ماشین‌آلات معدنی، پشت تابلوی ایست
معادن در ایران، اوضاع مناسبی ندارند و همواره با چالش کمبود ماشین‌آلات معدنی دست و پنجه نرم کرده‌اند. ماشین‌آلات معدنی لازمه معدنکاری هستند که واردات آنها تبدیل به مشکل اساسی شده است.
کمبود دستگاه‌های معدنی با تکنولوژی روز دنیا، سبب شده تا در بحث اکتشاف در قسمت‌های عمیق زمین درگیر مشکلاتی شویم که باید هرچه زودتر این موضوع برطرف شود. زمانی که اکتشاف در کشور روند افزایشی داشته باشد، می‌توان به صادرات امیدوار بود و شرایط اقتصادی به بهبودی می‌رسد.
صمت در این گزارش به بررسی اقتصاد معدن و مشکلات حفاری معادن پرداخته است.
نیاز کشور به سرمایه‌گذاری در معادن
وضعیت اکتشاف معادن کشور در مقایسه با سایر کشورهای معدنی، نشان‌دهنده نیاز کشور به سرمایه‌گذاری در راستای کشف ذخایر جدید است. بخش معدن به‌عنوان بخش مهمی از اقتصاد ملی و همزمان تامین‌کننده مواد اولیه صنایع، دارای اهمیت ویژه‌ای است. با این‌حال وضعیت بخش اکتشاف به‌عنوان نخستین مرحله از فعالیت‌های معدنی چندان مناسب نیست و با ادامه روند فعلی در بخش اکتشاف، طی چند سال آینده با کمبود مواد معدنی در کشور مواجه خواهیم بود. به‌عنوان‌مثال، کشورهای استرالیا و کانادا در سال ۲۰۲۰، به‌ترتیب حدود ۱۱میلیون و ۳.۶ میلیون متر حفاری اکتشافی انجام داده‌اند. میزان حفاری اکتشافی سالانه چین نیز طبق آمار سال ۲۰۱۷ برابر ۵ میلیون متر بوده است، در حالی که متراژ حفاری اکتشافی سالانه انجام‌شده در ایران با این کشورها تفاوت معناداری دارد. بررسی بازوی پژوهش‌های مجلس حاکی از این است که فقدان یا عدم‌انتشار داده‌های اکتشافی، بلوکه شدن محدوده‌های معدنی و تعارضات نهادی سازمان‌های مرتبط از چالش‌های اصلی توسعه فعالیت‌های اکتشافی است.
معادن مولفه اقتصادی هستند
محمدرضا یزدی‌زاده، کارشناس اقتصادی، در ارتباط با موضوع اقتصاد معادن و اهمیت آن به صمت گفت: معادن یکی از مولفه‌های اقتصاد هستند که می‌توان به‌واسطه آن، مواد اولیه ارزان‌نرخ را در اختیار مردم قرار داد. مواد معدنی، مواد اولیه محسوب می‌شوند و اگر به زنجیره تولید آن، توجه شود، سبب رشد ارزش‌افزوده خواهد شد و اگر خلاف این امر انجام گیرد، به‌سمت خام‌فروشی حرکت خواهیم کرد. یکی از مشکلات موجود در اقتصاد معادن، نبود هرم توسعه صنعت و معدن است. هرم توسعه معادن، نشان می‌دهد که ظرفیت‌های موجود در معادن چه میزان است و صنایع پایین‌دست و بالادست کدام‌ها هستند و اولویت اصلی توسعه معادن چه چیزهایی است.
یزدی‌زاده ادامه داد: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات موجود در بحث اقتصاد معادن، نبود الگوی راهنما برای سرمایه‌گذاری است. اگر شخصی قصد سرمایه‌گذاری در حوزه معادن را داشته باشد، نمی‌توان نقشه‌راه اصولی را برای او مشخص کرد و اولویت‌های اصلی را نام برد. اقتصاد علم تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود است و این نیازهای نامحدود را استراژیک طراحی می‌کند. زمانی که استراتژیک خاصی در بحث توسعه اقتصاد معادن وجود نداشته باشد، نیازسنجی انجام نخواهد گرفت و در نتیجه تخصیص منابع شکل نمی‌گیرد.
معدن یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است که می‌توان در آن شغل ارزان ایجاد کرد. استخراج ثروت همواره از تولید ثروت ارزان‌تر بوده است و این موضوع در معادن صدق می‌کند. وزارت صمت استراتژی مشخصی درباره اقتصاد معادن ندارد، بنابراین نیاز است در بخش معادن، هرم صنعتی شدن و استخراج معادن براساس نیازهای آینده دنیا فراهم شود.
