دلار امریکا به‌عنوان ارز غالب در تجارت بین‌المللی، تاثیرات عمیقی بر اقتصادهای جهان دارد. از افزایش و کاهش ارزش آن تا تاثیرات سیاست‌های پولی ایالات‌متحده و حتی استفاده از آن به‌عنوان ابزار تحریم، همگی بر تجارت جهانی و روابط اقتصادی کشورها تاثیر مستقیم می‌گذارند. یکی از تاثیرات مستقیم دلار بر توسعه اقتصادی کشورها، تغییرات نرخ ارز و اثرات آن بر صنایع صادراتی است. ارتباط وابسته بین ارزش دلار و نرخ صادرات می‌تواند تاثیر زیادی بر درآمد کل کشورها داشته باشد. در نتیجه نرخ ارز پایدار و قوی می‌تواند تولیدات صادراتی را تشویق کرده و بر توسعه اقتصادی مثبت تاثیر بگذارد. حال در این روزهای تلخ که نرخ دلار دیگر تاریخ تولد دهه هشتادی‌ها را نیز رد کرده و به‌نوعی امید را برده است، برخی معتقدند همین افزایش نرخ تلخ دلار می‌تواند نقطه قوتی برای رشد صادرات باشد. تاثیر نرخ ارز بر تجارت بین‌المللی و صادرات و واردات یک موضوع پیچیده است که به عوامل متعددی بستگی دارد. درک این تاثیرات و تدابیر مناسب برای مدیریت آنها می‌تواند به کشورها کمک کند تا از مزایای اقتصادی بهینه‌سازی تجارت بین‌المللی و صادرات و واردات بهره‌ برند و در مقابل ریسک‌ها و تحولات نرخ ارز مقاومت نشان دهند.

۱۴۰۴ و شروع تورمی سنگین

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین با تاکید بر اینکه افزایش دلار هیچ ارتباطی با تقویت صادرات ندارد به صمت گفت: حدود ۸۰ درصد از صادرات کشور، صادرات محصولاتی مانند پتروشیمی، محصولات معدنی و... است که قیمت‌های جهانی دارند و ما تعیین‌کننده نرخ آن نیستیم. در نتیجه کاهش یا افزایش نرخ دلار در صادرات هیچ اثری ندارد.

وی بااشاره به مواردی که کاهش ارزش پول ملی موجب رشد صادرات می‌شود، اظهار کرد: رشد صادرات به‌دنبال کاهش ارزش پول ملی تنها برای کشورهایی است که مواد اولیه و خام نمی‌فروشند و صادرات آنها مربوط به تولیدات با ارزش‌افزوده بالا است.

البته باز هم باید تاکید کرد، برای این کشورها نیز رشد صادرات با ۳۰۰ درصد کاهش ارزش پول ملی کاری نشدنی است. این در حالی است که طی ۲ هفته اخیر حدود ۶۰ درصد ارزش پول ملی کشور کاهش پیدا کرده است.

کالاها گران می‌شود

رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در رابطه با اثرات افزایش نرخ دلار بر کالاهای وارداتی نیز بیان کرد: از ۶۰ میلیارد وارداتی که از مبادی رسمی وارد کشور می‌شود، حدود ۱۷ میلیارد دارو و حدود ۵۰ درصد از آن با ارز نیمایی وارد کشور می‌شود.

حال باید کالاها با ارز ۶۵ هزار تومانی وارد کشور شوند، در نتیجه ۵۰ درصد غیر از کالاهای اساسی و شامل کالاهای واسط و سرمایه‌ای می‌شوند. در نتیجه نهاده‌های تولید همین حالا هم حدود ۶۰ درصد افزایش نرخ پیدا کردند.

زمستان و بهاری سخت

حریری با تاکید بر آثار تورمی ناشی از کاهش ارزش پول ملی گفت: بی‌شک یک اثر تورمی شدید در ۶ ماه آینده یعنی زمستان ۱۴۰۳ و بهار ۱۴۰۴ خواهیم داشت.

اگر سال ۱۴۰۳ را با تورم حدود ۴۰ درصد به‌پایان برسانیم، سال آینده با موج تورمی بزرگ‌تری روبه‌رو خواهیم شد.

تراز تجاری همیشه منفی

رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در رابطه با تاثیر افزایش نرخ دلار بر تراز تجاری کشور بیان کرد: از ابتدای تاریخ تجارت خارجی بعد از انقلاب همیشه صادرات منهای نفت از واردات کشور کمتر بوده است. هیچ‌گاه تراز تجاری کشور بدون نفت مثبت نبوده است و این اتفاق جدیدی نیست.

