرخ و بازار محصولات آهن و فولاد تاثیرگذار است و حتی نرخ سایر محصولات مرتبط با فولاد را که مصرف‌کننده با آن سر و کار دارد جابه‌جا می‌کند، صنایع انرژی و حمل‌ونقل است که در ایران این دو موضوع به گلوگاه‌های مهمی برای این صنعت تبدیل شده است.

یکی از مهم‌ترین نیازمندی‌های تولید فولاد، انرژی است. برق و گاز در فرآیندهای ذوب، احیاء مستقیم و دیگر فرآیندها مورد نیاز فولاد نقش مهمی دارد اما به خاطر نبود توازن در زنجیره و توسعه نامتوازن در آن و به علاوه نبود توسعه مناسب در زیرساخت‌ها و مستهلک شدن بسیاری از زیرساخت‌ها و اصلاح نشدن آن، بسیاری از تولیدکنندگان فولاد در فصل زمستان با مشکل جدی در تأمین گاز و در تابستان با مشکل جدی در تأمین برق مواجه می‌شوند که به تبع آن روی قیمت‌های بازار تأثیر مستقیم می‌گذارد.

سخن پایانی

صنعت حمل‌ونقل گلوگاه دیگر توسعه صنعت فولاد است که به خاطر محدودیت‌هایی که در زیرساخت و تاسیسات حمل‌ونقل کشور وجود دارد، زنجیره تولید فولاد معمولا با چالش‌های زیادی روبه رو است. مواد اولیه با حجم بالایی باید از معادن به کارخانجات فولاد برسد که گاهی برای فرآوری تا مرحله قابل استفاده بودن بیش از یک‌بار باید وسیله حمل‌ونقل عوض شود. علاوه بر این محصولات فولادی نیز برای رسیدن به مقصد باید به صنایع پایین‌دستی برسند تا در کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی مورد استفاده قرار بگیرند.