همه ما به خوبی می‌دانیم که خودروها و وسایل نقلیه موتوری یکی از عوامل اصلی این آلودگی هستند. این وسایل با سوزاندن سوخت‌های فسیلی، گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌های مختلفی را منتشر می‌کنند. خودروهای بنزینی و دیزلی در حین تردد گازهایی تولید می‌کنند که نه تنها کیفیت هوا را پایین می‌آورند، بلکه می‌توانند به بروز بیماری‌های گوناگون منجر شوند. بارها و بارها در رسانه‌ها و گزارشات گوناگون به تحلیل علل آلودگی هوا و راه‌های مقابله به آن پرداخته‌ایم، اما همچنان پرسش‌های اصلی بی‌پاسخ مانده‌اند. به راستی چرا راهکاری برای کاهش و کنترل آلودگی هوا اندیشیده نمی‌شود؟ این وضعیت تا کجا قابل تحمل خواهد بود؟ مرثیه‌سرایی رسانه‌ها کی به نتیجه می‌رسد؟ این داستان تکراری پرحاشیه درنهایت به مرگ خاموش چند نفر ختم خواهد شد؟ و ماحصل تمام اینها مقصر کیست و چه باید کرد؟ در این شرایط، همیشه خودرو مقصر اصلی شناخته می‌شود. شکی نیست که خودرو یکی از عوامل آلاینده هوا در کلانشهراست، اما آیا واقعا خودروها بزرگ‌ترین مقصر اصلی آلودگی هستند؟ صمت در این گزارش به بررسی نقش خودرو در آلایندگی هوا پرداخته و نظر کارشناسان این حوزه را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

آدرس غلط، آفت بزرگ مقابله با آلودگی هوا

سیامک علیزاده‌نیا، کارشناس و پژوهشگر حوزه خودرو در پاسخ به این پرسش که خودرو چه نقشی در آلایندگی هوا دارد و چقدر صنعت خودرو می‌تواند در کاهش آلایندگی هوا دخیل باشد به صمت گفت: برای درک بهتر موضوع نخست مختصری از انواع منابع آلاینده هوا می‌گوییم. آلایندگی هوا به دو بخش ذرات و گازها تقسیم می‌شود. در این بین خودروها اگرچه به‌عنوان وسایل بسیارآلاینده شناخته می‌شوند و به واقع هم آلاینده هستند، اما جنس آلایندگی که از اگزوز خودروها خارج می‌شود، بیشتر از نوع گازی است، نه ذرات. خودرو هم دو دسته آلایندگی ایجاد می‌کند که یکی از آنها گازی است. حجم زیاد آلایندگی هوای تهران ناشی از احتراق گاز است که مربوط به بخش خانگی و... است یا ناشی از احتراق بنزین که به حمل‌و نقل و منابع متحرک مربوط می‌شود. براساس اعداد و ارقام و داده‌ها علمی، حجم زیادی از آلاینده‌های گازی هوا مربوط به وسایل نقلیه است. ما در شهر تهران به‌طور خاص درگیر آلایندگی ذرات هستیم. بخشی از این آلایند‌ه‌ها هم در تردد خودروها به ساییدگی آسفالت، لاستیک‌ها و ترمز برمی‌گردد. البته هنوز میزان اثربخشی تردد خودروها در ایجاد آلودگی به‌طور دقیق اندازه‌گیری نشده است.

علیزاده‌نیا ادامه داد: در این میان، از اگزوز خودروهای دیزلی و حمل‌ونقل عمومی -که اغلب در بحث آلودگی هوا دیوارشان کوتاه است- علاوه بر آلاینده‌های گازی، مقدار کمی ذرات آلاینده هم منتشر می‌شود که هنوز عدد دقیق آن نیز مشخص نشده است. واقعیت این است که حجم عمده ذرات معلق مربوط به منابع آلاینده زمینه‌ای است. منشأ اصلی آلایندگی‌های غیرگازی خودرو نیست و البته خودروها هم بی‌تاثیر نیستند. در بخش آلاینده‌های گازی، اگرچه این آلاینده‌ها به‌ندرت منجر به آلودگی هوا می‌شوند، اما در راستای مقابله با آن از سال ۸۲ استانداردهای آلایندگی را تعریف و تعیین کردند و ارتقا دادند که براساس همین هم صنعت خودرو پیش می‌رفت. در حال حاضر خودروسازان براساس یورو ۵ خودرو تولید می‌کنند. در این میان موضوع مهم به میزان تولید خودرو برمی‌گردد نه صرفا استانداردهای خودرویی. واقعیت این است که عرضه سالانه یک میلیون خودرو در مقابل بیش از ۲۰ میلیون خودرو فرسوده‌ای که تردد دارند، چندان عدد چشمگیر و تاثیرگذاری نیست.

