کارشناسان صنعت کفش بر این باورند که سیاست‌گذاری‌های اشتباه، موانع متعدد در مسیر تولید و عدم‌حمایت کافی از تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه باکیفیت و ارز موردنیازشان، از دلایل اصلی بروز قاچاق هستند. علاوه بر این، پایین بودن هزینه و ریسک قاچاق نیز به افزایش این فعالیت غیرقانونی کمک می‌کند. هر قدر هزینه و خطر قاچاق کمتر باشد، قاچاقچیان با خیال راحت‌تری می‌توانند کالاها را جابه‌جا کنند. برای مقابله با قاچاق کفش باید ریشه‌های آن به‌طور جامع مورد بررسی قرار گیرد و سیاست‌های مؤثری برای مبارزه با آن تدوین شود. فعالان صنعت کفش بر این باورند که تنها با اتخاذ رویکردهای علمی و عملی می‌توان به آینده‌ای پایدار برای صنعت کفش ایران دست یافت؛ صنعتی که می‌تواند بخشی از درآمدهای نفتی را پوشش دهد و تولید صادرات‌محور با ارزش‌افزوده بالا داشته باشد. صمت در این گزارش نظر کارشناسان صنعت کفش را درباره پیامدها و دلایل بروز قاچاق در این صنعت و راهکارهای رفع آن جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

قاچاق کفش، محصول سیاست‌گذاری‌های ضعیف

علی لشکری، عضو جامعه متخصصین صنعت کفش کشور درباره قاچاق کفش و دلایل آن به صمت اظهار کرد: بدیهی است قاچاق کفش به‌عنوان یکی از معضلات جدی اقتصاد، تاثیرات منفی متعددی بر بازار و تولید داخلی این صنعت مهم و اشتغالزا دارد. به‌طور کلی در یک بازار رقابتی، مصرف‌کنندگان باید بتوانند بدون مشکل به کالاهای قانونی دسترسی پیدا کنند، اما بروز قاچاق به‌طور عمده نشان‌دهنده نارسایی‌های اقتصادی و اجتماعی است. این پدیده نه‌تنها به کاهش درآمد دولت و بیکاری منجر می‌شود، بلکه باعث جذب نیروی کار به سمت فعالیت‌های غیرقانونی می‌شود. براساس مطالعات و پژوهش‌های مفصلی که درباره قاچاق و به‌ویژه بروز این پدیده منفی در صنعت در جامعه متخصصین صنعت کفش انجام داده‌ایم، علت اصلی قاچاق کفش در ایران به فضای چندقطبی اقتصادی و اجتماعی کشور برمی‌گردد. عدم‌توزیع مناسب منابع و امکانات در سطح ملی، موجب رشد نامتوازن مناطق مختلف شده است. سیاست‌های اقتصادی نامناسب و ضعف زیرساخت‌ها، از دیگر عوامل مؤثر در رشد قاچاق هستند.

لشکری ادامه داد: مقایسه آمار رسمی و اظهارشده واردات قانونی کفش با آمار صادرات کفش جهان به ایران (واردات آینه‌ای) و نسبت این دو به هم در سال‌های مختلف نشان‌دهنده روند صعودی قاچاق کفش به ایران در طول این سال‌هاست. البته مهم‌ترین علت کاهش قاچاق کفش در سال‌های ۹۷ به بعد افزایش شدید نرخ ارز بوده که مثل سابق برای مافیای واردات سود زیادی نداشته است. ولی در سال‌های اخیر عامل اصلی افزایش قاچاق کفش، افزایش هزینه‌های سربار تولید و توزیع بوده که تولیدکننده نقشی در آن نداشته و در حقیقت هزینه‌هایی بوده که به تولیدکننده تحمیل شده است. در این شرایط شاهد کاهش مزیت قیمتی تولیدات داخلی نسبت به کفش‌های وارداتی هستیم و به همین دلیل در حال‌حاضر در سطح شهرها و فروشگاه‌های شهرهای بزرگ به وفور کفش‌های وارداتی که به‌صورت قاچاق به شکل‌های مختلف وارد کشور شده‌اند، عرضه می‌شوند. براساس آمارهای در دسترس در فاصله بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۲ نسبت قاچاق کفش از ۱۱.۲ به ۳۳.۳ درصد افزایش داشته در حالی که میزان واردات رسمی از ۱۱.۴ به ۱.۴ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