وی در بحث صادرات مواد معدنی و ارزآوری برای کشور گفت: زمانی که در کشور، محصول نهایی یک ماده معدنی موردنیاز نباشد، باید صادر شود که توجیه اقتصادی دارد. تجزیه و تحلیل عملکرد تجارت خارجی نشان می‌دهد که کشورمان باتوجه به شرایط نامناسب اقتصادی، به‌فوریت نیازمند اقدامات جدی در دستیابی به اهداف اسناد بالادستی به‌ویژه در مقایسه با رقبای منطقه‌ای است که قطعا ادامه روند کنونی، اقتصاد کشور را از مسیر ترسیم‌شده در اسناد بالادستی دور می‌کند. موضوع صادرات غیرنفتی به‌عنوان یگانه‌راه خروج کشور از خام‌فروشی طی سال‌های اخیر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده، به‌طوری‌که می‌توان افزایش صادرات غیرنفتی به‌ویژه صادرات به کشورهای همسایه را به‌عنوان یکی از راه‌های برون‌رفت از شرایط بد ایجادشده از تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران دانست. این نکته را باید در نظر داشت که عوامل و موانع ناشی از تحریم ناعادلانه علیه کشورمان و نرخ سنگین عوارض مقرر بر صادرات مواد کمتر فرآوری‌شده، از مواردی هستند که بر توسعه صادرات محصولات معدنی تاثیرگذار خواهند بود.
استراتژی، موضوع مهم تقویت اقتصاد
وی گفت: استراتژی، مهم‌ترین موضوع موردبحث در راستای تقویت اقتصاد کشور است. زمانی که در حوزه معادن، استراتژی مشخص وجود نداشته باشد، سرمایه‌گذاری اصولی انجام نخواهد گرفت و سرمایه در مکان دیگری خرج خواهد شد. مشکل کشور از جایی آغاز شد که نظام برنامه‌ریزی اقتصادی کشور به بخش اجرایی (دولت) واگذار شد. سیاست‌های کلی نشان می‌دهد که هر دولت و مجلسی رأس کار باشد، باید نسبت به آن توجه داشت و راه را مطابق با سیاست‌های کلی تعیین‌شده ترسیم کرد. کشور توانسته است در بحث‌های نظامی و اتمی پیشرفت‌های مهمی داشته باشد، اما چرا در بحث صنعت و معدن نتوانسته است نیازهای داخل را فراهم کند؟
تحریم، مانع بزرگ توسعه معادن
باتوجه به اهمیت موضوع اقتصاد در کشور به‌ویژه اقتصاد معادن، کارشناسان بسیاری درباره حفاری‌های معدنی و مشکلات استخراج از معادن صحبت‌هایی کرده‌اند که رابطه مستقیم با صادرات دارد. در ادامه این گزارش، گفت‌وگوی صمت را با سهراب حسینی، کارشناس معدن و حفاری خواهید خواند.
سهراب حسینی، کارشناس معدن و حفاری‌های معدنی در ارتباط با موانع و مشکلات حفاری به صمت گفت: حفاری معدنی در کشور، چالش‌های بسیاری دارد که یکی از آنها، واردات ماشین‌آلات معدنی و تولید این ماشین‌آلات در داخل کشور است. باتوجه به آنکه پیرامون چنین موضوعی بحث بسیاری وجود دارد، اما باتوجه به پایان کار دولت سیزدهم، این موضوع برطرف نشد و سرجای خود باقی است. ماشین‌آلات و تجهیزات حفاری، دستگاه‌های مونتاژشده‌ای هستند و هرکدام از قسمت‌های آن را برندهای اروپایی تشکیل می‌دهند و قسمت‌های دیگر مانند شاسی و آهن کاری، قابلیت ساخت در داخل کشور را دارند. در نتیجه اگر بخواهیم در داخل کشور، بحث تولید داخل را داشته باشیم، به‌علت تحریم‌ها با کمبود تیراژ و کمبود لوازم اولیه مواجه خواهیم بود. در ضمن، برای واردات موتور ماشین‌آلات معدنی، تعرفه‌هایی وجود دارد که این تعرفه‌ها مانع ساخت دستگاه باکیفیت خواهد شد.
