بازار خودرو ایران در سال‌های اخیر به یکی از پرچالش‌ترین بازارها تبدیل شده است. اختلاف فاحش میان قیمت‌های کارخانه‌ای و بازار آزاد و آثار نامطلوب اعمال سیاست‌های متناقض و اشتباه در حوزه نرخ و تحمیل فشارهای ناشی از فریز هزینه‌ها، نه‌تنها بستر افت تولید و رشد زیان انباشته خودروسازان را افزوده و به عاملی برای زمین‌گیرشدن خودروسازان تبدیل شده، بلکه مدت‌هاست بر نارضایتی عمومی دامن زده و زمینه‌ساز فعالیت سوداگران شده است.

در این سال‌ها با دستورالعمل شورای رقابت و تعیین غیرواقعی نرخ خودرو، ضمن تحمیل زیان هزاران میلیاردی به خودروسازان، شاهد گسترده شدن شکاف عمیق نرخ کارخانه و بازار به‌واسطه بحران مالی خودروسازان و عرضه محدود خودرو به بازار هستیم، به‌طوری‌که جدیدترین آمارها حکایت از شکاف ۵۰۰ هزار میلیارد تومانی نرخ کارخانه و بازار خودرو دارد؛ شکافی که روزبه‌روز و با عدم‌اصلاح نرخ خودروها بزرگ‌تر می‌شود.

به گزارش پرشین‌خودرو، در دولت‌های گذشته، نقدهای زیادی علیه قیمت‌گذاری دستوری و فروش خودرو مطرح شد و حتی صحبت از حذف این سیاست در راستای پایان دادن به زیاندهی هنگفت خودروسازان به میان آمد، اما در عمل اتفاق خاصی نیفتاد و به‌جز مقطعی کوتاه و تغییر شیوه فروش، نرخ خودروها هم فریز شد و حجم زیان خودروسازان نیز افزایش یافت.

در سال ۱۴۰۱ مانند مقطع فعلی، نرخ کارخانه‌ای خودروهای داخلی فریز شده بود و سیاست‌گذار تمایلی به اصلاح نشان می‌داد. از طرفی، خودروسازان ضمن اینکه با رشد زیان انباشته مواجه بودند، در تامین نقدینگی تولید نیز مشکل داشتند؛ بنابراین راه‌حل طبیعی این بود که سیاست‌گذار اجازه دهد خودروسازان محصولات خود را در حاشیه بازار بفروشند یا حداقل مجوز اصلاح نرخ را در فواصل زمانی مناسب به‌صورت مستمر صادر کند.

ناگهان گزینه عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شد. البته در گام نخست خودروسازان تمایلی به این مدل نداشتند، چراکه عرضه خودرو در بورس‌کالا را شیوه‌ای مرسوم برای فروش خودرو نمی‌دانستند، اما اجرای همین راه‌کار در دوره‌ای نسبتا کوتاه در سال ۱۴۰۱، توانست تا حدی خودروسازان را از زیاندهی تولید دور کرده و منفعت و رضایت نسبی مصرف‌کنندگان را نیز تامین کند.

اما همین تجربه موفق به‌دلیل برخی مخالفت‌ها از سوی شورای رقابت و اعلام دستورالعمل تنظیم بازار خودروهای سواری از سوی همین شورا در نهایت در اسفندماه همان سال متوقف شد. اتفاقی که ضمن توقف روند نزولی زیان خودروسازان، فرصت خرید خودرو با قیمتی کمتر از بازار نیز از مشتریان سلب کرد.

ماهانه ۳ هزار میلیارد تومان زیان!

آخرین صورت‌های مالی خودروسازان نشان می‌دهد شرکت‌های بزرگ خودروساز تنها در ۳ ماه نخست امسال بیش از ۹ هزار میلیارد تومان زیان کرده‌اند و به عبارت بهتر، ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو به‌عنوان 3 خودروساز بزرگ و وابسته به دولت، به‌طور متوسط ماهانه ۳ هزار میلیارد تومان زیان کردند که با محاسبه دقیق‌تر مشخص می‌شود این شرکت‌ها ساعتی بیش از ۴ میلیارد تومان، زیان ثبت می‌کنند؛ ارقام بزرگی از زیان‌دهی که نشان می‌دهد خودروسازان بزرگ و وابسته به دولت که به‌عنوان بنگاه‌های اقتصادی باید سود بدهند، سود که نمی‌دهند هیچ، هر ثانیه زیان روی زیان می‌گذارند.

