وضعیت برق به‌قدری بحرانی است که در صورت عدم‌اتخاذ تدابیر اساسی، احتمالا در سال آینده مشترکان خانگی نیز با قطعی برق مواجه خواهند شد. شرایط در حوزه گاز نیز مشابه است و هشدارها پیش از آغاز فصل سرما آغاز شده است. پیش‌بینی می‌شود که ناترازی گاز امسال به بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب برسد؛ رقمی که می‌تواند به‌شدت بر عملکرد بخش صنعت تاثیر بگذارد. این وضعیت بحرانی بارها موردهشدار قرار گرفته است، اما نه دولت از نظر مالی قادر به ایجاد ظرفیت متناسب با تقاضا است و نه زمانی برای جبران وجود دارد. شرایط به‌قدری اضطراری است که به‌نظر می‌رسد تنها راه‌حل باقیمانده، صرفه‌جویی باشد؛ راهکاری که در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده و اکنون با پیگیری مجلس قرار است به‌شکل یک سازمان جدید در ساختار دولت نهادینه شود. مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی، این سازمان جدید را زیر نظر رئیس‌جمهور توصیف و اعلام کرده که قرار است یک درصد از منابع سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها که هر سال براساس قانون بودجه باید به بهینه‌سازی مصرف انرژی اختصاص یابد، از منابع بودجه‌ای خود جدا شود و به این سازمان به‌عنوان بودجه اولیه اختصاص یابد. سازمانی که ۶۰‌ درصد مخاطبان آن بنا به‌گفته شریعتی، سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی هستند، هرچند دولت بزرگ یکی از موانع سیاست‌های کلی اصل ۴۴ و چشم‌انداز ۱۴۰۴ است و براساس این سیاست‌ها قرار بوده، دولت هر سال کوچک‌تر و چابک‌تر شود، اما پس از 2دهه از اجرای این سیاست‌ها، همچنان شاهد بزرگ‌تر شدن ساختار دولت هستیم. با این حال شریعتی بر این باور است که ساختار جدید، قرار نیست هزینه جدیدی به دولت اضافه کند و تنها یکپارچه شدن بخش‌هایی است که به‌صورت پراکنده در وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی موضوع بهینه‌سازی انرژی را دنبال می‌کنند.

تولیدی که انجام می‌دهیم، چندان به‌صرفه نیست

حسن‌مرادی، نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی به صمت توضیح داد: تولید در حوزه انرژی شامل ‌بروزرسانی و تولید محصولات است. واقعیت این است که جز پالایشگاه خلیج‌فارس و پالایشگاه دوم اراکو، چند پالایشگاه جدیدی که ساخته شده‌، نتوانسته‌اند به‌اندازه پالایشگاه‌های قدیمی مانند پالایشگاه آبادان در چرخه اقتصادی تاثیرگذار باشند و از راندمان بسیار پایینی برخوردار هستند. وی در ادامه بیان کرد: بنابراین تولیدی که انجام می‌دهیم، چندان به‌صرفه نیست و به‌همین‌دلیل برخی مخالف بودند که زیاد به پالایشگاه‌های داخلی تکیه کنیم، زیرا این پالایشگاه‌ها بسیاری از نیازهای ضروری را برطرف نمی‌کنند.

 البته این به‌معنای عدم‌سرمایه‌گذاری جدید یا استفاده از فناوری‌های نوین در پالایشگاه‌ها نیست، اما واقعیت این است که ممکن است بهتر باشد که ما فرآورده‌ها را از شرکت‌هایی که دارای پالایشگاه‌های قوی‌تری هستند وارد کنیم، چراکه این کار ممکن است به ما زیان کمتری وارد کند.

اکثر پالایشگاه‌های ما در وضعیت نرمالی قرار ندارند

این کارشناس انرژی معتقد است؛ در این صورت، می‌توانیم به‌جای تولید، فرآورده‌ها را بفروشیم و از فروش آنها را درآمد کسب کنیم، بنابراین اگر برخی افراد فکر می‌کنند که پالایشگاه‌های ما دارای راندمان بسیار بالایی هستند یا سوددهی زیادی دارند، این تصور تا حدی نادرست است، زیرا بیشتر پالایشگاه‌های ما در وضعیت نرمالی قرار ندارند و با مشکلاتی مواجهند. همچنین درباره مصرف نیز باید گفت؛ مصرف ما به‌شدت افزایش یافته است و هیچ‌یک از الگوهای کشورهای پیشرفته را دنبال نمی‌کند.