پژوهشگر حوزه خودرو به موضوع خودروهای فرسوده به‌عنوان عاملی مهم و تاثیرگذار در آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: اینکه اسقاط خودروهای فرسوده در یک سازکار مشخص و در زمان مقرر اتفاق نمی‌افتد، خود باعث ادامه یافتن آلودگی هوا و افزایش میزان آن می‌شود و تا این روند به خوبی انجام نشود تا ۲۰ سال آینده هم نمی‌توانیم منتظر کاهش آلایندگی ناشی از تردد خودروها باشیم. واقعیت این است که ظرفیت تهران پر شده و دیگر تحمل پذیرش تردد این حجم از خودرو و تزریق گاز را ندارد. تردد خودروها آلایندگی‌های غیراگزوزی هم دارند که آنها هم در آلودگی هوا تاثیرگذارند.

موضوعات مهم اما مغفول‌مانده

علیزاده‌نیا افزود: خودرو در هر حال آلاینده است، اما میزان آلایندگی خودروهای با عمر بالای ۸ سال به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. در بحث آلایندگی مربوط به تردد خودروها، موضوع نخست که مغفول مانده آلودگی ناشی از سایش لاستیک، لنت و آسفالت است و در اولویت بعد، فرسودگی و عمر بالای خودروها. در حال حاضر خودروسازان متعهد به تولید خودروهای یورو ۴ هستند و حتی برای خودروهای وارداتی هم ملاک برای دادن مجوز پلاک یورو ۵ بودن آنهاست، این در حالی است که ۱۰ میلیون خودرو یورو ۲ و پایین‌تر در خیابان‌های ما تردد دارند. به عبارتی باید خودروهایی که از عمر آنها ۸ سال می‌گذرد را خودروهای یورو ۲ و آلاینده به‌شمار بیاوریم.

کارشناس حوزه خودرو کالیبره نشدن خودروهای وارداتی براساس شرایط اقلیمی و بنزین مصرفی را دلیل اصلی آلایندگی بالای این خودروها دانست و گفت: خودرو نو به شرطها و شروطها می‌تواند به کاهش آلایندگی هوا کمک کند. این روند در صورتی تاثیرگذار است که در ادامه شاهد اسقاط خودروهای فرسوده باشیم که بخش اعظم آلودگی منابع متحرک از آنها نشأت می‌گیرد.

کاهش سرعت ترافیک!

علیزاده‌نیا در ادامه به نقش ترافیک در افزایش آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: سرعت ترافیک تهران اندک‌اندک کم و کمتر می‌شود و کاهش قابل‌توجهی پیدا کرده است. این سرعت از ۳۷ به ۳۰ و اعداد کمتر نزدیک شده است. این در حالی است که به ازای هر ۱۰ کیلومتری که سرعت ترافیک کاهش پیدا می‌کند، مصرف سوخت و انرژی ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و در ادامه با انتشار دوبرابری آلاینده‌های گازی روبه‌رو خواهیم شد. براساس آنچه تاکنون شاهد آن بوده‌ایم، به جای اینکه به فکر حل معضل ترافیک تهران باشیم که خود عامل بسیار تاثیرگذاری در ایجاد و افزایش میزان آلاینده‌ها در هواست، صرفا یکی از عومل را در سیبل قرار می‌دهیم و مقصر اصلی به‌شمار می‌آوریم. خودرو به عنوان یکی از منابع ایجاد آلودگی هوا درست انتخاب شده، اما توجه نداریم که سرعت کم خودرو و ترافیک موجب آیندگی است، فرسودگی خودروهای در حال تردد موجب آلایندگی است، لاستیک کم‌کیفیت موجب آلایندگی است و... اینها آدرس‌های درست برای یافتن عوامل اصلی آلایندگی هواست. ضمن اینکه برای حل این معضل، فقط شناسایی درست منابع آلاینده است که به راهکارهای کارساز و درست ختم می‌شود. در این بررسی‌ها بهتر این است که تمام عوامل با هم دیده شوند.

پژوهشگر حوزه خودرو در ادامه بر لزوم منشأیابی درست عوامل دخیل در آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: اگر منابع مشخص شود، اولویت‌بندی شده و براساس آنها در راستای رفع آلودگی اقدام می‌شود. در این راستا می‌توان از تجارب دیگر کشورها هم استفاده کرد. به اعتقاد من در این موضوع، آفت بزرگ، دادن آدرس غلط درباره عوامل تاثیرگذار در وضعیت کنونی هوا و بحران‌ آلودگی هواست.

