آتش سیاست بر جان دلار
نرخ ارز این روزها رو به صعود است و خیال ایستادن هم ندارد؛ به‌گونه‌ای که آرامش را از نظام اقتصادی و مردم گرفته است. اما علت این روند رو رشد چیست؟ بدیهی و دم‌دستی‌ترین پاسخ به این سوال تحریم و محدودیت‌های اقتصادی ایران در نظام بین‌الملل است، اما واقعیت این است که سیاست‌های داخلی نیز نقش کمی در نوسانات صعودی نرخ ارز ندارد. با این حال سیاست‌گذاران این حوزه درباره روند شتابان رشد نرخ ارز سکوت اختیار کرده‌اند و در روزهای اخیر اظهارنظری درباره وضعیت نرخ ارز نه ازسوی رئیس کل بانک مرکزی و نه ازسوی وزیر اقتصاد انجام نشده است. این در حالی است که زیست اقتصادی جامعه ارتباط تنگاتنگی با نرخ ارز دارد و به‌نظر می‌رسد همین مولفه است که هر روز تورم بیشتری را به سفره‌های مردم تحمیل می‌کند؛ برهمین مبنا جامعه انتظار اقدامی در راستای کنترل این وضعیت ولو در حد اعلام برنامه‌هایی امیدبخش دارد، زیرا به‌نظر می‌رسد آنچه که اکنون افسار نرخ ارز را در دست دارد انتظارات تورمی ناشی از اخبار ناامیدکننده درباره آینده سیاسی و متعاقبا اقتصادی کشور است. در هر حال در سکوت سیاست‌گذاران، بازار تحلیل روند نرخ ارز در میان کارشناسان داغ است و قریب‌به اتفاق کارشناسان معتقدند آنچه در آتش نرخ ارز دمیده است تحولات و تنش‌های سیاسی و متعاقب آن انتظارات تورمی است. صمت در گزارش پیش رو در گفت‌وگو با کارشناسان عوامل رشد نرخ ارز و آینده این بازار را بررسی کرده است.
در بازار ارز چه خبر است؟
نرخ دلار حواله در بازار ارز تجاری ۶۷هزار و ۲۵۱ تومان و دلار اسکناس ۶۹هزار و ۱۳۴ تومان ثبت شده است.
از ابتدای بهمن با انتقال تمام معاملات صادرکنندگان نیما به بازار ارز تجاری، رسما سامانه نیما از روند معاملات ارزی کشور حذف شد. طبق سیاست جدید ارزی، رفع تعهدها ازسوی صادرکنندگان فقط در صورت عرضه در بازار ارز تجاری ممکن است و محل تامین ثبت‌سفارش‌ها نیز به‌طور کامل مرکز مبادله است.
البته معاملات نیما پیش از حذف کامل از ۲۴ آذر با نرخ توافقی انجام می‌شد؛ بر همین اساس نیز نرخ دلار در نیما که تا ۲۲ آذر در کانال ۵۴ هزار تومان بود به‌یک‌باره با افزایش همراه شد و طی یک روز از ۶۰ هزار تومان عبور کرد.
درحالی روز گذشته، سه‌شنبه، ۲۳ بهمن دلار حواله در معاملات بازار ارز تجاری، در کانال ۶۷ هزار تومان نرخ خورده که در ابتدای تشکیل دولت چهاردهم این نرخ در کانال ۴۵ هزار تومان بود.
بانک مرکزی و وزارت اقتصاد با استدلال کاهش رانت تصمیم به افزایش نرخ دلار نیما گرفتند و از ماه‌ها قبل با افزایش مداوم نرخ دلار نیما در تلاش برای نزدیک کردن قیمت ارز نیما و آزاد بودند.
آخرین نرخ معاملات توافقی در سامانه ارز تجاری که مربوط به معاملات روز کاری قبل در این سامانه است نشان می‌دهد نرخ توافقی هر اسکناس دلار امریکا با افزایش نسبت به روز کاری قبل، به ۶۹ هزار و ۱۳۴ تومان و نرخ توافقی حواله دلار نیز به ۶۷ هزار و ۲۵۱ تومان رسیده است.
قیمت توافقی هر اسکناس یورو نیز در مرکز مبادله ایران با افزایش نسبت به روز کاری قبل (یکشنبه) به ۷۱ هزار و ۲۸۱ تومان و نرخ حواله یورو نیز به ۶۹ هزار و ۳۳۹ تومان رسیده است.
اسکناس درهم امارات نیز با افزایش نرخ نسبت به روز کاری گذشته (یکشنبه)، ۱۸ هزار و ۸۲۴ تومان ارزش‌گذاری شده و نرخ حواله درهم نیز ۱۸ هزار و ۳۱۲ تومان است.
