ردپای قاچاق سوخت در حامل‌های انرژی

در سال‌های اخیر خبرهای متعددی از قاچاق سوخت منتشر شده که حجم آن بسیار عجیب است. گفته می‌شود روزانه ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق می‌شود! حال سوالی مطرح می‌شود که آیا نهادهای اطلاعاتی از این حجم قاچاق مطلع نیستند؟ اگر مطلع هستند، چرا اقدام موثری برای جلوگیری از آن انجام نمی‌دهند؟

مصرف عمده سوخت در کشور شامل 3 نوع حامل گازوئیل، بنزین و مازوت است که به‌ترتیب روزانه ۱۳۹.۷، ۱۲۴ و ۲۷.۵ میلیون لیتر مصرف می‌شود. به‌نظر می‌رسد، ردپای قاچاق سوخت را باید در این حامل‌ها جست‌وجو کرد. براساس آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، میزان مصرف روزانه سوخت  امسال تاکنون به ۲۹۸ میلیون لیتر رسیده است که نسبت به سال گذشته ۱۶درصد افزایش را نشان می‌دهد. ویژگی‌های ایمنی سوخت برای حمل، سهولت دسترسی قاچاقچیان به بستر تبادل آن و تفاوت قیمت‌ها در داخل و خارج کشور، 3 عامل اصلی هستند که تعیین می‌کنند کدام نوع سوخت برای قاچاقچیان جذاب‌تر است.

باتوجه به این 3 عامل، قاچاق گازوئیل از سایر سوخت‌ها جذاب‌تر به‌نظر می‌رسد. براساس برآوردهای ستاد مبارزه با قاچاق کالا، حدود ۸۰ درصد از قاچاق سوخت به گازوئیل اختصاص دارد. این موضوع به‌دلیل اختلاف نرخ بالای آن با کشورهای همسایه، سهولت در انتقال و نبود سامانه هوشمند برای نظارت بر توزیع آن مشابه بنزین است. همچنین، تنها ۲۰ درصد از قاچاق به بنزین مربوط می‌شود و سهم مازوت و سایر فرآورده‌ها تقریبا ناچیز است.

علت اصلی قاچاق سوخت در گازوئیل و بنزین ناشی از تفاوت قیمت‌ها در داخل کشور و کشورهای همسایه است. بنزین و گازوئیل تولیدشده در ایران به‌ترتیب تا ۳۰ تا ۲۰۰ برابر نرخ داخلی توسط قاچاقچیان خرید و فروش می‌شود. این موضوع منجر به شکل‌گیری یک تجارت پرسود برای کل زنجیره قاچاق در ایران و کشورهای همسایه شده است و نیاز به تدابیری برای حل این معضل احساس می‌شود.

حل معضل قاچاق سوخت، نیاز به همدلی دارد

عبدالرسول دشتی، کارشناس حوزه انرژی و عضو افتخاری باشگاه اقتصاد انرژی در رابطه با معضل قاچاق انرژی در ایران بهصمت توضیح داد: باید در ابتدا سعی کنیم که مسائل را به هم مرتبط نکنیم. زمانی که هنوز کارت سوخت اجرا نشده بود، همه می‌گفتند که همه سوخت کشور متعلق به مردم است، اما به شما می‌گویم که تنها مرکز پالایش پخش می‌تواند درباره اعداد و ارقام قاچاق سوخت در ایران آمار بدهد و نمی‌توانیم به صحبت‌هایی که از این‌طرف و آن‌طرف می‌شنویم، استناد کنیم. از سوی دیگر، تنها بحث قاچاق نیست که منابع سوخت کشور را تهدید می‌کند؛‌ شما ببینید که ما چه تعداد مراکزی را در کشور داریم که از بنزین به‌عنوان حلال استفاده می‌کنند؟‌ برای مثال بیشتر تعمیرگاه‌های خودرو و موتورسیکلت برای تعمیرات خود از بنزین به‌عنوان حلال و شست‌وشوی قطعات استفاده می‌کنند؛ چراکه بنزین در کشور ما بسیار ارزان است. همه مراکز صنعتی که باید طبق استاندارد از حلال مناسب و گران استفاده کنند، از این کار خودداری کرده و بنزین را جایگزین می‌کنند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در بحث قاچاق سوخت هم به‌طورقطع خدمت مخاطبان روزنامهصمت می‌گویم که این چالش جزو حیطه کاری شرکت پالایش پخش و وزارت نفت نیست. این مراکز وظیفه تولید و توزیع بنزین را برعهده دارند. اگر در فرآیند ذکرشده قاچاق سوخت اتفاق بیفتد، خب قضیه فرق می‌کند. متاسفانه قاچاق سوخت در کشور اتفاق می‌افتد و کسی نمی‌تواند کتمانش کند. حل این موضوع به همدلی و همیاری نیاز دارد. شرکت نفت و پالایش پخش می‌تواند دقیق بگوید که چقدر بنزین و از کدام مخزن خارج شده، توسط کدام خودروی فرآورده حمل، به کدام پمپ بنزین تخلیه و در نهایت وارد باک کدام خودروها شده است. از طرفی اطلاعات گفته‌شده در کارت هوشمند سوخت نیز هست.

