ایمنی ساختمان‌های پایتخت زیر ذره‌بین
«شاید اگر قانون مدیریت بحران که امروز به‌عنوان مصوبه مجلس شورای اسلامی و قانون رسمی کشور از سال ۱۳۹۸ به اجرا درآمد، زودتر تدوین و اجرا می‌شد، شرایط بهتری برای ایمنی ساختمان‌ها فراهم می‌گشت. این قانون نسبت به قوانین پیشین مترقی‌تر است و نکات بسیار مهمی را درباره ایمنی ساختمان‌ها، مقابله با حریق و همچنین مقاومت در برابر زلزله در خود جای داده است.» موارد یاد شده از اظهارات علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در بررسی وضعیت ایمنی ساختمان‌های تهران انتخاب شده است. نصیری در گفت‌وگو با مهر به تشریح وضعیت ایمنی ساختمان‌های تهران پرداخته که بخش‌هایی از آن را در ادامه می‌خوانید.
ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها مطابق با قانون مدیریت بحران بر عهده کدام سازمان است؟
طبق جزء ض بند ۵ ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران کشور، ارزیابی ایمنی ساختمان‌های مهم و بلندمرتبه با کاربری‌های مختلف، با اولویت‌بندی کلان‌شهرها، در برابر حریق، زلزله، فرونشست و فروریزش زمین از وظایف مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ذیل وزارت راه و شهرسازی تعیین شده است.
این قانون در سال ۱۳۹۸ تصویب شده و اقداماتی که سازمان آتش‌نشانی در ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها در برابر حریق انجام داده است، مبتنی بر مصوبه شورای اسلامی شهر تهران بوده که قبل از تصویب این قانون اجرایی شده بود. این قانون در سال ۱۳۹۸ ابلاغ شد، اما وقتی در سال ۱۴۰۰ بررسی کردیم، دیدیم که قدمی در راستای اجرای این قانون برداشته نشده است. به همین دلیل به مرکز تحقیقات راه و شهرسازی مراجعه کردیم تا دلیل این تأخیر را بررسی کنیم.
سازمان آتش‌نشانی از گذشته در حال انجام ارزیابی‌های ایمنی ساختمان‌ها در برابر حریق بوده است و این ارزیابی‌ها به صورت جدی در حال انجام است. سازمان آتش‌نشانی ساختمان‌ها را به دسته‌های بحرانی، پرخطر، میان خطر و کم‌خطر تقسیم کرده است. تمرکز آنها روی ساختمان‌های بحرانی و پرخطر است. به عنوان مثال، ابتدا ۱۲۹ ساختمان بحرانی شناسایی شده بودند که اکنون این تعداد کاهش یافته و تلاش‌هایی برای وادار کردن مالکین به ایمن‌سازی ساختمان‌ها انجام می‌شود.
این ارزیابی‌ها همگی در زمینه ایمنی ساختمان‌ها در برابر حریق انجام می‌شود و اگر گفته می‌شود ساختمان ایمن، ناایمن، کم‌خطر یا بحرانی، این تماماً مربوط به ارزیابی ایمنی در برابر حریق است.
بروزرسانی مداوم استانداردهای ایمنی در کشور انجام می‌شود؟
در کشور ما استانداردها به صورت مستمر تغییر و به‌روز می‌شوند. به عنوان نمونه، همان‌طور که درباره سازه‌ها می‌گوئیم که اگر ساختمانی بعد از سال ۱۳۹۴ ساخته شده باشد و بر اساس آئین‌نامه‌های جدید طراحی شده باشد، خیال ما از ایمنی آن راحت‌تر است، باید توجه داشت که ساختمان‌های ساخته‌شده پیش از این تاریخ، تابع آئین‌نامه‌های زمان خود بوده‌اند.