به‌گفته وی؛ متاسفانه دولت‌هایی مانند دولت سیزدهم، باوجود احترامی که برای آنها قائل هستیم، به‌نوعی دولت‌های بسته‌ای بوده‌اند. سیاست این دولت‌ها به‌گونه‌ای بوده است که به سرمایه‌گذاری‌های خارجی اجازه ورود نمی‌دادند و این تفکر غالب شده بود، به‌طوری‌که حتی اگر کسی بخواهد به‌طورمختصر در یک پالایشگاه سرمایه‌گذاری کند، به‌دلیل وجود روابط ناسالم اداری، آنقدر در پیچ و خم بروکراسی گرفتار می‌شود که از تصمیم خود پشیمان شده و دیگر برنمی‌گردد.

یکی از بزرگ‌ترین موانع، بروکراسی پیچیده و نابهنگام است

حتی دولت چهاردهم نیز باوجود تلاش‌های مسعود پزشکیان، نتوانسته این مشکل را حل کند و این معضل را از بین ببرد. یکی از بزرگ‌ترین موانع، بروکراسی پیچیده و نابهنگام است که دست سرمایه‌گذاران را می‌بندد. بنابراین، تا زمانی که این گره‌ها از مسیر سرمایه‌گذاران و ورود سرمایه‌گذاری باز نشود، ما به موفقیت نخواهیم رسید.

مرادی در خاتمه افزود: شرکت نفت اقداماتی را در نظر گرفته است تا بخش گاز را با طرح‌ها و برنامه‌های جدیدی توسعه دهد. به‌عنوان مثال، افتتاح فاز ۱۱ ، 2 سال پیش یک گام مثبت در راستای حل مشکل ناترازی گاز بود.

امیدواریم که این مشکل برطرف شود و در صورتی که مسائل با روسیه حل شود، امکان تعاملات بیشتری در زمینه گاز برای ما فراهم خواهد شد. اگر بتوانیم حجم گاز موردنیاز را از روسیه تامین کنیم، آنگاه به‌راحتی می‌توانیم تصمیم‌گیری کنیم که این گاز را به‌‎مصرف برسانیم.

ضرورت بهینه‌سازی مصرف انرژی

محمدعلی خطیبی، کارشناس انرژی به صمت توضیح داد: یکی از اصلی‌ترین راهکارهای ما، بهینه‌سازی مصرف انرژی است. در بسیاری از حوزه‌ها، ما انرژی را به‌شکل غیربهینه مصرف می‌کنیم و اگر این موضوع را با کشورهای دیگر که به‌طوربهینه از انرژی استفاده می‌کنند، مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که مصرف آنها به‌مراتب کمتر از ما است. به‌نظر من، در سال‌های گذشته، تمرکز دولت روی تولید و عرضه بوده است، اما اکنون به نقطه‌ای رسیده‌ایم که این رویکرد دیگر کارآیی ندارد. نه‌تنها امکان تولید بیشتر وجود ندارد، بلکه زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری نیز محدود شده‌اند و عرضه بیشتر به‌شدت دشوار شده است. بنابراین، تنها راه‌حل موجود، بهینه‌سازی مصرف است تا بتوانیم ناترازی‌ها را کاهش دهیم. به‌عقیده من، در حال ‌حاضر مهم‌ترین اقدام، تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف است که می‌تواند منجر به صرفه‌جویی قابل‌توجهی شود.

وی در ادامه بیان کرد: هیچ‌کس نمی‌تواند منکر اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی شود و همه به آن خوشامد می‌گویند. با این حال، مشکل اصلی این است که سرمایه‌گذاران خارجی به‌دلیل ریسک‌های بالایی که وجود دارد، تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در اینجا ندارند و ترجیح می‌دهند در مکان‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که ریسک کمتری دارند.

 تا جایی که من می‌دانم، هیچ‌کس مخالف سرمایه‌گذاری خارجی نیست و همه از آن استقبال می‌کنند.

اما سرمایه‌گذاران خارجی به شرایط خاصی نیاز دارند تا بتوانند سرمایه‌گذاری کنند و در حال ‌حاضر این شرایط فراهم نیست. به‌همین‌دلیل، تنها توانسته‌ایم مقدار کمی از سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کنیم.

