مناقشات گازی بین ایران و ترکمنستان ریشه در مسائل اقتصادی و سیاسی دارد. در تازه‌ترین اتفاق مشخص شد ترکمنستان قصد بستن قرارداد گازی با ایران را ندارد. اتفاقی که می‌تواند منجر به قطع مجدد گاز شود.

ایران با داشتن دومین ذخایر جهانی گاز، سال‌ها رویای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه را وعده داد. موضوعی که تاکنون با توجه به وضعیت نامعلوم میادین گازی و کاهش سرمایه‌گذاری بر این میادین، همچنان محل مناقشه است.

تبدیل شدن به هاب گازی در منطقه مستلزم قراردادهای بین‌المللی با کشورهای همسایه است. به سرانجام رساندن وضعیت واردات و صادرات گاز با دیگر کشورهای همسایه و بهبود اعتماد بین‌المللی، از پیش‌شرط‌های تحقق چنین رویایی است. حال اما ایران درگیر تامین گاز مورد نیاز کشور است.

نکته مورد توجه آنجاست که به دنبال پایبند نبودن ایران به تعهدات خود با کشورهای همسایه، اعتماد دیگر کشورها به ایران کاهش یافته است. طوری که برخی از کشورها دیگر حاضر به بستن قرارداد با ایران نیستند.

این موضوع را مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، تایید کرده است. پزشکیان در مراسم تجلیل از فعالان طرح جهش تولید در دیم‌زارها، موضوعی را به نقل از سازمان برنامه و بودجه عنوان کرد؛ به گفته او، ترکمنستان دیگر حاضر به بستن قرارداد گازی با ایران نیست.

پزشکیان دلیل این موضوع را پایبند نبودن ایران به تعهدات خود و بدهی خود به ترکمنستان اعلام کرد. او از پایبند نبودن ایران به تعهدات انتقاد کرد و گفت ایران باید به اندازه منابعی که دارد، اقدام به بستن قرارداد کند.

زمستان سرد 86 و قطع گاز از سوی ترکمنستان

نابسامان بودن روابط گازی ایران و ترکمنستان موضوع جدیدی نیست. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که می‌توان در این زمینه بازگو کرد، موضوع زمستان سرد سال 1386 است.

زمستان سال ۱۳۸۶ یکی از سردترین زمستان‌های ایران بود. این سرمای شدید به همراه تصمیم ناگهانی ترکمنستان مبنی بر قطع صادرات گاز به ایران، بحران انرژی شدیدی در کشور ایجاد کرد. این اتفاق، علاوه بر ایجاد مشکلات متعدد برای مردم، به‌ویژه در مناطق شمالی کشور، بحث‌های بسیاری را در حوزه انرژی و سیاست خارجی ایران برانگیخت.

یکی از مهم‌ترین دلایل قطع گاز ترکمنستان، اختلافات مالی بین ایران و ترکمنستان بر سر قیمت گاز و پرداخت بدهی‌های ایران بود. ترکمنستان مدعی بود ایران بدهی‌های گازی خود را به طور کامل پرداخت نکرده است.

در آن دوره، روابط سیاسی بین ایران و ترکمنستان به دلایل مختلفی بسامان نبود و همچنین افزایش قیمت جهانی گاز نیز بر تصمیم ترکمنستان درباره قطع صادرات گاز به ایران بی‌تاثیر نبود.

قطع گاز ترکمنستان در اوج سرمای زمستان، پیامدهای بسیار جدی برای ایران داشت. بسیاری از مناطق کشور، به‌ویژه استان‌های شمالی، با قطعی گاز خانگی مواجه شدند و مردم در سرمای شدید، مشکلات متعددی پیدا کردند.

همچنین  قطع گاز، فعالیت بسیاری از صنایع را با اختلال مواجه کرد و به اقتصاد کشور خسارات قابل توجهی وارد کرد. به دلیل کمبود گاز، مصرف سوخت‌های مایع مانند نفت سفید و گازوئیل افزایش یافت که این امر نیز به نوبه خود مشکلات دیگری به همراه داشت.

در نهایت، این رویداد، اختلافات سیاسی بین ایران و ترکمنستان را تشدید کرد و به پیچیده‌تر شدن روابط دو کشور انجامید.

قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان

پس از مناقشات فراوان و روابط پر فراز و نشیب ایران، در 13 تیرماه سال جاری، قراردادی بین ایران و ترکمنستان به امضا رسید. این قرارداد، جدا از قرارداد گازرسانی ترکمنستان به ایران است. در جریان این قرارداد، مسئولان دو کشور برای تحویل سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از سوی ترکمنستان به ایران، این قرارداد سوآپ گازی را امضا کردند.

با امضای این قرارداد انتظار می‌رفت علاوه بر تامین نیاز مصرفی کشور، گامی به سوی تبدیل شدن ایران به هاب گازی منطقه برداشته شده باشد. اما با توجه به اظهارات رئیس جمهور، باید گفت احتمالاً این طرح به دلیل پایبند نبودن ایران به تعهدات خود به سرانجام نخواهد رسید.

جالب است که رئیس جمهور بر خبری نکردن این موضوع تاکید می‌کند، اما چنین خبر مهمی نمی‌تواند توجه اذهان عمومی را جلب نکند. اگر ایران با تمامی کشورها همین‌گونه برخورد کند و به قراردادهای منعقدشده پایبند نباشد، دیگر هیچ قراردادی با ایران بسته نخواهد شد.

زمزمه‌های قطعی مجدد گاز

حال سوال این است که با توجه به بسته نشدن قرارداد با ترکمنستان و مشکلات زیرساختی در حوزه گاز، آیا زمستان سرد سال 86 دوباره تکرار خواهد شد؟

محمود خاقانی، کارشناس انرژی، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز با اشاره به روابط پر فراز و نشیب ایران و ترکمنستان گفت: با توجه به بسته نشدن قرارداد گازی با ترکمنستان، احتمال قطعی گاز به‌ویژه در مناطق هم‌مرز با ترکمنستان وجود دارد.

او همچنین بر لوله‌کشی گاز به مناطقی که گازشان از سوی ترکمنستان قطع شده بود اشاره کرد. اما در نهایت ناترازی گاز را عامل مهمی به منظور کمبود گاز مناطق هم‌مرز با ترکمنستان در صورت قطع مجدد گاز از سوی ترکمنستان دانست. چراکه اگر سرمایه‌گذاری‌های ادعایی دولت سیزدهم تحقق یافته باشد، ناترازی گاز امسال باید خیلی کمتر شود و کشور به گاز ترکمنستان نیازی نداشته باشد.

این در حالی است که بسیاری از کارشناسان نسبت به کاهش ناترازی گاز خوش‌بین نیستند. این اظهارات بدان معناست که روابط سیاسی بین کشور ایران و ترکمنستان، مستقیماً معیشت مردم را درگیر کرده است و اگر چاره‌ای برای بهبود روابط و توسعه زیرساخت‌های گازی اندیشیده نشود، زمستان سختی در راه خواهد بود.