رعایت استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها نباید به عنوان یک مزاحمت تلقی شود، بلکه این موضوع یک فرصت بی‌بدیل برای افزایش ایمنی و جلوگیری از خسارات جانی و مالی در زمان وقوع حوادث است. آتش‌نشانی نیز همواره در تلاش است تا استانداردهای خود را با معیارهای روز دنیا هماهنگ کند. نباید این موضوع را به عنوان یک مزاحمت دید، بلکه باید آن را فرصتی مهم برای تمام ساختمان‌ها دانست.
ایمنی ساختمان چه ابعادی دارد؟
ساختمان‌ها از نظر ایمنی به دو بعد کلی تقسیم می‌شوند؛ ایمنی سازه‌ای و ایمنی غیرسازه‌ای. ایمنی سازه‌ای به استحکام اسکلت ساختمان مربوط می‌شود و یکی از مهم‌ترین نکات در این زمینه این است که در زمان وقوع زلزله یا حوادث مشابه، ساختمان دچار فروریزش ناگهانی نشود. در میان مهندسان ساختمان، اصطلاحی وجود دارد که می‌گویند ساختمان نباید پنکیک شود، یعنی به‌صورت ناگهانی روی هم نخوابد و کُلاپس نکند. ساختمان ممکن است در اثر زلزله آسیب ببیند، اما هدف این است که افراد بتوانند زنده از ساختمان خارج شوند.
برای نمونه، برخی ساختمان‌های اسلام‌آباد غرب در زلزله کرمانشاه با ریزش نمای ساختمان مواجه شدند که البته این بخش از ساختمان جزو سازه اصلی محسوب نمی‌شود. توجه به این مسائل می‌تواند نقش مهمی در کاهش تلفات و خسارات ناشی از حوادث طبیعی ایفا کند.
ایمنی غیرسازه‌ای چه نقش مهمی در کاهش خسارات دارد؟
ایمنی ساختمان تنها به استحکام سازه‌ای محدود نمی‌شود، بلکه بعد دیگری نیز تحت عنوان ایمنی غیرسازه‌ای وجود دارد که اهمیت ویژه‌ای دارد. ایمنی غیرسازه‌ای ابعاد مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها ایمنی تجهیزات و متعلقات داخل ساختمان است. برای مثال، آسانسورها، سطوح، دیوارها، تجهیزات و منصوبات داخل ساختمان همگی جزو این دسته محسوب می‌شوند. نکته مهم این است که بسیاری از این اجزا در زمان زلزله یا حوادث دیگر می‌توانند باعث آسیب‌های جدی شوند.
در بحث ایمنی ساختمان، نباید تنها به استحکام سازه‌ای توجه کرد، بلکه باید به تمامی اجزا و تجهیزات داخل ساختمان نیز دقت داشت تا از وقوع آسیب‌های غیرضروری جلوگیری شود. اگر بخواهیم ایمنی ساختمان را به طور کلی دسته‌بندی کنیم، می‌توان آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرد: ایمنی سازه‌ای، ایمنی در برابر حریق و سایر ابعاد ایمنی.
ایمنی سازه‌ای به مقاومت و استحکام ساختمان مربوط می‌شود و نقش مهمی در حفظ جان افراد هنگام وقوع زلزله یا سایر حوادث دارد. ایمنی در برابر حریق نیز به اقداماتی مربوط می‌شود که از بروز آتش‌سوزی جلوگیری کرده و در صورت وقوع، از گسترش آن جلوگیری کند تا خسارات جانی و مالی کاهش یابد. دسته سوم که تحت عنوان سایر ابعاد ایمنی مطرح می‌شود، شامل تمامی عواملی است که مستقیماً به اندازه آتش‌سوزی تأثیر حیاتی بر حفظ جان افراد ندارند، اما همچنان می‌توانند خطرناک باشند. در واقع شهر دو دسته ساختمان دارد و دو بعد دیگر برای آن مطرح است؛ یکی بحث ایمنی سازه‌ای ساختمان‌ها و دیگری سایر ابعاد ایمنی. اما مسئله سازه‌ای، موضوعی جدی‌تر محسوب می‌شود. قانون‌گذار این موضوع را بر عهده مرکز تحقیقات راه و شهرسازی گذاشته بود، اما این مرکز به دلیل کمبود بودجه و نگرانی‌هایی که درباره ابعاد قانونی این مسئله داشت، در ابتدا از ورود به این موضوع امتناع می‌کرد. با این حال، با پیگیری‌هایی که از سوی ما انجام شد و همچنین با ورود جدی و معاون محترم دادستان کل کشور در حوزه پیشگیری از وقوع جرم و احیای حقوق عامه، این موضوع به جریان افتاد. با ورود دستگاه قضائی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اعلام کرد که بودجه‌ای برای انجام این کار ندارد. در این شرایط، ما در شهرداری تهران اعلام کردیم که اگرچه قانون‌گذار این مسئولیت را بر عهده ما نگذاشته است، اما به دلیل مسئولیت اجتماعی خود، هزینه‌های این کار را تقبل می‌کنیم. مردم این شهر حق دارند که زنده بمانند و وظیفه داریم برای تأمین ایمنی آنها اقدامات لازم را انجام دهیم.
ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها با همکاری چند دستگاه انجام می‌شود؟
در زمینه ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها قدم اول در این مسیر، شناسایی دستگاه‌هایی بود که به نوعی با ایمنی ساختمان‌ها در ارتباط هستند. ما ۹ دستگاه مرتبط را شناسایی کردیم و به همکاران خود اعلام کردم که هر سازمان، نهاد یا دستگاهی که در هر بعدی از ایمنی ساختمان نقش دارد، باید مشخص شود. پس از شناسایی این سازمان‌ها، چند ماهی زمان گذاشتیم تا بتوانیم آنها را به نقطه‌ای برسانیم که یک تفاهمنامه مشترک برای همکاری امضا کنیم. در نهایت، این تفاهمنامه منعقد شد و مقرر گردید که هر یک از این سازمان‌ها، کارشناسانی را برای بررسی و ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها معرفی کنند. تیم‌های مشترکی برای این کار شکل گرفتند که در ابتدا هر یک از دستگاه‌ها مسئول معرفی کارشناسان خود بودند.
با گذر زمان، روند کار به این سمت پیش رفت که اکنون تیم‌های کارشناسی توسط مرکز تحقیقات و وزارت راه و شهرسازی به ما معرفی می‌شوند. در این فرآیند، هزینه‌های ارزیابی و بررسی ایمنی ساختمان‌ها را ما در شهرداری تهران تقبل کرده‌ایم. این اقدامات در راستای افزایش ایمنی ساختمان‌ها و کاهش خطرات احتمالی در سطح شهر تهران انجام می‌شود و همکاری دستگاه‌های مختلف در این زمینه امری ضروری است.
چند هزار ساختمان تاکنون در تهران ارزیابی شده‌اند؟
اجرای دو قرارداد گسترده در حوزه ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها مد نظر قرار گرفته است ما تاکنون دو قرارداد بسیار جامع و مهم منعقد کرده‌ایم که یکی از آنها به پایان رسیده و دیگری نیز هفته گذشته توسط بنده ابلاغ شد؛ قراردادی که به اتمام رسید، مربوط به ارزیابی حدود ۶۰۰۰ ساختمان بود که تاکنون بررسی شده‌اند و امروز این تعداد دقیقاً به ۶ هزار و ۷۳ ساختمان رسیده است.
این ارزیابی‌ها توسط تیم‌های مشترکی انجام شده است که همگی آموزش‌های ویژه‌ای را پشت سر گذاشته‌اند. این تیم‌ها شامل مهندسین عمران و سایر رشته‌های مرتبط هستند و علاوه بر تخصص اولیه خود، تحت آموزش‌های خاصی قرار گرفته‌اند تا بتوانند بررسی‌های دقیقی انجام دهند.
این بررسی‌ها با استفاده از متدولوژی ارزیابی سریع بصری انجام می‌شود که دارای چک‌لیست‌های ۱۷ صفحه‌ای است. در این فرآیند، تمامی مستندات مربوط به ساختمان‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد تا مشخص شود که آیا تخلفی در ساخت‌وساز آنها وجود دارد یا خیر. همچنین، سازه‌های ساختمان، اتصالات و بخش‌های مختلف آنها مورد بازدید میدانی قرار می‌گیرند.