آنچه بیان شد نرخ ارز در مرکز مبادله و به‌عبارتی مرکز تحت کنترل بانک مرکزی است، اما در بازار آزاد قیمت‌های دلار و یورو تا لحظه تنظیم این گزارش بین کانال ۸۰ و ۹۰ هزار تومان در نوسان بود و شرایط دیگری در این بازار حاکم است.
فرمان ارز در دست انتظارات تورمی
یک کارشناس اقتصاد درباره رشد اخیر نرخ ارز گفت: عوامل گوناگونی در نرخ ارز تاثیرگذارند و آنچه در روزهای اخیر روند رو به‌رشد نرخ ارز را در بازار رقم زده، انتظارات تورمی ناشی از وضعیت سیاسی کشور است.
مهدی دارابی، پژوهشگر حوزه ارز در گفت‌وگو باصمت وی در تشریح عوامل رشد نرخ ارز در ماه‌ها و روزهای اخیر با اشاره به دو موضوع انتظارات تورمی و عوامل رفتاری و تفکیک آنها از هم توضیح داد: به‌نظر می‌رسد برخی‌ها در درک عوامل تاثیرگذار نرخ ارز دچار کج‌فهمی شده‌اند. باید در نظر داشت انتظارات تورمی و عوامل رفتاری دو مولفه جداگانه هستند و نوع تاثیرگذاری‌شان بر نرخ ارز متفاوت است: توضیح اینکه عوامل رفتاری در واقع همان رفتار جمعی «به‌اصطلاح رمه‌ای» و هیجانی جامعه در بروز اتفاقی خاص است که عموما تاثیراتی کوتاه‌مدت دارند و بعد از گذشت مدتی تاثیرات‌شان خنثی می‌شود، اما انتظارات تورمی، انتظاراتی است تحت تاثیر پیش‌بینی‌هایی از شاخص‌های بنیادین اقتصادی شکل می‌گیرند و معمولا تا زمانی که آن پیش‌بینی‌ها قابل‌انتظار باشند، قدرت تاثیرگذاری آنها نیز بالا است.
این اقتصاددان در توضیح انتظارات تورمی بیان کرد: زمانی که بروز تغییراتی در متغیرهایی چون فروش نفت، ریسک اقتصادی، رشد نقدینگی و... محرز می‌شود، در واقع انتظارات تورمی شکل می‌گیرد و تحت تاثیر این امر در نرخ ارز و در مجموع کالاهای موجود در بازار شاهد نوسانات رو به‌صعود خواهیم بود.
دارابی دگرگونی‌های اخیر نرخ ارز را محصول انتظارات تورمی ناشی از تحولات سیاسی دانست و تاکید کرد: نمی‌توان رشد نرخ ارز در ماه‌ها و روزهای اخیر را محصول عوامل رفتاری دانست که اگر این‌گونه بود باید تاکنون قیمت‌ها به حالت عادی بازمی‌گشت؛ پس پرواضح است که بازیگر اصلی بازار ارز در این روزها انتظارات تورمی است.
این پژوهشگر حوزه ارز در ادامه تصریح کرد: بعد از اظهارنظرهای انجام‌شده ازسوی مقامات امریکا و ایران، این انتظار شکل گرفته که در آینده میزان فروش نفت کاهش یابد، نااطمینانی‌ها رشد پیدا کند که نتیجه آن افزایش خروج سرمایه است و... که نتیجه این انتظارات ورود دلار به کانال قیمتی ۹۰ هزار تومان بود.
دارابی ادامه داد: کاملا منطقی است که وقتی تهدید به کاهش فروش نفت (یکی از متغیرهای بنیادین اقتصاد) می‌شویم، انتظار کاهش ورود ارز نفتی شکل بگیرد و فعالان اقتصادی بر همین مبنا درباره روند پیش رو تصمیم می‌گیرند. دیگر متغیر بنیادین اقتصادی تجارت است که کنش‌ها و واکنش‌های سیاسی کنونی به‌نوعی خبر از افزایش هزینه‌های آن در آینده می‌دهد که همین امر هم می‌تواند محرکی برای رشد نرخ ارز باشد. البته اینکه این انتظارات درست است یا خیر در آینده مشخص می‌شود؛ مهم این است که درحال‌حاضر ایجنت‌های اقتصادی این انتظارات را شکل داده‌اند.
این پژوهشگر در پایان در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا می‌توان نرخ کنونی ارز را متعادل دانست، پاسخ داد: درحال‌حاضر نرخ ارز بیش از روند متعادل آن است؛ یعنی نرخ واقعی دلار اکنون ۹۰ هزار تومان نیست که بسته به شرایط پیش رو، امکان دارد در همین روند باقی بماند و تا مدت‌ها شاهد رشد آن باشیم و در مقابل این گمانه را هم نباید از نظر دور داشت که انتظارات تورمی موجود غلط از آب در‌اید و نرخ ارز روند نزولی را در پیش بگیرد و به روند پیشین بازگردد.