دلایل رشد قاچاق

عضو جامعه متخصصین صنعت کفش کشور در ادامه به مهم‌ترین دلایل بروز قاچاق در کشور اشاره کرد و گفت: سیاست‌گذاری‌های اشتباه، موانع بی‌شمار در مسیر تولید و عدم‌حمایت تولیدکننده در دسترسی به مواد اولیه باکیفیت و ارز موردنیاز، از دلایل بروز قاچاق است. در این میان فرهنگ گریز از پرداخت مالیات و عوارض نیز از مهم‌ترین دلایل رشد قاچاق به‌شمار می‌رود. فرار مالیاتی در بسیاری از اقشار جامعه ریشه دوانده و شاهدیم که برخی از افراد منافع شخصی را بر منافع اجتماعی ترجیح می‌دهد. علاوه بر این، پایین بودن هزینه‌ها و ریسک قاچاق نیز به افزایش این فعالیت‌های غیرقانونی کمک می‌کند. هر قدر هزینه و خطر قاچاق کمتر باشد، قاچاقچیان با خیال راحت‌تری می‌توانند کالاها را جابه‌جا کنند. اگر مرزهای کشور به خوبی کنترل نشوند، زمینه برای قاچاق فراهم خواهد شد. پدیده قاچاق زمانی گسترش می‌یابد و به بحران تبدیل می‌شود که تقاضا برای کالاهای مذکور در بازار وجود داشته باشد. عواملی مانند کیفیت بالای کالاهای خارجی و زیبایی و نوآوری در طراحی محصولات باعث می‌شود مصرف‌کنندگان به خرید کالاهای قاچاق روی آورند. شاید بتوان گفت مزیت رقابتی کالاهای قاچاق ناشی از کیفیت بهتر و نرخ پایین‌تر آنها نسبت به تولیدات داخلی است.

کارشناس صنعت کفش به راه‌های مقابله با قاچاق کفش پرداخت و گفت: برای مقابله با این پدیده، لازم است که ریشه‌های آن به‌طور جامع موردبررسی قرار گیرد و سیاست‌های مؤثری برای مبارزه با قاچاق تدوین شود. با توجه به تقاضای بالا برای کالاهای قاچاق به‌ویژه کفش‌های باکیفیت خارجی، لازم است که تولیدکنندگان داخلی بهبود کیفیت و طراحی محصولات خود را مدنظر قرار دهند تا بتوانند با کالاهای قاچاق رقابت کنند.

لشکری ادامه داد: مدیران و مسئولان اقتصادی کشور در سال‌های اخیر، شرایط و رقابت سالم را برای صنایع کشور به وجود نیاورده و آنها را برای روزهای سخت و بحرانی آماده نکرده‌اند. برخی از صنایع مورد حمایت‌های بی‌دریغ و غیراصولی دولت قرار گرفته‌اند. این امر باعث شده ضمن اینکه امکان پیشرفت از دیگران سلب می‌شود، توان استقلال و ایستادگی از این واحدهای صنعتی گرفته شود و چون مدیران صنایع با اعمال فشار به دولت جهت ممانعت از واردات قانونی، خواهان حضور انحصاری در بازار داخلی هستند؛ بنابراین انگیزه قاچاق کالا تشدید می‌شود.

