نیما حذف شد

از روز گذشته، اول بهمن با انتقال تمام معاملات صادرکنندگان نیما به بازار ارز تجاری، رسما سامانه نیما حذف شد و تمام صادرکنندگان و واردکنندگانی که پیش از این در بازار نیما بودند، الزاماً به بازار ارز تجاری مهاجرت کردند.طبق سیاست جدید ارزی، رفع تعهدات برای صادرکنندگان فقط در صورت عرضه در بازار ارز تجاری اتفاق خواهد افتاد و محل تامین ثبت‌سفارش‌ها نیز به‌طور کامل مرکز مبادله است. در هفته‌های گذشته، پتروشیمی‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان ارز در نیما، وارد بازار ارز تجاری شده بودند.علاوه بر پتروشیمی‌ها و پالایش‌ها، سایر صادرکنندگان مشمول بند (۱) ماده (۸) آیین‌نامه مذکور شامل شرکت‌های صادرکننده فولادی، فلزات اساسی رنگین و فرآورده‌های نفتی، از روز گذشته در چارچوب آیین‌نامه مذکور و تصمیمات کارگروه برگشت ارز حاصل از صادرات، از طریق بانک‌های عامل نسبت به عرضه ارز در بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران اقدام و رفع تعهد صادراتی می‌کنند.

همچنین واردکنندگانی که دارای تخصیص معتبر با محل تامین ارز از طریق مرکز مبادله ارز و طلا هستند، باید از امروز و از طریق بانک‌های عامل نسبت به خرید ارز از بازار ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران اقدام کنند. بانک مرکزی تاکید کرد: برنامه‌ریزی این بانک در راستای توسعه بازار ارز تجاری کشور، رشد مستمر افزایش میزان عرضه و تامین ارز موردنیاز واردات کشور است.همچنین برنامه‌ریزی شده نیازهای ارزی به‌صورت اسکناس و در چارچوب مصارف ارزی خدماتی از طریق سامانه ارز خدماتی مرکز مبادله ارز و طلای ایران با نرخ ارز بازار ارز تجاری تامین شود و با نزدیک شدن به پایان سال شمسی و تعطیلات سال نو، عرضه ارز به‌منظور گردشگری افزایش یابد.

 عمق و حجم معاملات در بازار ارز تجاری بیشتر از نیما است

روز گذشته سخنگوی مرکز مبادله ارز و طلای ایران گفت: امروز سامانه نیما متوقف شد و از این پس تمام معاملات ارز در کشور صرفا از طریق مرکز مبادله و بازار ارز تجاری صورت می‌گیرد.

اصغر بالسینی، سخنگوی مرکز مبادله ارز و طلای ایران درباره حذف سامانه نیما از روز دوشنبه اظهار کرد: براساس اطلاعیه‌ای که از اواخر آذر منتشر شده بود قرار بر این بود که اختیاری بودن معاملات در سامانه نیما تا یکم بهمن ادامه پیدا کند و از امروز دوشنبه تمام صادرکندگان که قبلا ارز صادراتی را در سامانه نیما عرضه و نسبت به رفع تعهدات خود اقدام می‌کردند باید عرضه ارز را به بازار ارز تجاری منتقل دهند.

همچنین کسانی که از طریق سامانه نیما خرید ارز را انجام می‌دادند از امروز باید از بازار ارز تجاریِ مرکز مبادله نسبت به خرید ارز اقدام کنند.

وی ادامه داد: از امروز فعالیت سامانه نیما متوقف می‌شود و از این پس تمام معاملات ارز در کشور صرفا از طریق مرکز مبادله و بازار ارز تجاری صورت می‌گیرد.

سخنگوی مرکز مبادله ارز و طلای ایران در پاسخ به این سوال که با حذف سامانه نیما چه میزان معاملات ارز وارد بازار ارز تجاری خواهد شد، گفت: بانک مرکزی از ابتدای فروردین ۱۴۰۳ تا امروز ۵۵.۵ میلیارد دلار برای نیازهای وارداتی ارز تامین کرده که از این میزان حدود ۱۱.۵ میلیارد دلار متعلق به کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی بود که با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان عرضه می‌شود که خارج از مکانیسم بازار ارز تجاری بوده است.

بالسینی افزود: مابقی معاملات شامل حدود ۴۳ میلیارد دلار واردات کالاهای تجاری و بازرگانی، همچنین حدود ۱.۱ میلیارد دلار بخش خدمات از طریق بازار ارز تجاری در مرکز مبادله امکان معامله دارد؛ بنابراین اگر قرار بود از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا امروز این میزان ارز صرفا از ارز تجاری انجام می‌شد این عدد به بیش از ۴۴ میلیارد دلار می‌رسید. به عبارت دیگر ۸۰ درصد معاملات ارز وارد بازار ارز تجاری می‌شد و از این پس شرایط این‌گونه خواهد شد.