تبخیر و پرتی بنزین را جدی بگیریم

این عضو افتخاری باشگاه اقتصاد انرژی تصریح کرد: در جابه‌جایی و عرضه بنزین چیزی در حدود ۸ تا ۱۰ درصد تبخیر یا پرتی بنزین انجام می‌گیرد. از انجمن جایگاهداران اگر بپرسید، این رقم را بالاتر هم اعلام می‌کنند. شما حساب کنید در ۱۰۰ لیتر بنزین، در کمترین حالت ۸ لیتر تبخیر را شاهد هستیم. اینها موضوعاتی است که در کنار قاچاق سوخت باید برایش برنامه داشته باشیم و سیاست‌گذاری درستی برای تدوین کنیم. واقعا حیف است که سرمایه ملی کشور بخواهد به این شکل هدر رود. وقتی همه این چالش‌ها را با هم نگاه کنیم، چیزی جز یک سیستم هماهنگ نیاز ندارد. ما نباید همه را مقصر بدانیم. در امر قاچاق سوخت به‌هیچ‌عنوان درست نیست که نوک پیکان را به‌سوی شرکت پالایش پخش یا وزارت نفت بگیریم. دوره اجرای کارت سوخت (سال ۱۳۸۵) بنده مسئول ستاد اطلاع‌رسانی پروژه کارت سوخت بودم و می‌توانم اطلاعات درستی به شما بدهم.

پالایشگاه‌ها با کمک معاونت ریاست‌جمهوری تصمیم دارند تا با کمک هوش‌مصنوعی، پروژه‌ها را پیش ببرند تا کمترین خطایی را ما شاهد باشیم. به‌نظر بنده این موضوع می‌تواند انقلابی در روند تولید و توزیع حامل‌های سوخت در کشور پیاده‌سازی کند و اطلاعات جامع و کاملی به ما بدهد. هر انرژی و سوخت یک سرمایه ملی در کشور است و متعلق به یک یا چند نفر نیست. ایراد و اشکال وجود دارد، اما با مدیریت صحیح باید آنها را به‌حداقل برسانیم.

باید سهمیه‌های دولتی حذف شود

دشتی درباره واقعی‌سازی قیمت‌ها برای کاهش قاچاق سوخت بهصمت توضیح داد: در دوره‌ای دولت مصوب کرد که سالی ۲۰درصد نرخ بنزین و فرآورده‌های سوختی بالا برود، اما مجلس وقت، جلوی این اقدام را گرفت و نماینده‌ها با افتخار تیتر زدند که ارزانی بنزین هدیه مجلس به مردم! خب این اقدام اشتباه بود. اگر این اتفاق رخ می‌داد تا حد زیادی، شاهد ناترازی‌های فعلی نبودیم. پیشنهادی که خود من به بسیاری از دوستان دادم، این بود که نیاز نیست، همانند سال ۹۸ بنزین هزار تومانی را 3هزار تومان کنیم، اما اگر به‌جای این کار، هر فصل یا هر 6 ماه، نرخ حامل‌های انرژی ۲۰ تا ۲۵ درصد اضافه شود و قیمت‌ها به‌صورت متعادل بالا رود، به مردم فشار مضاعف وارد نمی‌شود و هیچ راه دیگری هم، جز این نیست. وی در خاتمه گفت: اگر می‌خواهیم از حجم ناترازی‌ها و فشار فعلی خارج شویم، بهتر است به‌تدریج سهمیه‌های دولتی را حذف کنیم تا دولت مجبور نباشد که قیمت‌ها را یک‌باره افزایش دهد. قشر زیادی از مردم با خودروهای شخصی خود کسب روزی می‌کنند و افزایش حامل‌های انرژی می‌تواند بر همه جنبه‌های زندگی شهروندان تاثیر بگذارد.

سخن پایانی

روزانه در حدود ۲۰ الی ۳۰ میلیون لیتر قاچاق سوخت در ایران اتفاق می‌افتد. این آمار به‌نقل از رئیس مجلس در نشست خبری چند وقت اخیر است. در حدود نیم درصد و حتی بیشتر، سوخت قاچاق‌شده گازوئیل است و این در حالی است که چندین نیروگاه ایران به‌دلیل کمبود سوخت و به‌ویژه کمبود گازوئیل کاملا تعطیل یا با درصدی از حداکثر توان خود کار می‌کنند.

قاچاق سوخت در ایران پدیده جدیدی نیست. از طرفی، یک ماجرای دست‌چندم و معمولی هم نیست که آن را تنها در حد ماجراجویی چند نفر خلاصه کنیم. قاچاق روزانه ۲۰ الی ۳۰ میلیون لیتر در روز به هیچ حالت کار یک گروه خاص یا عده‌ای محدود از آدم‌های معمولی جامعه نیست. بلکه ماجرایی سازماندهی‌شده دارد. مقصد سوخت‌های قاچاق‌شده نیز معلوم است. بنزین قاچاق عموما سر از کشوری مانند ترکیه در می‌آورد و گازوئیل نیز عموما رهسپار پاکستان و حتی عراق می‌شود.

ایران از معدود کشورهای دنیا است که در آن قاچاق سوخت انجام می‌شود. تقریبا در هیچ کشور دیگری از دنیا این پدیده عجیب وجود ندارد. تا حدود خیلی کمتر جریانی از تبادل سوخت غیرقانونی در کشور ونزوئلا و البته جریانی از دست به‌دست شدن سوخت در کشورهای افریقایی وجود دارد که حجم هیچ‌کدام به‌اندازه قاچاق سوخت در ایران نیست. در ایران خودرو گران و سوخت ارزان است و این سیاست دقیقا عکس جریان عادی جهان است؛ ماجرایی که قاچاق سوخت در ایران را بدیهی و افسارگسیخته کرده است.