باتوجه به بحران‌های فرسودگی خاک، تغییر اقلیم و بحران آب در تمام جهان به‌ویژه در ایران و باتوجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد منابع آبی در حوزه کشاورزی استفاده می‌شود، بر همین اساس کارشناسان این حوزه در چند سال اخیر هشدارهایی در تامین امنیت غذایی می‌دهند، بنابراین لزوم توجه به کشاورزی فراسرزمینی بیش از گذشته احساس می‌شود.

 شاید ساده‌ترین تعریف از کشت فراسرزمینی،کشت انواع محصول توسط کشاورزان ایرانی در خارج از کشور باشد. این نوع کشت، موضوعی است که طی چند سال اخیر در کشور ما نیز مطرح می‌شود و اکنون باتوجه‌ به کاهش بارش و وقوع خشکسالی در سطح کشور بیش از گذشته اهمیت یافته است.

 بر همین اساس در روزنامه صمت با رضا فتوحی، مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح کشاورزی فراسرزمینی به‌گفت‌وگو نشسته‌ایم تا بررسی کنیم که آیا ایران به موضوع کشت فراسرزمینی ورود کرده است؟

چرا باید به کشت فراسرزمینی ورود کنیم؟

مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح کشاورزی فراسرزمینی بااشاره به لزوم سرمایه‌گذاری ایران در کشت فراسرزمینی براساس برنامه هفتم توسعه، گفت: به‌دلیل پایداری و ارتقای امنیت غذایی، کشت فراسرزمینی در دستور کار دولت و وزارت جهادکشاورزی قرار گرفته است. باتوجه به بحران آب و خاک کشور، تغییر اقلیم و افزایش جمعیت، کشاورزی فراسرزمینی یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها در بخش کشاورزی است. بر همین اساس نیاز است تا ضمن تقویت همکاری بین نهادهای مختلف در این حوزه و ایجاد یک سیستم هماهنگ، یک پنجره واحد به‌منظور رسیدگی به درخواست‌های افراد ثبت‌نام‌کننده ایجاد شود.

باتوجه به بحران‌هایی نظیر انرژی، آب و خاکی که در حال‌ حاضر در کشور با آنها مواجهیم و با نظر به اینکه سالانه بیش از ۳۰ میلیون تن محصولات اساسی موردنیاز شامل کنجاله، سویا، جو، ذرت، دانه‌های روغنی، گوشت قرمز و... وارد می‌کنیم. این واردات به‌نوعی واردات آب مجازی به‌میزان ۱۰۵میلیاردمکعب به داخل کشور است، بنابراین کشاورزی فراسرزمینی به‌نوعی استفاده از ظرفیت‌های کشورهای همسایه است. به‌عبارت‌دیگر با توسعه کشت فراسرزمینی به‌دنبال آن هستیم تا با کمک بخش خصوصی و با بهره‌گیری از منابع آب و خاک دیگر کشورها، محصولات غذایی اساسی را تولید و وارد کشور کنیم. اقلیم کنونی کشور پاسخگوی نیاز فعلی کشور نیست و نیاز است تا کاستی‌های موجود را با واردات محصولات موردنیاز فراهم کنیم، چنانچه که در برنامه هفتم توسعه نیز تدوین شده است که تا افق سال ۱۴۱۰ باید ۲ میلیون هکتار کشاورزی فراسرزمینی داشته باشیم.

به‌گفته وی، این امکان در حدود ۸۰ میلیون هکتار زمین کشاورزی در دنیا فراهم است.

چرا کشاورزی فراسرزمینی دارای اهمیت است؟

نگرانی کشور از عدم‌امکان واردات مواد موردنیاز به کشور به دلایل مختلف از جمله عدم‌عرضه جهانی، اتفاقات سیاسی یا جنگ از سوی عرضه‌کننده این محصولات و... ما را بر آن داشت که به این مهم توجه ویژه‌ای داشته باشیم. از طرف دیگر، تولید نهاده‌ها و محصولات کشاورزی در کشورهای دیگر و انتقال آن نهاده یا محصولات به داخل به‌منظور پاسخ به نیازهای داخلی و در ادامه صادرات مازاد آن و ایجاد ارزش‌افزوده نقشه‌راه مدنظر است.

در این راستا چه برنامه یا اقداماتی انجام شده است؟

با پیش‌بینی ۲ میلیون هکتاری کشاورزی فراسرزمینی تا پایان برنامه هفتم توسعه در کشورهای قزاقستان، ارمنستان، تاجیکستان، روسی، بلاروس، پاکستان، کشورهای افریقا و...، برگزاری بیش از ۱۳۰جلسه با ارگان‌ها و نهادهای مختلف و همچنین سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم در خارج از کشور، راه‌اندازی سامانه کشت فراسرزمینی، تنظیم سند امنیت غذایی پایدار در افق ۱۴۱۰، برنامه‌ریزی برای تامین حداقل ۱۰میلیون تن نهاده از طریق کشاورزی فراسرزمینی در این افق از جمله برنامه‌هایی است که تاکنون در نظر گرفته شده است.

معیارهای انتخاب کشورهای هدف یا مقصد چیست؟

به‌دلیل کاهش طول مسیر، سهولت حمل‌ونقل، اقتصادی بودن برای کشور، اقلیم و آب و هوا و حتی همخوانی با ذائقه ایرانی از معیارهایی است که در انتخاب کشور مقصد به آن توجه داریم.