در صورتی که در بررسی‌های اولیه، نکته‌ای در چک‌لیست‌ها مشخص شود که نیاز به بررسی بیشتری داشته باشد، یا اگر مدارک و مستندات یک ساختمان ناقص باشد و یا حاکی از وجود تخلف نسبت به نقشه اولیه ساختمان باشد، این موضوع به طور دقیق‌تری بررسی خواهد شد. تمامی چک‌لیست‌ها و نتایج ارزیابی‌ها در نهایت به تأیید تیمی از اساتید متخصص در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می‌رسد و پس از تجزیه و تحلیل، نتایج نهایی اعلام خواهد شد. این ارزیابی‌ها نقش مهمی در ارتقای ایمنی ساختمان‌های شهر تهران دارد و همکاری تمامی نهادهای مسئول برای ادامه این روند ضروری است.
ایمنی ساختمان‌ها چگونه تقسیم بندی می‌شود و اولویت مقاوم‌سازی برای ساختمان‌های تهران چگونه است؟
تمامی ساختمان‌ها در تهران به چهار گروه تقسیم می‌شوند که این تقسیم‌بندی بر اساس نظر مرکز تحقیقات راه و شهرسازی انجام شده است. که این چهار گروه به شرح زیر هستند: گروه A (ایمن مشروط): ساختمان‌هایی که به طور کلی ایمن هستند، اما نیاز به مراقبت و بهبود جزئی دارند.
گروه B (ناایمن اندک): ساختمان‌هایی که به طور جزئی ایمن نیستند و نیاز به اقدامات محدود جهت بهبود دارند.
گروه C (نیاز به مقاوم‌سازی دارند): این ساختمان‌ها به مقاوم‌سازی نیاز دارند تا ایمنی آنها به حد استاندارد برسد، بدون اینکه نیاز به تخریب وجود داشته باشد. فقط باید اتصالات و سازه‌ها تقویت شوند.
گروه D (غیرقابل تعمیر): ساختمان‌هایی که در وضعیت بسیار بحرانی هستند و دیگر قابل تعمیر نیستند، بنابراین باید تخریب شوند و ساختمان جدیدی ساخته شود.
چند هزار ساختمان نیاز به ارزیابی دارد؟
در خصوص ساختمان‌های بلند، میان صاحب‌نظران در حوزه آئین‌نامه‌ها اختلافاتی وجود داشت. برخی آیین‌نامه‌ها ۸ طبقه به بالا را مبنا قرار می‌دادند، برخی دیگر ۱۲ طبقه، و برخی نیز ۱۵ طبقه به بالا را معیار می‌دانستند. برای اینکه خود را وارد این بحث‌ها نکنیم، تصمیم گرفتیم که ساختمان‌هایی با شش طبقه به بالا و زیربنای ۵۰۰۰ متر مربع به عنوان مبنای ارزیابی در نظر بگیریم تا شامل همه این ساختمان‌ها شود.
پس از تعیین این معیارها، به سازمان فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران) مراجعه کرده‌اند و پس از انجام پایش اولیه، حدود ۱۶ هزار ساختمان به آنها معرفی شده است. ما به سازمان فاوا اعلام کردیم که باید این ساختمان‌ها را ارزیابی کنیم تا مشخص شود کدام‌یک ایمن هستند و کدام‌یک ناایمن. این ارزیابی‌ها هم در حال انجام است و به تفکیک مشخص خواهد شد که چه درصدی از این ساختمان‌ها ایمن یا ناایمن هستند. هنوز در میانه راه قرار دارند و این ارزیابی‌ها در حال تکمیل است. در نهایت، از میان ۱۶ هزار ساختمان معرفی شده، ۱۶ ساختمان باید به صورت دقیق و کامل ارزیابی شوند تا وضعیت ایمنی آنها مشخص شود.