وی درباره میزان معاملات انجام شده در بازار ارز تجاری تاکید کرد: از سوم آذر که معاملات به‌صورت رسمی در بازار ارز تجاری آغاز شده تا امروز یک میلیارد و ۱۴۵ میلیون دلار معامله در این بازار صورت گرفته است. سخنگوی مرکز مبادله ارز و طلای ایران با اشاره به تقاضا برای ارزهای مختلف در بازار ارز تجاری اظهار کرد: در بازار ارز تجاری انواع ارزها و نمادها در حال معامله است و بیشترین تقاضا برای معامله برای دلار، یورو، درهم و یوان بوده است. همچنین بیشترین معامله روزانه‌‌ای که در بازار ارز تجاری انجام شده، مربوط به روز ۲۴ دی به مبلغ ۱۲۰ میلیون دلار بوده و ۱۲۰ میلیون دلار بالاترین سقف معاملاتی بوده‌است.

بالسینی در مقایسه عمق بازار ارز تجاری و سامانه نیما گفت: تقریبا ۱۲.۵ درصد معاملات ارزی به صورت توافقی و ارز اشخاص انجام می‌شد که این میزان معاملات هم به بازار ارز تجاری اضافه می‌شود و قطعا عمق و حجم معاملات در بازار ارز تجاری بیشتر از نیما خواهد بود.

پیچیدگی کار بیشتر می‌شود

نایب‌رئیس دوم کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران درباره تاثیر راه‌اندازی سامانه جدید معامله ارز تجار در روند امور بازرگانی گفت: سامانه مبادله ارز تجاری ایرادهایی دارد که دست‌کم تا زمان رفع این ایرادها می‌توان گفت سامانه ارز تجاری نه‌تنها تسهیل امور را به‌دنبال ندارد، بلکه پیچیدگی کار را بیشتر می‌کند. مرتضی کوهنورد، عضو کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران در تشریح چالش‌های احتمالی استفاده از سامانه جدید مبادله ارز تجاری در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: براساس اظهاراتی که درباره این سامانه به‌گوش می‌رسد، امور بازرگانی تسهیل خواهد شد، اما واقعیت این است این سامانه دارای نواقصی است که باعث می‌شود کار از گذشته نیز پیچیده‌تر شود. البته این ایرادها در نشست‌های اعضای اتاق با دولتی‌ها چه در قالب شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی و چه نشست‌های دیگر، مطرح شد. این فعال حوزه بازرگانی نخستین مشکل سامانه جدید را سکانداری دولتی آن دانست و تاکید کرد: در ظاهر قرار است این سامانه تسهیلگر مبادله ارز میان صادرکنندگان و واردکنندگان باشد، اما وقتی مدیریت سامانه در دست بانک مرکزی است و نرخ‌ها ازسوی این نهاد تعیین می‌شود، امکان شکل‌گیری یک توافق واقعی وجود نخواهد داشت.

بفروش و دوباره بخر!!

وی در اشاره به دیگر مشکل سامانه جدید تصریح کرد: صادرکنندگان ملزم به ارائه ارز در این سامانه شده‌اند و در مقابل برای تامین ارز واردات خود باید از این سامانه ارز خریداری کنند؛ یعنی این امکان که بتوانند از ارز صادراتی خود برای واردات استفاده کنند وجود ندارد؛ امکانی که در گذشته فراهم بود. کوهنورد در تشریح ایرادهای این روند گفت: چرا واردکننده‌ای که خود صادرکننده است باید ارز خود را به دولت بفروشد و برای تامین ارز موردنیاز خود دوباره همان ارز را از دولت خریداری کند. این روند ایرادهایی دارد که غیرقابل‌چشم‌پوشی است. اگر در دوره نیاز، سامانه ارز برای ارائه به این بازرگان نداشت چه می‌شود؟ ضمن اینکه چه تضمینی وجود دارد در دوره فروش تا خرید ارز، با شرایط اقتصادی حاکم، ارز گران‌تر نشود؟ این فعال حوزه بازرگانی در ادامه ایراد دیگر سامانه را الزام تحویل ارز به تراستی‌های اعلام‌شده ازسوی این نهاد با روش مدنظر این نهاد دانست و تصریح کرد: باتوجه به وضعیت تحریمی ایران آیا بستر برای این نقل‌وانتقال مالی فراهم است یا ممکن است بروکراسی این مسائل چالش‌های دیگری علاوه بر چالش‌هایی که بازرگان حالا با آنها درگیر است، برایش ایجاد کند. این فعال حوزه بازرگانی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا این سامانه می‌تواند شفافیت عرضه و تقاضا را افزایش دهد و منجر به حذف رانت شود، تصریح کرد: ایرادهای این سامانه و عدم شفافیت عملکرد آن در برخی از مسائل آنقدر بالاست که نمی‌توان دست‌کم در چنین وضعیتی درباره تحقق اهدافی چون رشد شفافیت عرضه و تقاضا، ارز تک‌نرخی و... صحبت کرد. علاوه بر ایرادهای یادشده مسائلی چون نامشخص بودن کارمزدها، هزینه تبدیل ریت و... مسائلی است که ابهام عملکرد این سامانه را بیشتر کرده و تا این ابهامات برطرف نشود نمی‌توان درباره اهداف مترتب بر راه‌اندازی این سامانه اظهارنظر کرد.

