سبد سوخت باید متنوع شود
هفته گذشته مصرف بنزین رکورد جدیدی را به‌ثبت رساند و از مرز ۱۴۰میلیون لیتر در روز عبور کرد، ناترازی بنزین چند سالی است که گریبانگیر دولت و موجب شده است حتی در سال‌های اخیر مجبور به واردات بنزین شویم؛ کارشناسان مهم‌ترین دلیل ناترازی بنزین را در ۲ مورد جست‌وجو می‌کنند؛ یکی فرسودگی خودروها به‌ویژه در ناوگان حمل‌ونقل عمومی و دیگری استاندارد نبودن خودروهای داخلی؛ خودروهایی که ۲.۵ برابر استاندارد جهانی مصرف بنزین دارند.
راهکار قیمتی، ضامن کاهش مصرف بنزین نیست
در این ارتباط محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی بااشاره به اینکه برای جبران ناترازی بنزین باید راهکارهای غیرقیمتی را در پیش گرفت، گفت: برای کنترل مصرف بنزین راهکار قیمتی و غیرقیمتی وجود دارد که با راهکار قیمتی، هیچ ضمانتی برای کاهش مصرف بنزین، آن هم برای مدت زمان طولانی وجود ندارد.
به‌گزارش مهر، وی بااشاره به اینکه راهکارهای غیرقیمتی معمولا دوام بیشتری دارند، خاطرنشان کرد: بررسی‌ها نشان داده در صورتی که نرخ بنزین آزاد ۳ تا ۴ برابر نرخ فعلی شود، مردم پس از مدتی به قیمت‌های جدید عادت می‌کنند و مصرف بنزین به روال قبل بر می‌گردد و به‌شکل صعودی به رشد خود ادامه می‌دهد، به‌همین‌دلیل باید جلوی تقاضا را با سایر روش‌ها گرفت.
مهرجو اضافه کرد: تنوع در سبد سوختی یکی از راهکارهای مصرف بنزین است، زیرا زمانی که بنزین ارزان‌تر از نرخ جهانی و منطقه در اختیار مشتری قرار می‌گیرد، کالای مصرفی تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای می‌شود.
خودروهای غیراستاندارد
از سوی دیگر، خودروهای غیراستاندارد را می‌توان متهم ردیف اول ناترازی بنزین در نظر گرفت، چراکه تقریبا مصرف بنزین در کشور ما ۲ تا ۳ برابر سایر کشورهاست که علاوه بر آلودگی هوا بر ناترازی بنزین نیز دامن زده است، مهرجو نیز با انتقاد از استاندارد نبودن خودروهای داخلی تصریح کرد: در بازار داخلی خودرو، انحصار چندجانبه وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که مردم را در مقابل چند انتخاب محدود و گران قرار داده‌ایم و انتظار داریم که مردم رفتار اصلاح‌گرانه داشته باشند.
به‌گفته مهرجو، برای رفع این مشکل، باید طی یک فرآیند مشخص، بازار خودرو در معرض رقابت با بازارهای جهانی قرار بگیرد و خودروسازان سعی کنند عملکرد خود را بهبود بخشند تا بتوانند بازار منطقه را به‌دست بگیرند، اما متاسفانه با حمایت بیجا از خودروسازان داخلی، هیچ‌وقت امید نخواهیم داشت که این روند معیوب اصلاح شود.
ضرورت توجه به سبد سوخت
علاوه بر استانداردسازی خودروها، باید به متنوع بودن سبد سوخت نیز دقت داشت؛ مسئله‌ای که در کشور ما جایگاهی ندارد؛ در واقع به‌دلیل کم‌توجهی به این سوخت، خودروسازان رغبت چندانی به افزایش تولید خودرو با پایه گازسوز ندارند. مهرجو هم بر این موضوع صحه گذاشته و می‌گوید: تنوع در سبد سوخت کشور الزام‌آور است و باید خودروهای برقی با تسهیلات کافی و ارزان‌قیمت البته بدون تعرفه واردات و مالیات مرسوم خودروهای بنزینی در اختیار مردم قرار گیرد تا این طرح مثمرثمر واقع شود.
وی بااشاره به اینکه خودروسازان چینی ۶۰ درصد تجارت خودروهای برقی را در دست دارند، خاطرنشان کرد: باید به‌جای واردات خودروهای بنزینی، خودروهای برقی را مونتاژ کنیم و به مصرف‌کننده ارائه دهیم و خدمات پس از فروش آن را وارد کنیم.
به‌گفته این کارشناس انرژی، باید برای مدتی سعی کنیم ناوگان حمل‌ونقل سبک را به خودروهای برقی اختصاص دهیم. مهرجو بااشاره به اینکه باید زیرساخت‌های لازم برای واردات خودروهای برقی فراهم شود، اضافه کرد: باید برای مدتی خودروهای برقی را مونتاژ کنیم و پس از مدتی قطعه‌سازی و پس از آن سعی در کپی‌کاری، در نهایت صاحب تکنولوژی شویم؛ اقدامی که سایر کشورها در آن به‌خوبی عمل کرده‌اند.
