این مبلمان، بخش‌های جدایی‌ناپذیر از معماری، طراحی و زیبایی‌شناسی شهری هستند و به‌نوعی هویت شهر را شکل می‌دهند و تفاوت‌های زمانی و مکانی میان شهر و روستا را نمایان می‌سازند. هدف از زندگی در شهر، دستیابی به سلامت، آسایش و زیبایی است و تحقق این اهداف نیازمند توجه به طراحی و برنامه‌ریزی شهری و همچنین دقت و حوصله در طراحی مبلمان شهری است.

با این حال، موضوع میان‌رشته‌ای و دامنه وسیع طراحی مبلمان شهری که شامل حوزه‌های مشترکی از رشته‌ها و گرایش‌های مختلف مانند طراحی و برنامه‌ریزی شهری، معماری، مهندسی عمران، طراحی صنعتی، زیبایی‌شناسی و مبلمان داخلی و ... می‌شود، باعث عدم‌توسعه منسجم آن در یک رشته خاص شده است. در برخی موارد، همین گستردگی و چندوجهی بودن، به رکود آن منجر شده است. طراحی و برنامه‌ریزی شهری به‌دنبال ارائه الگوهای مناسب برای زیست شهری در ارتباط با ساختمان‌ها، خیابان‌ها، میدان‌ها و به‌طورکلی فضاهای شهری است؛ بنابراین، مبلمان شهری به‌عنوان بخشی از این فضاها می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. در این گزارش، نقش مبلمان شهری در بهبود کیفیت شهرسازی مورد بررسی قرار گرفته است.

شهر در جایگاه یک فضای اجتماعی ابعاد مختلفی دارد

شهر به‌عنوان یک فضای اجتماعی، همواره در حال توسعه است و نیازهای جامعه مانند مسکن، حمل‌ونقل، اشتغال و تفریح را تامین می‌کند. در طول تاریخ، به دلایل مختلف، کارکرد شهرها به‌طورمداوم دستخوش تغییرات شده است. شرایط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در هر دوره تاثیر بسزایی در این تغییرات داشته و به‌طورمستقیم یا غیرمستقیم بر مدیریت شهری، نحوه استفاده از فضاهای شهری و ارتباطات میان شهروندان تاثیر گذاشته است. بهبود کیفیت زندگی همواره در کانون توجه برنامه‌ریزان قرار داشته است. کنترل ساخت‌وسازهای شهری به‌منظور توسعه متوازن و بهینه شهر، عمدتا از طریق ضوابط و مقررات مربوطه انجام می‌شود. با این حال، عدم‌اجرای بسیاری از این ضوابط، مدیریت شهری را به اتخاذ اقداماتی نظیر نظارت مستمر بر ساخت‌وسازها، تعیین ضمانت‌های قانونی برای رعایت مقررات و اعمال جریمه واداشته است. باوجود این اقدامات کنترلی، هرساله موارد قابل‌توجهی از تخلفات ساختمانی و شهری، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران، گزارش می‌شود.

طراحی، ساخت، برنامه‌ریزی و مکان‌یابی مناسب مبلمان شهری به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی در کاربری‌های شهری، به‌شکل قابل‌توجهی محیط‌های شهری را به یک جامعه انسانی مطلوب و معنادار تبدیل می‌کند. این امر با افزایش زیبایی بصری، کیفیت زندگی را ارتقا داده و به ساکنان شهر هویت می‌بخشد. همچنین، استفاده اصولی و مناسب از مبلمان شهری، دسترسی و خدمات‌دهی به فضاهای عمومی را تسهیل کرده و در نهایت منجر به بهره‌برداری بهینه از کاربری‌ها باتوجه به عملکرد آنها می‌شود. اجزای مختلفی که در فضاهای شهری قرار می‌گیرند و به نیازهای زیست‌محیطی عموم پاسخ می‌دهند، هویت و منظر شهری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. مبلمان شهری شامل امکاناتی است که در خیابان‌ها، میدان‌ها، پارک‌ها و فضاهای باز عمومی نصب شده و شامل نیمکت‌ها، باجه‌های تلفن، صندوق‌های پستی، سطل‌های زباله، ایستگاه‌های اتوبوس، تاکسی و...است.

فضای شهری باید  براساس نیاز شهروندان طراحی شود

حمید لطفی‌نژاد، کارشناس معماری و شهرسازی به صمت گفت: مبلمان شهری به مجموعه‌ای از وسایل و امکانات اشاره دارد که در فضاهای عمومی یک شهر به‌منظور زیباسازی و تسهیل زندگی روزمره شهروندان به‌کار می‌روند. هر یک از عناصر شهرسازی، وظایف و کارکردهای خاص خود را دارند. به‌عنوان‌مثال، تابلوهای راهنمایی و رانندگی می‌توانند پیام‌هایی را به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به کاربران منتقل کنند. یکی از نکات مهم در طراحی مبلمان شهری، انتخاب مکان مناسب برای نصب و قرارگیری این تجهیزات است.