البته در این مدت و پس از آنکه سیاست‌گذار ثابت کرد که نمی‌خواهد یا نمی‌تواند «قیمت» را به نظام عرضه و تقاضا در بازار آزاد بسپرد و تمایلی هم برای اصلاح نرخ ندارد، خودروسازان خواستار بازگرداندن محصولات‌شان به بورس‌کالا شدند؛ خواسته‌ای که در روزهای اخیر و با روی کار آمدن رئیس جدید سازمان بورس دوباره بحث عرضه خودرو در بورس کالا را روی میز سیاست‌گذار قرار داده است؛ مسیری که اعضای شورای‌عالی بورس تاکید کردند به‌صورت جدی دنبال می‌کنند و اعلام کردند چنانچه شورای رقابت از زوایای دیگری مخالف این موضوع است، لازم است بررسی جدی‌تری داشته باشد؛ در غیر این صورت، اگر لازم باشد، عرضه خودرو در بورس را از قوانین شورای رقابت در مجلس شورای اسلامی مستثنا خواهند کرد.

مزایای عرضه خودرو بورسی

در بازه ۱۰ ماه عرضه خودرو در بورس کالا در سال ۱۴۰۱ و در نتیجه ایجاد یک فضای رقابتی، آمارها نشان می‌دهد قیمت‌ها روندی کاهنده به‌خود گرفت؛ موضوعی که موردتوجه سیاست‌گذاران و کارشناسان قرار گرفت. در واقع نکته مهمی که کارشناسان در اجرای این شیوه فروش مطرح می‌کنند، ایجاد فضای رقابتی است که به‌واسطه این راهکار، دست واسطه‌ها را در قیمت‌گذاری خودرو کوتاه و ارقام نجومی که این واسطه‌ها روی قیمت‌های کارخانه تعیین می‌کنند را از بین برد و همین موضوع منجر به رقابتی شدن نرخ خودرو در بورس کالا شد. در واقع بررسی روند معاملات خودرو در بورس کالا در یک دوره چندماهه یعنی از ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ تا ۱۸ دی همان سال نشان می‌دهد در نتیجه فروش ۳۴ هزار و ۸۱۶ خودرو در بورس کالا، ۱۰ هزار و ۴۱۰ میلیارد تومان سود از جیب دلالان به خودروساز و خریدار خودرو منتقل شده است.

سخن پایانی

با توجه به آنچه گفته شد با عرضه دوباره خودرو در بورس کالا، می‌توان علاوه بر خروج نسبی آنها از زیان و سودده کردن این شرکت‌ها، بستر رشد کمی و کیفی تولید را نیز فراهم کرد. در واقع از نگاه فعالان این صنعت با بازگشت خودرو به بورس‌کالا (به‌عنوان روشی موقتی و میانه تا وقتی که بستر کشف نرخ در نظام عرضه و تقاضا در بازار آزاد فراهم شود) مشتریان هم می‌توانند خودرو موردنظر خود را با قیمتی پایین‌تر از بازار تهیه کنند، در حالی‌که در شرایط حاضر از جنبه عرضه و قیمت، خیلی‌ها به خودرو با نرخ کارخانه‌ای دسترسی ندارند و قدرت خریدشان نیز به بازار آزاد نمی‌رسد؛ بنابراین با عرضه خودرو در بورس‌کالا که معمولا نرخ کشف شده در آن بین نرخ پایه و بازار است، بخشی از این گروه نیز می‌توانند صاحب خودروی صفر شوند. در هر حال عرضه خودرو در بورس کالا اگرچه فرصتی است برای تغییر کانال زیان خودروسازان و خریداران و بازگشت نظم و شفافیت به بازار خودرو، اما این مسیر در صورتی موفق خواهد بود که تمامی نهادهای مرتبط به‌طور هماهنگ عمل کنند و نهادهای قانون‌گذار نیز حمایت لازم را از این طرح داشته باشند.