توافق، محور عملکرد بازار ارز تجاری

بازار ارز تجاری با شاخص نرخ توافقی یکی از جدیدترین ابزارها و مکانیسم‌های بانک مرکزی ایران برای کنترل و سامان‌دهی بازار ارز است. باتوجه به شرایط اقتصادی و نوسانات شدید نرخ ارز در سال‌های اخیر، بانک مرکزی تصمیم به راه‌اندازی سامانه‌ای جدید برای تعیین نرخ ارز گرفت که در آن نرخ ارز بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا و به‌صورت شناور تعیین می‌شود.

در بازار ارز توافقی، نرخ ارز به‌صورت شناور از طریق توافق مستقیم میان خریداران و فروشندگان تعیین می‌شود. این سیستم خلاف سایر بازارها، مانند نیما، هیچ‌گونه نرخ ثابت یا دستوری ندارد و نرخ به‌طور طبیعی براساس تقاضا و عرضه تغییر می‌کند.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارز توافقی، شفافیت است. این سیستم براساس عرضه و تقاضا کار می‌کند و به‌طور طبیعی، تمامی تغییرات نرخ ارز در بستر این سیستم به‌صورت شفاف به اطلاع عمومی می‌رسد. فعالان اقتصادی به‌راحتی می‌توانند نرخ ارز را در این سیستم مشاهده و معاملات خود را بر این اساس تنظیم کنند.

بانک مرکزی ایران در این بازار به‌عنوان ناظر و تنظیم‌کننده عمل می‌کند و در صورت بروز نوسانات شدید یا عدم تعادل در عرضه و تقاضا، با عرضه ارز در بازار، سعی در پایداری نرخ ارز و جلوگیری از نوسانات غیرضروری خواهد داشت. این روش کمک می‌کند تا نرخ ارز تحت کنترل باقی بماند و به اقتصاد کشور آسیب وارد نشود.

در سیستم‌های قبلی مانند سامانه نیما، بانک مرکزی برای تعیین نرخ ارز دخالت مستقیم داشت، اما در ارز توافقی، نرخ ارز تنها براساس توافق میان خریداران و فروشندگان و باتوجه به وضعیت واقعی عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. این تفاوت باعث می‌شود تا نرخ‌ها به‌صورت شناور و طبیعی تغییر کنند و شفافیت بیشتری برای تمامی فعالان اقتصادی ایجاد شود.

سخن پایانی

سامانه نیما از روز گذشته عملا بلااستفاده شده و بازار توافقی ارز تجاری نقش پیش‌برنده بازار را برعهده گرفته است. براساس اعلام سیاست‌گذار در بازار ارز توافقی، قیمت‌ها به‌طور آزاد و بدون مداخله مستقیم بانک مرکزی تعیین می‌شود. این سیستم خلاف بازار آزاد، به‌طور مداوم و روزانه بروزرسانی می‌شود و به‌این‌ترتیب، بازار ارز تحت کنترل و مدیریت صحیحی قرار دارد.

بانک مرکزی نیز اعلام کرده یکی از اهداف اصلی راه‌اندازی بازار ارز توافقی، افزایش شفافیت در بازار ارز است. در این سامانه، تمامی معاملات به‌صورت شفاف و با توافق میان خریداران و فروشندگان انجام و نرخ‌ها به‌صورت مستقیم و بدون واسطه به بازار عرضه می‌شود که این امر به کاهش رانت و فساد در بازار ارز کمک می‌کند. در هر حال باید منتظر ماند و دید اهداف مترتب بر این اقدام تحقق خواهد یافت یا پس از گذشت مدتی دوباره سامانه‌ای دیگر با کارکردی تقریبا مشابه همین سامانه راه‌اندازی خواهد شد و این سامانه از کار خواهد افتاد.