وی در ادامه افزود: هنگام حرکت در شهر، به‌وضوح مشاهده می‌شود که برخی عناصر مبلمان شهری در مکان‌هایی قرار گرفته‌اند که مورداستفاده شهروندان قرار نمی‌گیرند. به‌عنوان مثال، وجود نیمکت‌ها در مناطق آلوده یا نصب صندوق‌های پستی و صدقات در پیاده‌روهای باریک که موجب ایجاد مشکل در تردد مردم می‌شود. طراحی مبلمان شهری باید براساس سلسله‌مراتب نیازهای انسانی انجام گیرد. اگر بخواهیم نیازهای اساسی انسان را به‌عنوان عوامل بقا، امنیت در شهر و احساس تعلق به آن تعریف کنیم، باید به این نیازهای بنیادین پاسخ دهیم.

تجهیز و سازماندهی مبلمان شهری اولویت قرار گیرد

این کارشناس افزود: مبلمان شهری در تهران به‌هیچ‌عنوان پاسخگوی نیازهای شهروندان نیست. باوجود تلاش‌ها و هزینه‌های فراوانی که صرف این موضوع شده، هنوز وضعیت مطلوبی حاصل نشده است. عمدتا مبلمان شهری تهران به‌منظور پاسخگویی به نیازهای اجتماعی فوری شهروندان انتخاب و نصب می‌شود. همچنین، مسئله تجهیز و سازماندهی مبلمان شهری هرگز به‌عنوان یک اولویت از سوی مسئولان موردتوجه قرار نگرفته و به‌همین‌دلیل اقدامات جدی‌تری در این زمینه انجام نگرفته است.

وی ادامه داد: اگر بتوانیم مبلمان شهری را با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاص هر شهر طراحی و پیاده‌سازی کنیم، می‌توانیم به جهانی شدن شهرها کمک کنیم، به‌گونه‌ای‌که وقتی یک گردشگر به شهری مانند تهران وارد می‌شود، به‌خاطر وجود مبلمان منحصر به فرد، احساس راحتی کند، حتی اگر آن شهر فاقد آثار تاریخی یا ملی باشد. با بهره‌گیری از مبلمان شهری خاصی که برای هر شهر تعریف می‌شود، می‌توانیم هویت ویژه و منحصربه‌فردی به آن شهر ببخشیم.

لطفی‌نژاد خاطرنشان کرد: در حوزه طراحی شهری، فضاهای عمومی تنها به‌عنوان مسیرهایی برای جابه‌جایی شهروندان بین محل زندگی، کار و تفریح عمل نمی‌کنند، بلکه مکان‌هایی هستند که افراد در آنها حضور می‌یابند و تعاملات اجتماعی را برقرار می‌سازند. در دنیای امروز، طراحی این فضاها باید به‌گونه‌ای انجام شود که شرایط بهتری را برای ساکنان فراهم آورد. علاوه بر ویژگی‌های طراحی خود فضاها، تجهیزات و مبلمان شهری نیز نقش مهمی در بهبود کیفیت این فضاها دارند. این عناصر می‌توانند علاوه بر ایجاد فضایی آرام و دلپذیر، زیبایی و جذابیت محیط شهری را نیز افزایش دهند.

وی در خاتمه عنوان کرد: علاوه بر ویژگی‌های فرم و موقعیت ساختمان‌ها، هویت فضاهای شهری به نحوه قرارگیری و کیفیت عناصر مبلمان شهری نیز وابسته است. از این‌رو، در طراحی فضاهای شهری معاصر، باید به شکل و فرم آنها و همچنین هماهنگی مبلمان شهری با محیط اطراف توجه ویژه‌ای داشت. در واقع، کارآیی و اهمیت مبلمان شهری به شیوه استفاده شهروندان و تامین نیازهای آنها بستگی دارد.

نقش مبلمان شهری در ارتقای کیفیت زندگی

مصطفی کشمیری، کارشناس معماری و شهرسازی به صمت گفت: تحلیل تاثیر طراحی و مکان‌یابی صحیح مبلمان شهری بر یکپارچگی فضاها و دستیابی به اهداف سه‌گانه زیباسازی، هویت‌بخشی و خوانایی محیط، امری ضروری است. بکارگیری مبلمان شهری به‎‌عنوان یکی از ابتدایی‌ترین روش‌ها برای تجهیز فضاهای سبز، به‌منظور ایجاد حس آرامش و راحتی در میان شهروندان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با این حال، فرسودگی عناصر مبلمان شهری نمی‌تواند به‌خوبی نیازهای شهروندان را تامین کند.

وی افزود: همان‌طور که اشاره شد، مبلمان شهری در فضاهای عمومی شهرها نقش حیاتی دارد. این عناصر تاثیرگذار می‌توانند به بهبود زیبایی منظر شهری و فضاهای عمومی کمک کنند. با انتخاب مبلمان مناسب و هماهنگ با طراحی فضایی، شهر به‌شکلی یکپارچه‌تر و جذاب‌تر به‌نمایش درمی‌آید.