مشوق‌های در نظر گرفته‌شده در این راه چیست؟

اولویت ما استفاده از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاران ایرانی مقیم خارج از کشور است، خرید تضمینی محصولات کشاورزی فراسرزمینی از طریق شرکت‌های بازرگانی دولتی و پشتیبانی امور دام، تاییدصلاحیت شرکت‌های ایرانی خارج از کشور، ارائه تسهیلات از طریق صندوق ذخیره ارزی و بانک مرکزی و بخش سرمایه‌گذاری وزارتخانه‌های اقتصاد و رفاه، تضمین سرمایه‌گذاری و تشویق کشاورزان در کشت فراسرزمینی، معافیت‌های مالیاتی، حمایت‌های قانونی برای بخش خصوصی سرمایه‌گذار، تخصیص و پرداخت منابع ارزی از سوی دولت برحسب ۲۰درصد آورده نقدی افرادی سرمایه‌گذاران در کشت فراسرزمینی، ارائه نهاده‌ها و خدمات فنی و مهندسی از مشوق‌هایی است که در این راه مدنظر داریم.

وی گفت: افرادی که در کشورهای هدف می‌خواهند کشت فراسرزمینی انجام دهند، برای جذب حمایت‌های تسهیلاتی دولت، می‌توانند اسناد مالکیت زمینی را که در کشورهای دیگر اجاره کرده‌اند، به تایید سفارتخانه‌ها، ثبت اسناد، امور اراضی یا وزارت کشاورزی آن کشورها برسانند و مدارک تاییدشده را به دفتر کشاورزی فراسرزمینی ارائه دهند تا ما آنها را به بانک مرکزی معرفی کنیم.

چه کشورهایی کشت فراسرزمینی انجام می‌دهند؟

کشاورزی فراسرزمینی بیشتر توسط کشورهای توسعه‌یافته از جمله امریکا، انگلستان، چین و ژاپن و حتی کشورهای عربی همچون عربستان و امارات انجام می‌گیرد. در حال ‌حاضر ۶۲ کشور کشاورزی فراسرزمینی انجام می‌دهند که هند، چین، امریکا و مالزی در صدر کشورهای فعال در حوزه کشاورزی فراسرزمینی هستند.

چرا در گذشته به این مسئله توجه نداشته‌ایم؟

در گذشته نیز به این مسئله توجه داشتیم، اما متاسفانه توسعه نیافت، کشت فراسرزمینی در ایران از سال ۱۳۹۵ در بخش‌های کوچکی از برخی کشورها مانند برزیل با مساحت ۴۰ تا ۵۰ هزار هکتار کشاورزی فراسرزمینی انجام گرفت، اما اکنون به توسعه آن توجه داریم.

وی در پایان ضمن تاکید بر اینکه نیاز است تا همه دستگاه‌های اجرایی به کمک کشاورزی فراسرزمینی بیایند، ادامه داد: خوداتکایی در تولید و تامین اقلام ضروری کشور با تاکید بر اقلام ضروری و بازسازی سریع گله‌های مولد دام و تولید گوشت قرمز و عرضه پایدار مرغ از موضوعات مهم است. به‌همین‌منظور باید طبق آیین‌نامه کشاورزی قراردادی، شرکت‌های بازرگانی دولتی و پشتیبانی امور دام با بخش خصوصی برای واردات این محصولات قرارداد منعقد کنند و دستگاه‌های مرتبط مانند وزارت امور اقتصادی و بانک‌ها نیز همراهی لازم را برای واردات تولیدات کشت فراسرزمینی انجام دهند، همچنین در حال پیشبرد برنامه استراتژیک، نیازها و پیشنهادهای حمایتی از دیگر ارگان‌ها براساس آیین‌نامه کشت فراسرزمینی در زمینه ایجاد هاب غذایی، تکمیل زنجیره محصولات دامداری فراسرزمینی هستیم.

دامداری فراسرزمینی یکی دیگر از مواردی است که در حال‌ حاضر مطرح می‌شود. آیا در این زمینه نیز نیاز به سرمایه‌گذاری داریم؟

هم‌اکنون فرصت و بستر دامداری فراسرزمینی در کشورهای تانزانیا و مغولستان فراهم است. دامداری فراسرزمینی نیز همانند کشاورزی فراسرزمینی با هدف تامین نیاز بازار و امنیت غذایی اتفاق می‌افتد.

 در این مورد هم شرکت‌های خصوصی می‌توانند با خرید زمین در کشورهای همسایه و استفاده از منابع آنها به‌دلیل بحران‌هایی که در کشور با آن مواجهیم، به دامداری فراسرزمینی بپردازند. این اتفاق نقش مهمی در عدم‌نیاز به واردات از کشورهای دیگر و تنظیم نرخ گوشت در بازار داخلی خواهد داشت.

 در حال‌ حاضر برخی نیازهای گوشتی کشور از طریق واردات تامین می‌شود، اما وارد کردن گوشت در تمامی فصول سال ممکن نیست، بنابراین دامداری فراسرزمینی یک سرمایه‌گذاری بلندمدت برای کشور به‌حساب می‌آید. توسعه صنعت دامداری در فراسرزمینی، محصولات دامی را با برند ایرانی روانه بازار می‌کند.

سخن پایانی

کشت فراسرزمینی موضوعی است که چند سالی می‌شود توسط کارشناسان اقتصادی، کشاورزی و حتی محیط‌زیستی به موضوع داغ در حوزه کشاورزی تبدیل شده است و باوجود دغدغه‌مندی و طرح در سال‌های گذشته، تاکنون اقدام جدی‌ در آن به‌چشم نمی‌خورد؛ مسئله‌ای که توجه به آن می‌تواند موجب سودآوری و حفظ منابع‌طبیعی یا عبور از بحران‌های آبی یا فرسودگی خاکی، موجبات تامین امنیت غذایی را فراهم کرده و به جلوگیری از هدررفت منابع و تنظیم نرخ مواد غذایی در کشور منجر شود.