علیزاده‌نیا در پایان به طرح ‌CNG برای کاهش آلودگی هوا به‌عنوان یک طرح موفق اشاره کرد و گفت: ما در این طرح براساس آمارهای موجود نتایج خوبی گرفتیم. با اجرای این طرح در حال حاضر در ۲۰ درصد خودروها سوخت سبک گاز استفاده می‌شود؛ یعنی ۲۰ درصد بنزین در زمان ناترازی به نفع ما بوده و به همین میزان آلایندگی کمتر است. ما متولی واحد نداریم و همین باعث شده این طرح دنبال نشود؛ بنابراین اینکه برخی این طرح را شکست‌خورده می‌دانند محلی از اعراب ندارد، چراکه دنبال نشدن آن به نداشتن متولی واحد برمی‌گردد. ضمن اینکه معتقدم طرح واردات خودرو باید در کنار اسقاط خودروهای فرسوده به‌طور همزمان انجام شود تا در کاهش آلودگی تاثیرگذار باشد و در نهایت هدف‌های این بخش را محقق کند.

نقش اول خودرو در قصه آلایندگی هوا

مریم زارع، پژوهشگر و استاد دانشگاه نیز درباره تاثیر تردد خودروها بر میزان آلایندگی هوا به صمت اظهار کرد: موقعیت قرارگیری، وارونگی دما، عدم‌بارش، عدم‌وزش باد، صنایع، نیروگاه‌ها و خودروها... از عوامل طبیعی و منابع فعال غیرطبیعی موثر بر آلودگی هوا در کلانشهر تهران هستند. در این میان براساس مطالعات انجام شده در شهر تهران خودروها به‌عنوان منابع متحرک در بین عوامل موثر بر آلودگی هوا، به‌طور کلی نقش اول را دارند. هم مطالعات منشأیابی و هم مطالعات مربوط به سیاهه آلودگی هوا، دخیل بودن منابع متحرک در بخش زیادی از آلودگی هوا را تایید می‌کنند.

نخست منابع آلاینده کنترل شود

زارع در ادامه به راهکارهای مقابله سریع و جدی با این معضل اشاره کرد و گفت: کنترل منابع آلاینده باید در گام نخست در دستور کار قرار گرفته و انجام شود. ارتقای کیفیت خودروها، کاهش تعداد خودروهای پلاک‌شده، مدیریت جدی و درست اسقاط خودروهای فرسوده، تلاش برای کاهش ترافیک و... از عمده اقداماتی است که می‌تواند در کوتاه‌مدت و بلندمدت انجام شود. مهم‌تر از همه بحث سلامت افراد و راهکارهایی برای کاهش آسیب‌دیدن افراد جامعه است. بخشی از این موضوع به متولیان امر در بخش‌های گوناگون برمی‌گردد و بخشی هم به همراهی و همکاری تمام شهروندان مربوط است.

همه مسئول هستیم

وی ادامه داد: واقعیت این است که همه باید احساس مسئولیت کنیم و درنهایت بتوانیم مصرف سوخت و انرژی را تا حد امکان کاهش دهیم و هر کدام از ما نقشی در کاهش منابع آلاینده ایفا کنیم. وضعیت آلودگی واقعا نیازمند عزم جزم همگانی است. البته در کنار انجام وظیفه نهادهای متولی امر و تلاش برای شناسایی عوامل کلیدی و رفع آنها. اینکه منابع متحرک منشأ بخش زیادی از آلودگی هوا هستند و در مقابل شاهد تردد تعداد زیادی خودرو تک‌سرنشین هستیم. در این بخش شهروندان می‌توانند همکاری کنند. البته این همراهی تنها به استفاده از خودروها محدود نمی‌شود، مصرف بهینه و درست انرژی می‌تواند در سطح کلان بخش زیادی از آلایندگی که به واسطه تولید انرژی ایجاد می‌شود را کاهش دهد.

سخن پایانی

براساس این گزارش کارشناسان ضمن تاکید بر تلاش متولیان امر برای کاهش آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا بر این باورند که همه ما باید احساس مسئولیت کنیم و هر جا امکان دارد گامی هرچند کوچک برداریم. در این میان آگاهی عمومی درباره آلودگی هوا، عوامل موثر بر ایجاد آلودگی و تأثیرات آن نیز بسیار مهم است. مردم باید از پیامدهای استفاده بی‌رویه از خودروها و مصرف انرژی در بخش‌های گوناگون آگاه باشند و تلاش کنند با استفاده از روش‌های حمل‌ونقل پایدارتر مانند دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی یا استفاده از وسایل نقلیه عمومی، سهم خود را در کاهش آلودگی هوا ایفا کنند. واقعیت این است که تنها با همکاری هم می‌توانیم به کاهش آلودگی هوا و حفاظت از محیط‌زیست کمک کنیم. ضمن اینکه مسئولیت اصلی بر دوش مسولان و متولیان امر است که با حساسیت بسیار بالایی در راستای رفع آلودگی هوا و دست‌کم کاهش آن در کوتاه‌مدت اقدام کنند.