این کارشناس معماری بیان کرد: به‌نظر من، مبلمان شهری می‌تواند به شکل‌گیری هویت برای فضاهای عمومی کمک کند. با بکارگیری انواع و سبک‌های مختلف مبلمان، می‌توان به تنوع و هماهنگی با محیط اطراف دست یافت و هویت ویژه‌ای برای این فضاها ایجاد کرد. این موضوع به شهروندان احساس تعلق و ارتباط عمیق‌تری با محیط اطراف‌شان می‌دهد و در کلانشهری مانند تهران، این امر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بی‌انضباطی شهری در کلانشهرها

کشمیری بیان کرد: متاسفانه، کلانشهری مانند تهران با مشکلات جدی در زمینه نظم شهری مواجه است و انبوهی از جمعیت، بخش زیادی از زیرساخت‌های شهری و محیط‌زیست را تحت‌تاثیر قرار داده است. این مسائل به بحران‌هایی تبدیل می‌شوند که به‌تدریج معضلات مختلفی را به وجود می‌آورند و در نتیجه، به تخریب محیط اجتماعی و زیست‌محیطی منجر می‌شوند و وضعیتی دوسرباخت را ایجاد می‌کنند.

این کارشناس شهرسازی افزود: یکی از عوامل کلیدی در ارتقای کیفیت بصری، فضاهای شهری به‌شمار می‌رود و استفاده بهینه از آنها در محیط‌های شهری تاثیر چشمگیری بر زیبایی شهر دارد. از این‌رو، تحلیل نقش طراحی و مکان‌یابی مناسب مبلمان شهری در ایجاد انسجام در فضاهای شهری امری ضروری است.

هنگام نصب یک نیمکت در یک نقطه از شهر، ضروری است که به محیط و هویت منطقه توجه شود. به‌عنوان نمونه، اگر یک صندلی بتنی بدون هماهنگی با فضای اطراف نصب شود، این ناهماهنگی می‌تواند بر درک شهروندان تاثیر بگذارد و ممکن است رفتارها، واکنش‌ها و عکس‌العمل‌های آنها را تحت‌تاثیر قرار دهد.

اهمیت هویت و بافت سنتی شهرها

کشمیری بااشاره به یکی از اهداف متخصصان شهرسازی، که افزایش حضور پیاده‌روها در شهر به‌منظور تقویت ارتباطات اجتماعی است، به صمت گفت: در گذشته، سفر به شهرهای دیگر ایران تجربه‌ای لذت‌بخش و طبیعی بود، چراکه هویت و بافت سنتی این شهرها به ایجاد حس خوشایند سفر کمک می‌کرد. بنابراین، طراحی این عناصر باید به‌گونه‌ای باشد که وقتی وارد یک شهر می‌شویم، بدون نیاز به دانستن نام آن، با مشاهده مبلمان شهری و براساس فرهنگ و رفتار مردم، بتوانیم آن شهر را شناسایی کنیم.

وی در پایان گفت: در طراحی مبلمان شهری، هماهنگی میان فرم و عملکرد از اهمیت بالایی برخوردار است. شیوه طراحی عناصر و مبلمان شهری تاثیر زیادی بر تقویت هویت شهری و ایجاد ارتباط عمیق‌تر شهروندان با محیط زندگی‌شان دارد. از این‌رو، لازم است که طراحی به‌گونه‌ای انجام شود که با رویدادها و شرایط محیطی سازگار باشد.

سخن پایانی

زندگی شهری، خلاف زندگی ساده روستایی، در بسیاری از جنبه‌ها از زیبایی‌های طبیعی خالی است. فضاهای شهری به‌خودی خود جذابیت بصری ندارند و این در حالی است که انسان به‌شدت به وجود نظم و زیبایی در محیط زندگی‌اش نیاز دارد. می‌توان شهر را به‌عنوان یک موجود زنده و پویا تصور کرد که دارای روح و جسم است. مبلمان شهری مناسب می‌تواند روح این شهر را زینت بخشد و آرامش بصری را به شهروندان منتقل کند. مدیریت شهری به‌منظور بهینه‌سازی و افزایش پایداری شهرها، با چالش‌های متعددی مواجه است که یکی از این چالش‌ها، تخلفات رایج در حوزه شهرسازی به‌شمار می‌آید. حل مشکلات شهری به‌دلیل تنوع و پیچیدگی مسائل، دشوارتر شده است. امروزه نمی‌توان یک شهر را بدون در نظر گرفتن تاثیرات کنش‌ها و واکنش‌ها در سطوح کلان و حتی خرد مدیریت کرد. شهرهای امروزی به‌شدت تحت‌تاثیر مجموعه‌ای از عوامل هستند که تنها به خود آنها مربوط نمی‌شود، اما بر روندهای شهری و کیفیت زندگی شهروندان تاثیرگذار است. شناسایی و مدیریت این عوامل ضروری است تا بتوان برنامه‌ریزی مناسبی برای هر شهر انجام داد. مشکلات شهری ابعاد وسیعی دارند و در حوزه‌های مختلف به‌طور نزدیک و در سطوح گوناگون با یکدیگر مرتبط هستند.