بانک حامی تولید نیست

عضو جامعه متخصصین صنعت کفش کشور به عدم‌حمایت بانک‌ها از تولید اشاره کرد و گفت: بانک‌ها نوع خاص و متفاوتی از بنگاه‌های اقتصادی هستند که وظیفه دارند با جذب پس‌اندازها و نقدینگی سرگردان کشور با اعطای اعتبارات به افراد حقیقی و حقوقی این پس‌اندازها را به سمت سرمایه‌گذاری‌های مولد هدایت کنند. متاسفانه باوجود گذشت سه دهه از دولتی شدن بانک‌ها در ایران دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده برای رسیدن به عدالت اجتماعی و اقتصاد پویا به‌دلیل مدیریت‌های سلیقه‌ای و گرایش شدید سیستم بانکی به اعطای تسهیلات در بخش‌های غیرمولد و عدم‌رعایت سقف‌های تعیین شده و عدم‌توجه به بخش تولید موجب شده میان این اهداف کمی تصویب شده برنامه‌های توسعه با عملکرد برنامه فاصله زیادی پدید آید. ناگفته نماند که کنترل ارزی و بی‌انضباطی مالی نیز فشار تقاضا برای ذخیره ارزی را افزایش می‌دهد و موجب انحراف صادرات و واردات از مجاری رسمی می‌شود. برای مقابله با قاچاق، نیاز به اصلاح سیاست‌های اقتصادی و ایجاد راه‌های قانونی و سهل برای عرضه کالاها احساس می‌شود تا انگیزه برای تجارت غیرقانونی کاهش یابد. تنها با همکاری مؤثر میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی می‌توان به کاهش قاچاق و بهبود وضعیت تولید داخلی دست یافت. کارشناس و فعال صنعت کفش در پایان تاکید کرد: برای کاهش قاچاق و بهبود وضعیت تولید داخلی، نیازمند تغییرات بنیادین در سیاست‌گذاری‌ها و همکاری مؤثر میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی هستیم. تنها با اتخاذ رویکردهای علمی و عملی می‌توان به آینده‌ای پایدار برای صنعت کفش ایران دست یافت. صنعتی که می‌تواند بخشی از درآمدهای نفتی را پوشش دهد و تولید صادرات‌محور با ارزش‌افزوده بالا را محقق کند.

قاچاق بلای جان صنعت کفش

جواد شعبان‌زاده، رئیس کمیسیون صادرات جامعه صنعت کفش ایران نیز در یک نشست خبری درباره وضعیت صنعت کفش و معضل قاچاق اظهار کرد: اشتغال ۸۰ درصدی که صنعت کفش در کشور ایجاد کرده، عمدتا مربوط به مشاغل خانگی و محله‌محور است. صنعت کفش سهم اشتغالزایی ۵۰۰ هزار نفری و رتبه ۴ اشتغال کشور را دارد. از سویی هم از ۳ میلیارد دلار تراکنش سالانه صنعت کفش، سهم ۱۰۰ میلیون دلاری برای صادرات دارد. در سال‌های قبل، انگیزه صادرات در صنعت کفش زیاد شده بود، اما متأسفانه طی یکی دو سال گذشته، سازکار صادراتی قدری عرصه را بر تولیدکنندگان کفش سخت کرده است. صنعت کفش، موتور متحرک ۷۰ صنعت دیگر است. در این صنعت بیش از ۳ هزار آیتم محصول مواد اولیه داریم و گستردگی بالادستی این صنعت در حوزه مواد اولیه است. چند سالی روند ورود کفش قاچاق کاهشی شده بود، اما متأسفانه طی ۲ سال اخیر به‌شدت افزایشی شده که این امر هم ناشی از نظام توزیع مواد اولیه و نظام نامتعادل سهمیه و بورس است. حتی مواد اولیه اصلی همچون پی‌وی‌سی که در کشور تولید می‌شود هم بسیار گران‌تر از قیمت‌های جهانی به دست تولیدکننده کفش داخلی می‌رسد.

رشد ۷۰ درصدی قاچاق کفش

شعبان‌زاده ادامه داد: قاچاقی که امروزه انجام می‌شود، بسیار قانونی و سازماندهی شده بوده و توسط پست ارسال می‌شود. برآوردهای میدانی نشان‌دهنده رشد ۷۰ درصدی قاچاق کفش نسبت به ۲ سال قبل است. رئیس کمیسیون صادرات جامعه صنعت کفش ایران افزود: قاچاق کفش به صورت سازماندهی‌شده و در حجم زیاد از بنادر آزاد و استان‌های مرزی انجام می‌شود. حتی این کفش‌های قاچاق از طریق پست به‌دست خریدار و مصرف‌کننده می‌رسد. در حالی شاهد عرضه بسیار زیاد کفش‌های قاچاق در بازار هستیم که رتبه ۱۱ جهان را از نظر تولید داریم.