تنها یک سال بعد از کرونا که بازارها کمی رونق گرفتند، صادرات غیرنفتی تقریبا تنظیم شد. تنها ایران است که صادرات نفتی را از غیرنفتی جدا می‌کند.

گرانی در راه است

محمدرضا مودودی، کارشناس تجاری در رابطه با تاثیر افزایش نرخ دلار بر تراز تجاری به صمت گفت: مهم این است که محصول ۱۰۰ درصد تولید داخل باشد یا نیازمند مواد خارجی است. اگر مواد اولیه محصولات تولیدی ما داخلی باشد، بی‌شک با کاهش ارزش ریال در برابر دلار می‌توانیم به افزایش سهم در رقابت‌های بین‌المللی خوش‌بین باشیم. هرچه وابستگی تولید به مواد خارجی بیشتر باشد، نرخ تمام‌شده کالای داخلی افزایش خواهد کرد.

وی بااشاره به اینکه مشکلات بزرگ‌تری در مسیر تجارت قرار دارد، افزود: بزرگ‌ترین مشکل کشور، عدم‌ارتباط با کشورهای دیگر است. نکته مهم‌تر نسبت به کاهش ارزش ریال در برابر دلار برای بهبود تراز تجاری، تعامل جدی با کشورهای هدف تجاری است تا به این واسطه تعاملات بانکی و گمرکی را با کشورهای دیگر برقرار کنیم. بهترین راه این است که شرایط تجارت را هموار کنیم، چراکه روند ارتباط با کشورهای دیگر را در مدار منطقی که سایر کشورها دارند، طی نمی‌کنیم.

این در حالی است که کاهش ارزش ریال در سال‌های گذشته که هر دلار امریکا حدود ۳ هزار و ۶۰۰ تومان نیز بود، پیش‌بینی می‌شد و آن زمان مطرح بود که باید با مرور زمان، ارزش ریال را منطقی کنیم و نگذاریم نرخ ریال در برابر ارزهای خارجی سرکوب شود. در واقع تصور بر این بود که می‌توانیم تراز تجاری خود را مثبت کنیم، اما تجربه سال‌های گذشته به‌ویژه در دولت سیزدهم نشان داد که حتی می‌توانیم به رکوردهای تاریخی در ثبت تراز تجاری منفی دست پیدا کنیم.

در نتیجه باتوجه به تجربیات تلخ گذشته می‌توان گفت کاهش ارزش ریال در برابر دلار از شروط لازم برای توسعه تجارت و بهبود تراز تجاری، تلقی می‌شود، اما شرط کافی نیست.

یک پیش‌بینی!

این کارشناس تجاری در رابطه با تاثیر افزایش نرخ دلار بر نرخ تمام‌شده کالاها گفت: بی‌شک شاهد جهش نرخ محصولات داخلی که وابستگی به کالاهایی با ارز خارجی دارند، خواهیم بود. در مجموع پیش‌بینی ما این است که برای محصولاتی که زنجیره آنها کامل نیست، باتوجه به سیاست‌های اخیر بانک مرکزی شاهد افزایش نرخ در برخی کالاها خواهیم بود.

سخن پایانی

نرخ ارز تاثیر مستقیمی بر تجارت بین‌المللی دارد. در واقع، تغییرات در نرخ ارز می‌تواند تجارت بین‌المللی را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار دهد. این تاثیرات ممکن است در دو جهت مثبت یا منفی باشد. دلار به‌عنوان ارز بین‌المللی معاملاتی، تاثیر زیادی بر واردات کشورها دارد.

افزایش نرخ دلار می‌تواند اثرات منفی بر تورم و هزینه‌های وارداتی داشته باشد که این امر می‌تواند توسعه اقتصادی را کاهش دهد. در مقابل نرخ ارز می‌تواند تاثیر مستقیمی بر نرخ بهره‌وری اقتصادی داشته باشد. زمانی که ارز محلی ضعیف‌تر است، بخش‌های صادراتی و تولیدی اقتصاد ممکن است بهره‌وری بیشتری را تجربه کنند، چراکه هزینه تولید و صادرات آنها کاهش می‌یابد. در مجموع باتوجه به دیدگاه‌های کارشناسی در کشوری که تولید آن وابسته به مواد اولیه خارجی است، افزایش دلار حتی می‌تواند مانع رشد اقتصادی شود.