حسینی ادامه داد: تعرفه‌ها، مانع بزرگ ساخت داخل می‌شوند که برای برطرف کردن این موانع، راهکارهایی وجود دارد که یکی از آنها پرداخت تسهیلات است که با مشارکت سازمان‌های بزرگ معدنی قرار است چنین اقدامی انجام گیرد. ماجرا از آنجایی روی دیگر خود را نشان می‌دهد که جلوی رقابت بخش خصوصی با سایر بخش‌ها گرفته و واردات دستگاه حفاری با مشکل و موانع روبه‌رو شود. چندین مرتبه، اعلام شده است که موانعی برای واردات دستگاه و ماشین‌آلات معدنی وجود ندارد و در بخشنامه‌ای که تابستان سال گذشته مطرح شد، بحث حفاری اکتشافی به دفتر بهره‌برداری وزارت صمت ارجاع داده شد. بروکراسی‌های اداری مانع بزرگی در برابر کسانی هستند که قصد واردات ماشین‌آلات حفاری معدنی را دارند که این موضوع در کشور مشاهده می‌شود و واردکننده را پشیمان می‌کند. کمبود ماشین‌آلات حفاری در دستگاه‌های عمیق‌زن و نیمه‌عمیق بسیار مشهود است و معادن کشور نیازمند چنین دستگاه‌هایی هستند تا بهره‌وری معادن افزایش پیدا کند و حفاری در بخش‌های عمیق و نیمه‌عمیق انجام گیرد.
اهمیت تربیت نیروی انسانی
وی افزود: موضوع تربیت نیروی انسانی، بحث دیگری است که باید در حوزه معدن به آن توجه شود. اتحادیه حفاری، فعالیت‌های بسیاری را در این زمینه آغاز کرده و نیاز به مشارکت شرکت‌های معدنی بزرگ دارد. شرکت‌های بزرگ به‌تنهایی قادر به تعلیم نیرو هستند، اما این نیروها از شرط استاندارد برخوردار نیستند. اتحادیه حفاری، پیشنهاد همکاری به یک شرکت بزرگ معدنی را داده، اما متاسفانه بودجه از سوی این شرکت تامین نشده است. شرایط لازم برای تعلیم و تربیت افراد به‌عنوان کمک‌حفار وجود دارد تا در آینده بتوانند تبدیل به حفار حرفه‌ای شوند.
وی گفت: یکی دیگر از موضوعات موردبحث در حفاری‌های معدنی، تامین سوخت است. بسیاری از دستگاه‌های حفاری به‌علت آنکه فاقد برگه سبز هستند و فاکتوری برای آنها وجود ندارد، نمی‌توانند سوخت موردنیاز را دریافت کنند. شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در مناطق مختلف، سهمیه سوخت تعیین‌شده را به دستگاه‌هایی که می‌توانند سوخت دریافت کنند، نمی‌دهد و همواره پایین‌تر از میزان مشخص، سوخت را تحویل داده است. چالش تامین سوخت سبب شده تا پیمانکار یا دستگاه‌دار از روش‌های دیگری به تامین سوخت بپردازد و فعالیت‌های حفاری تا زمان تامین سوخت، روی زمین می‌ماند. تامین لوازم درون‌زایی را می‌توان یکی دیگر از چالش‌های حفاری دانست که در موضوع کدهای گمرکی مشهود است.
حسینی خاطرنشان کرد: حواشی حفاری مانند تامین آب و معارضان محلی، چالش دیگر معادن و حفاری است. سازمان صمت باید موضوع مسئولیت اجتماعی را پیگیری و با معارضان محلی صحبت کند. بسیاری از معادن درگیر شکایت هستند و این امر سبب شده است تا فعالیت‌های حفاری درگیر چالش شود. به‌طبع با شکل‌گیری فعالیت‌های معدنی، مزاحمت‌هایی برای مردم آن منطقه ایجاد می‌شود که به‌واسطه آن، برای آنها عارضه‌هایی خواهد داشت.
سخن پایانی
اقتصاد کشور، مولفه‌های بسیاری دارد که هرکدام برپایه موضوعی استوار هستند. معادن نیز، یکی از مولفه‌های اقتصاد هستند که اگر توجه ویژه‌ای به آنها شود، می‌توانند یاریگر اصلی اقتصاد کشور باشند. آن‌طور که مشخص است، معادن با کمبود ماشین‌آلات معدنی، دست و پنجه نرم می‌کنند که باید هرچه سریع‌تر این موضوع برطرف شود. امید است تا دولت محترم چهاردهم، مشکلات معادن کشور را جدی بگیرد و در راستای برطرف کردن چالش‌ها تلاش کند.