این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه باید به خودروساز داخلی تکلیف شود که ۱۰درصد محصولات را به ساخت خودرو برقی اختصاص دهد، خاطرنشان کرد: با چنین شرایطی می‌توان تولید خودروهای برقی را افزایش داد، ضمن آنکه خودروهای برقی با یک آداپتور تبدیل می‌توانند با برق منزل در پارکینگ‌ها شارژ شوند.
وی ادامه داد: در کنار این موارد باید به نبال توسعه زیرساخت‌های برق باشیم، به‌جای پرداخت سوبسید برای بنزین سعی کنیم در بازه زمانی ۵ تا ۶ ساله نرخ بنزین را به نرخ تمام‌شده داخلی نزدیک کنیم و پس از آن به‌سمت قیمت‌های فوب خلیج‌فارس رویم و در کنار آن، تسهیلاتی به خودروسازان پرداخت کنیم تا امکان واردات خودروهای برقی را داشته باشند و درصد مشخصی واردات متعلق به خودروهای برقی باشد.
مشکل قاچاق سوخت پایان ندارد
از سوی دیگر در برخی مناطق مرزی در کنار فروش منطقه‌ای سوخت طرح کدینگ در حال اجراست تا بازدارندگی برای قاچاق سوخت ایجاد شود.
بستر فروش منطقه‌ای بنزین ایجاد شود
صمتحسن مرادی از کارشناسانی است که با تاکید بر مشکل قاچاق سوخت معتقد است؛ باید از قاچاق سوخت در مناطق مرزی جلوگیری شود. به‌گفته مرادی، قاچاق بنزین در کشور ما به‌راحتی اتفاق می‌افتد، زیرا نرخ بنزین داخلی با نرخ بنزین در آن‌سوی مرزها قابل‌مقایسه نیست، بنابراین هر وسیله نقلیه‌ای که از مرزها خارج می‌شود، سعی می‌کند با حداکثر توان، سوخت از مرزها خارج کند.
وی تاکید کرد: بارها به دولتمردان توصیه شده است که در مرزها، پمپ‌بنزین‌هایی تعبیه شود که افراد آن‌سوی مرز هم، امکان خرید بنزین را داشته باشند، اما با نرخ فوب خلیج‌فارس؛ در این شرایط قاچاق سوخت کاهش پیدا می‌کرد و سوخت به‌صورت قانونی و با نرخ جهانی به‌فروش می‌رسید.
زیان اقتصادی قاچاق بنزین
صمتعلی شمس‌اردکانی، عضو اتاق بازرگانی هم در رابطه با قاچاق بنزین می‌گوید: روزانه ۱۲میلیون لیتر فرآورده‌های نفتی از کشور قاچاق می‌شود که تقریبا سالی ۳ تا ۴ میلیارد دلار می‌ارزد. قاچاقچی‌ها سوخت را به شهر وان ترکیه می‌برند. 10 تانکر 10تانکر با هم می‌برند. به‌گفته وی، در افغانستان بنزین لیتری ۵۰ هزار تومان است، این بنزین که در آنجا می‌فروشند ۴ میلیارد دلار در سال است که ۳.۵ میلیارد دلار آن سود خالص بادآورده محسوب می‌شود. قاچاقچیان کالای مصرفی می‌خرند و کالای قاچاق وارد می‌کنند، یعنی سوخت صادر و لباس و کفش و پرده وارد می‌کنند. اردکانی اضافه کرد: بعضی می‌گویند چرا جنس ترکیه در ایران ارزان‌تر است، چون آنها سود خالص و بادآورده را به ۹۰ درصد نرخ می‌فروشند که همان روز تبدیل به ریال کنند. این کار حدود ۶۰ هزار شغل را در صنایع مصرفی از بین برده است.
یارانه قاچاق سوخت را بیشتر می‌کند
صمتهاشم اورعی نیز معتقد است؛ پرداخت یارانه خوب است، اما به‌شرطی که هوشمندانه باشد. اکنون نرخ گازوئیل در افغانستان ۵۱ هزار تومان و در ایران ۳۰۰ تومان است. این نوع قیمت‌گذاری و سرکوب نرخ، منجر به این تفاوت نرخ در ایران و کشورهای همسایه شده، به‌طوری‌که سود این قاچاق ساعتی چند میلیارد تومان است. طبق برآوردها روزانه ۳۰ تا ۴۰ میلیون لیتر سوخت از ایران به مقصد کشورهای همسایه قاچاق می‌شود.
توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی الزام‌آور است
برخی دیگر از کارشناسان، بنزین را موضوعی چندوجهی دانسته و بر توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی تاکید دارند. حسن مرادی، کارشناس انرژی از جمله این کارشناسان است که علت مشکل بنزین را مصرف بالای آن می‌دانند. به‌گفته این کارشناس انرژی، متاسفانه در کشور ما مصرف بنزین بیش از 2برابر بسیاری از کشورها است. علت این امر، مربوط به فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل است که خودروهای فرسوده و قدیمی همچنان در حال استفاده هستند، همچنین کارخانه‌های اتومبیل‌سازی، اتومبیل‌هایی را ایجاد نمی‌کنند که مصرف بنزین کمتری داشته باشند.
مرادی بااشاره به اینکه استاندارد مصرف ما نسبت به ۱۰۰ کیلومتر بسیار بالاست که باید در این مسئله تجدیدنظر شود، خاطرنشان کرد: عدم‌توسعه حمل‌ونقل عمومی را می‌توان یکی از دلایل اصلی این مسئله دانست. همچنین در بسیاری از کشورها، فرهنگ استفاده از خودرو به‌گونه‌ای است که تنها برای پیک‌نیک و استفاده برون‌شهری است و مردم برای رفت‌وآمد به محل کار از ناوگان عمومی استفاده می‌کنند. براساس این گزارش، برای حل بحران ناترازی بنزین باید در ابتدای امر واردات خودرو به‌صورت‌کامل و همه‌جانبه آزاد شود تا خودروسازان داخلی ملزم به رقابت با خودروهای وارداتی و به این ترتیب برای از دست ندادن بازار، مجبور به افزایش استاندارد و کیفیت محصولات خود شوند. از سوی دیگر نیز، در کنار افزایش تولید بنزین و البته جلوگیری از قاچاق سوخت، متولیان باید نسبت به اسقاط خودروهای فرسوده با جدیت بیشتری عمل کنند تا با مجموع این اتفاقات، بتوان به حل بخشی از ناترازی بنزین امیدوار بود.
افزایش نرخ بنزین تبعات اجتماعی دارد
نرسی قربان، کارشناس انرژی بااشاره به اینکه حل بحران ناترازی بنزین راهکارهای متفاوتی دارد، گفت: معمولا ناترازی در اثر به‌هم ریختن عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود. اکنون به‌دلیل افزایش جمعیت تقاضا روز به روز افزایش پیدا کرده، در حالی که عرضه همان است.
وی با انتقاد از خودروهای غیراستاندارد خاطرنشان کرد: خودروهای موجود در بازار چندبرابر میانگین جهانی مصرف دارند، به‌همین‌دلیل تقاضا روند صعودی به خود گرفته است.
قربان اضافه کرد: متاسفانه به‌دلیل پالایشگاه‌ها، نفت و تحریم‌ها نتوانستیم عرضه تولید بنزین را بالا ببریم که منجر به ناترازی بنزین شده است.
وی بااشاره به اینکه برای حل بحران ناترازی بنزین 2 حالت وجود دارد، خاطرنشان کرد: در این شرایط 2 راهکار برای حل ناترازی بنزین وجود دارد؛ یکی افزایش تولید و دیگری افزایش نرخ، آن هم به‌گونه‌ای که با افت تقاضا مواجه شویم.
وی یادآور شد: به‌دلیل اینکه نمی‌توان قیمت‌ها را افزایش داد، مجبور به در پیش گرفتن راهکارهای غیرقیمتی هستیم، به‌عنوان‌‌مثال خودروهای برقی را جایگزین خودروهای بنزینی کنیم که به مدت زمان طولانی نیاز دارد.
این کارشناس انرژی اضافه کرد: افزایش تولید بنزین هم راهکار ساده‌ای نیست، زیرا نیازمند سرمایه و تکنولوژی است.
به‌گفته وی، تنها راهکار سریع حل ناترازی بنزین، افزایش نرخ است که آن هم به‌دلیل تبعات اجتماعی مدنظر نیست. قربان در خاتمه اضافه کرد: برای افزایش تولید نیاز به پالایشگاه جدید داریم که می‌توان به‌عنوان راهکار طولانی‌مدت و مثمر به آن تکیه کرد.
سخن پایانی
بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ اگر خودروهای داخلی مطابق با استاندارد روز تولید می‌شد یا اجازه واردات سالانه ۵۰۰ هزار تا یک میلیون خودروی باکیفیت در سال و فروش اقساطی آن داده می‌شد، مصرف بنزین به ۵۰ تا ۶۰ میلیون لیتر می‌رسید که در این صورت عملا با صادرات مابقی بنزین تولیدی بیش از ۱۵میلیارد دلار درآمد برای کشور حاصل می‌شد. در این بین دولت‌ها طی سال‌های اخیر راهکارهای متعددی نظیر ساخت پالایشگاه، محدودیت کارت سوخت جایگاه، کاهش سهمیه آزاد کارت‌های سوخت و حتی افزایش سهم سی ان جی در سبد سوخت را به‌کار گرفتند، اما به‌نظر می‌رسد این عوامل به‌تنهایی کافی نیست.