وی درباره پایین آمدن کیفیت کفش‌های تولید داخل نیز گفت: هنوز هم کفش‌های باکیفیت و کفش چرم فاخر ایرانی در کشور در حجم بسیار تولید می‌شود، اما بخش عمده اتفاقاتی که در حوزه کیفیت کفش رخ داده ناشی از تغییر سلیقه مصرف‌کننده است. از آنجا که کفش در صنعت مد موردتوجه است، متقاضیان خرید انواع کفش تمرکز خود را از کیفیت به کمیت تغییر داده‌اند تا بتوانند سبد مصرف کفش را در زمان‌های مختلف با نوع فعالیت و لباسی که می‌پوشند، هماهنگ کنند؛ بنابراین با توجه به اینکه سلیقه مصرف‌کننده تغییر کرده و تولیدکنندگان هم براساس مد و نیاز بازار تولید می‌کنند.

صادرات کفش در فاز جدید

کمیسیون صادرات جامعه صنعت کفش ایران درباره وضعیت صادرات کفش نیز اظهار کرد: اغلب کفش‌های تولید داخل با میانگین ۴ دلار صادر می‌شود که باید تلاش کنیم سهم صادراتی‌مان را به دلار افزایش دهیم. البته سلیقه مشتری‌های بازارهای هدف هم بیشتر روی کفش‌های ارزان‌قیمت است. بازارهای هدف صادراتی ایران در این صنعت، بازار ۶۰۰ میلیون نفری کشورهای همسایه است. البته تولیدکنندگان کفش ایران بازار کشورهای همسایه را بازارهای صادراتی قوی به‌شمار نمی‌آورند، از این رو از دو سال پیش بازارهای جدید صادرات را در دستور کار قرار داده‌ایم.

شعبان‌زاده ادامه داد: به‌طور تقریبی ۵۰ درصد صادرات کفش ایران به دو کشور عراق و افغانستان انجام می‌شود. البته از سال ۱۴۰۱ شناسایی بازارهای جدید را در دستور کار قرار دادیم؛ در این راستا، ۳۴ کشور مقصد صادراتی کفش را شناسایی کرده‌ایم که در این زمینه معرفی کفش و ارسال نمونه محصول هم انجام شده است. اکنون در مرحله اعتمادسازی و ارائه طرح‌های گوناگون و تایید کیفیت کفش ایران برای صادرات به سایر کشورها هستیم و ارتباط خوبی برای توسعه تجارت با تجار برقرار کرده‌ایم.

رئیس کمیسیون صادرات جامعه صنعت کفش ایران با اشاره به اینکه نمایشگاه صنعت کفش و کیف بزرگ‌ترین و تخصصی‌ترین رویداد این صنعت در کشور است، گفت: در این دوره از نمایشگاه، ۶۰۰ برند مطرح داخلی محصولات خود را عرضه می‌کنند و حدود ۲ هزار و ۵۰۰ تاجر از ۳۴ کشور نیز حضور خواهند داشت. هفتمین دوره این نمایشگاه در سایت نمایشگاهی استان قم برگزار شد که به خاطر افزایش تعداد مشارکت‌کنندگان، امسال از ۱۸ تا ۲۱ دی‌ماه در سایت نمایشگاهی شهر آفتاب برگزار می‌شود و در آن برندهای مطرح و تولیدکنندگان جوان حضور خواهند داشت و برنامه‌های خاصی برای معرفی صنعت کفش برگزار خواهد شد.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، قاچاق کفش، یکی از چالش‌های جدی صنعت کفش است که دلایل و پیامدهای متعددی برای تولیدکنندگان کفش ایران داشته است. کارشناسان این حوزه بر این باورند که سیاست‌گذاری‌های اشتباه، موانع موجود در مسیر تولید و عدم‌حمایت کافی از تولیدکنندگان در تامین مواد اولیه باکیفیت و ارز مورد نیاز، از دلایل اصلی بروز قاچاق هستند. در این شرایط، از یک‌سو تولیدکنندگان داخلی باید کیفیت و طراحی محصولات خود را بهبود بخشند تا بتوانند با کالاهای قاچاق رقابت کنند و از سوی دیگر، انتظار می‌رود مدیران اقتصادی کشور شرایط رقابتی سالمی را برای صنعت و تولید کشور ایجاد کنند. در نهایت، برای کاهش قاچاق و بهبود وضعیت تولید کفش، نیازمند تغییرات بنیادین در سیاست‌گذاری‌ها و همکاری مؤثر میان بخش‌های گوناگون هستیم.