می‌توانیم بر ناترازی فعلی غلبه کنیم

این کارشناس در پاسخ به این سوال که آیا امسال هم مشکل ناترازی در بخش گاز را هم تجربه می‌کنیم،‌ افزود: این موضوع به مدیریت بستگی دارد. اگر در وزارت نیرو و همچنین در بخش نفت، که شامل شرکت گاز و پخش و پالایش می‌شود، مدیریت مناسبی اعمال شود، می‌توانیم بر ناترازی فعلی غلبه کنیم. این ناترازی عمدتا به‌دلیل کمبود گاز یا به‌عبارت بهتر، مصرف نادرست گاز است. در حال‌ حاضر با کمبود گاز روبه‌رو هستیم و اگر بتوانیم این کمبود را با استفاده از سوخت مایع جبران کنیم، دیگر با مشکل کمبود گاز در سال جاری روبه‌رو نخواهیم شد. اما این امر به نحوه مدیریت نیروگاه‌ها و وزارت نفت و هماهنگی‌های لازم، بستگی دارد. وی تاکید کرد: بین بخش‌های مختلف مانند صنعت، نیرو، نفت و سایر حوزه‌ها باید هماهنگی لازم وجود داشته باشد. تنها از طریق این هماهنگی می‌توانیم مشکل تامین گاز را حل کنیم، بدون اینکه به مشکلات دیگری دچار شویم. در غیر این صورت، اگر صنعت گاز، پتروشیمی و نیروگاه‌ها بخواهند گاز بیشتری دریافت کنند، تولید گاز ما کافی نخواهد بود و باید بپذیرند که گاز کمتری دریافت کنند. در این زمینه، پتروشیمی‌ها، نیروگاه‌ها، صنعت، بخش سیمان و فولاد باید به‌طورمشترک همکاری کنند و بخشی از بار این مسئله را برعهده بگیرند.

اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی

خطیبی خاطرنشان کرد: در یک تعامل مثبت، تمامی بخش‌ها از جمله شرکت گاز می‌توانند این زمستان را بدون ایجاد هیچ فشاری بر دوش مردم پشت‌سر بگذارند. اما اگر تعامل وجود نداشته باشد و هر بخش تنها به نیازهای خود توجه کند، کار به‌مراتب دشوارتر و فشرده‌تر خواهد شد. در این راستا، هماهنگی میان بخش‌های مختلف صنعت از جمله پتروشیمی، سیمان، فولاد و تامین نیازهای مردم، از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به‌صورت یکپارچه انجام شود. همچنین، ایجاد یک وزارتخانه مرتبط نیز می‌تواند مفید باشد. اگر در این شرایط هماهنگی مناسبی برقرار شود، می‌توانیم از بروز مشکلات و کمبود گاز جلوگیری کنیم.

وی درباره اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی به صمت توضیح داد: هیچ‌کس نمی‌تواند منکر اهمیت سرمایه‌گذاری خارجی شود و همه به آن خوشامد می‌گویند. با این حال، مشکل اصلی این است که سرمایه‌گذاران خارجی به‌دلیل ریسک‌های بالایی که وجود دارد، تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در اینجا ندارند و ترجیح می‌دهند در مکان‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که ریسک کمتری وجود دارد. تا جایی که من می‌دانم، هیچ‌کس مخالف سرمایه‌گذاری خارجی نیست و همه از آن استقبال می‌کنند. اما سرمایه‌گذاران خارجی به شرایط خاصی نیاز دارند تا بتوانند سرمایه‌گذاری کنند و در حال ‌حاضر این شرایط فراهم نیست. به‌همین‌دلیل، تنها توانسته‌ایم مقدار کمی از سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کنیم.

این تحلیلگر حوزه انرژی در پایان بیان کرد: اولویت اصلی این است که تامین گاز به‌اندازه کافی داشته باشیم تا مردم با کمبود مواجه نشوند. اما متاسفانه در حال ‌حاضر با کمبود گاز روبه‌رو هستیم و مصرف به‌سرعت در حال افزایش است. تولید گاز نتوانسته به‌اندازه مصرف رشد کند و نیاز به مدیریت بیشتری دارد. تامین نیازهای مردم در اولویت قرار دارد و سایرین باید همکاری کنند و مصرف گاز خود را کاهش دهند و به‌سمت استفاده از سوخت مایع بروند تا بتوانیم این زمستان را به‌خوبی پشت‌سر بگذاریم.