نقدینگی کم است
یک اقتصاددان درباره عوامل تاثیرگذار بر نرخ ارز بیان کرد: سال‌هاست نرخ ارز در کشور ما تحت تاثر تحولات سیاسی و روابط خارجی ما قرار دارد، اما شکی نیست تحولاتی که در چند وقت اخیر در نرخ ارز شاهد بوده‌ایم تا حدودی بی‌سابقه بوده است.
مرتضی افقه در گفت‌وگو باصمت در تشریح مولفه‌هایی که روند کنونی نرخ ارز را رقم زده‌اند بیان کرد: با پیروزی پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری و قوت گرفتن احتمال مذاکره و احیای برجام تا مدتی نرخ دلار ثابت ماند، اما با پیروزی ترامپ در انتخابات امریکا همان‌گونه که انتظار می‌رفت روند صعودی نرخ ارز در کشور آغاز شد و در ادامه این روند با صدور فرمان جدید ترامپ و واکنش سیاست‌گذاران داخلی به این فرمان این روند صعودی تشدید شد و شرایط کنونی رقم خورد.
این اقتصاددان در پاسخ به سوالی درباره رفتار معقول در شرایط کنونی اظهار کرد: مردم اکنون نمی‌توانند کاری انجام دهند و من به‌شخصه دوست ندارم آنها را ترغیب به تبدیل ریال‌شان به انواع دارایی دیگر کنم. گرچه راهکار منطقی این است که ریال تبدیل به دارایی دیگر شود؛ نه با این هدف که سودی به‌دست بیاید، بلکه با این هدف که قدرت خرید تا حدودی حفظ شود. این حاکمان و سیاست‌گذاران هستند که باید تصمیماتی در راستای کاهش تنش و التهاب بگیرند؛ در غیر این صورت روند کنونی ادامه خواهد یافت. افقه در پیش‌بینی روند نرخ ارز تا پایان امسال تصریح کرد: من معتقدم همین حالا هم نرخ بالقوه دلار بالاتر از ۱۰۰ هزار تومان است؛ فقط از آنجایی که مردم پولی در اختیار ندارند و نقدینگی کم است، در کانال ۹۰ هزار تومان در نوسان است؛ با این حال اگر التهاب کنونی ادامه پیدا کند و تنش‌ها میان ایران و امریکا بالا بگیرد ممکن است قبل از نوروز ۱۴۰۴ دلار ۱۰۰ هزار تومانی را نیز شاهد باشیم.
این اقتصاددان در پایان احتمال بازگشت دلار به کانال ۶۰ هزار را بسیار بعید دانست و گفت: حتی اگر دوباره مذاکره در دستور کار قرار گیرد فقط سرعت رشد یا حتی خود رشد نرخ دلار را متوقف خواهد کرد، اما از آنجایی که مذاکره سختی پیش رو است و چانه‌زنی بالایی لازم است، احتمال بازگشت و تثبیت نرخ دلار حتی در کانال ۸۰ هزار تومان هم بسیار کم است.
سوءاستفاده از فضای روانی
حمیدرضا جیهانی، کارشناس بازارهای مالی درباره افزایش اخیر نرخ ارز و نوسانات بازار گفت: افزایش نرخ دلار آزاد در روزهای اخیر غیراقتصادی است و بیشتر به انتظارات تورمی و فضای روانی ایجادشده در بازار مرتبط می‌شود.
او افزود: نوسان‌گیران و سودجویان از فضای سیاسی شکل‌گرفته در روزهای اخیر سوءاستفاده کرده‌اند و با افزایش قیمت‌ها و ایجاد نگرانی در جامعه، به‌دنبال کسب سودهای کلان هستند.
این پژوهشگر اقتصادی با اشاره به مکانیسم بازار ارز تجاری توضیح داد: نیازهای ارزی کشور در بازار ارز تجاری و از طریق عرضه و تقاضا و به‌صورت توافقی با نرخ حدود ۶۷هزار تومان برطرف می‌شود. این نشان می‌دهد افزایش نرخ دلار در بازار آزاد لزوما بازتابی از واقعیت‌های اقتصادی کشور نیست.
سخن پایانی
به‌نظر می‌رسد این روزها بازیگر اصلی بازار ارز تحولات سیاسی است و اگر اخباری امیدبخش از ارتباط با غرب مخابره شود ارز و مشخصا دلار در کانال کاهشی قرار می‌گیرد و اگر اخبار ناامیدکننده باشد، مانند آنچه در روزهای گذشته شاهد بوده‌ایم، دوباره ارز میل به صعود خواهد کرد. با این حساب آن چیزی که می‌تواند شرایط را به‌نفع مردم دگرگون کند سیاست‌گذاری‌ها در بخش دیپلماسی خارجی است.
