برنامه‌ریزی‌ها عملیاتی باشد
نام‌گذاری سال‌ها توسط رهبر انقلاب اسلامی از اوایل دوران رهبری ایشان آغاز شد و از سال ۱۳۸۷ رویکرد اقتصادی مدنظر قرار گرفت که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع اقتصاد و رشد و توسعه تولید داخلی مرتبط بوده است. در هشت سال اخیر نام‌گذاری‌ها با تاکید بر مسئله «تولید» صورت گرفته است که نشان می‌دهد ریشه اصلی چالش‌های کشور به مبحث تولید بازمی‌گردد.
امسال نیز رهبر معظم انقلاب اسلامی شعار سال را «جهش تولید با مشارکت مردم» که ارتباط مستقیم با اقتصاد و معیشت مردم ایران دارد، نام‌گذاری کرده‌اند تا سیاست‌گذاران نقشه راهی برای ۳۶۵ روز سال ۱۴۰۳ داشته باشند و برنامه‌های خود را بر اساس همین محور تدوین کنند. نکته قابل‌توجه آنکه رهبری در بیانات خود تاکید داشتند که شعار امسال در واقع ادامه مسیر شعار سال گذشته است، بنابراین از این موضوع می‌توان نتیجه گرفت؛ در خصوص شعار سال گذشته درست به تکلیفمان عمل نکرده‌ایم و نمره قبولی نگرفته‌ایم که این شعار در سال جاری نیز ادامه یافته است.
شعار سال بدون حضور بخش خصوصی محقق نمی‌شود
موضوع مهمی که در دل شعار امسال نهفته و بارها نیز از سوی رهبری مورد تاکید قرار گرفته، میدان دادن به بخش خصوصی واقعی برای پیشبرد اهداف اقتصادی است؛ اما متأسفانه تاکنون این هدف نتوانسته آن‌طور که بایدوشاید محقق شود به‌گونه‌ای که طبق برآوردها امروز بین ۶۰ تا ۷۰ درصد اقتصاد ایران به‌صورت دولتی اداره می‌شود. دراین‌ارتباط محمود نجفی عرب رئیس اتاق بازرگانی تهران با بیان اینکه در شعار امسال دو رویکرد مهم نهفته است، گفت: نکته اول اینکه در بالاترین سطح مدیریتی کشور این اتفاق‌نظر وجود دارد که اقتصاد و ضعف‌های آن مهم‌ترین مسئله امروز کشور است. همچنین به این نکته توجه شده که بدون مشارکت بخش خصوصی یعنی همان مردم، امکان توسعه و پیشرفت اقتصاد ملی وجود ندارد. این تجربه در تمام جهان از شرق تا غرب وجود دارد و در ایران هم از زمان ابلاغ اصل ۴۴ قانون اساسی، رویکرد واگذاری اقتصاد به مردم کلید خورده، هرچند موفقیت چشمگیری نداشته است. ولی حالا ذیل این شعار می‌توان گام‌های مهمی برداشت.
وی افزود: پیام رهبر انقلاب در نخستین روز سال جدید، بی‌شک نقشه راهی برای گشایشی نوین در عرصه اقتصادی ایران و افزایش توان کشور در رهایی از بند ناکارآمدی را رمزگشایی می‌کند. اگر تمام ارکان کشور با دقت و احساس مسؤولیت به ابعاد این شعار توجه کنند به‌طور حتم مسیر اقتصاد از آنچه امروز وجود دارد متفاوت و این بیمار بهبود می‌یابد. ضمن آنکه رهبری در بیانات دیگرشان در روز اول فروردین به موضوعات کلیدی دیگری مانند ارتباط تجاری مؤثر خارجی با کشورهای دیگر جهان هم اشاره کردند. در صورت بهبود روابط خارجی به‌طور حتم، امکان رشد اقتصاد ممکن خواهد شد. نجفی عرب بیان کرد: نگاه به جوانان و بهره‌مندی از ظرفیت مؤسسات دانش‌بنیان، رویکرد مطالبه‌گرایانه در دیپلماسی اقتصادی با محوریت همکاری مؤثر با همسایگان، خصوصاً در زنجیره‌های ارزش مشخص و تبدیل فرصت مفاهمات به توانمندی بازرگانی - صنعتی، تمرکز بر تولید صادرات‌گرا و تاکید بر رفع مداخلات زائد در عملکرد بخش خصوصی، بهره‌گیری از سرمایه‌های بخش خصوصی و عمومی در اتمام و بهره‌برداری از پروژه‌های نیمه‌تمام، ارکان تحقق اقتصادی مردم‌نهاد است که می‌تواند در تعامل مطلوب میان اتاق‌های بازرگانی به‌عنوان تشکل مردمی با قدمت ۱۴۰ ساله با دولت و نهادهای سیاست‌گذار، جامه عمل پوشانیده شود.
فضای امن کسب‌وکار فراهم شود
همچنین آرمان خالقی، قائم‌مقام دبیرکل خانه صمت ایران دراین‌ارتباط گفت: برای تحقق شعار سال باید به بخش خصوصی میدان داد تا مردم وارد اقتصاد شوند و در آن مشارکت کنند اما باید رانت‌ها، ویژه خواری‌ها و امتیازات خاص و ویژه حذف شود.
به گفته وی، مردم در اقتصاد زمانی مشارکت می‌کنند که اقتصاد شفاف شرایط مساعد و امنیت اقتصادی فراهم باشد و فضای امن کسب‌وکار را به‌طور ملموس حس کنند و بدانند در صورت ورود به اقتصاد سرمایه‌هایشان را از دست نمی‌دهند. برای مشارکت مردم در اقتصاد باید امنیت اقتصادی فراهم شود و قوانین و مقررات از ثبات برخوردار باشد.
خالقی تاکید کرد: همچنین دسترسی برابر به اطلاعات اقتصادی و آمار و ارقام اقتصادی از دیگر الزامات برای مشارکت مردم در اقتصاد است.
نگاه جدی به توسعه بخش خصوصی و کارآفرینی
دبیرکل مجمع کارآفرینان گفت: در ایران تکلیف بخش تولید و کارآفرین مشخص نیست. کارآفرین نمی‌داند که باید بر اساس کدام استراتژی برنامه‌ریزی کند.
حمیدرضا غزنوی با بیان اینکه سیاستی برای توسعه بخش خصوصی و کارآفرینی نداریم، گفت: اگر اعتقاد داشته باشیم که مسئله اول کشور اقتصاد است همان‌گونه که رهبری نیز به این موضوع اشاره کردند باید دید از کدام منظر می‌توان به اقتصاد توجه کرد تا این حوزه بهبود یابد.
دبیرکل مجمع کارآفرینان تصریح کرد: اگر قرار باشد به بخش کشاورزی به‌عنوان یک مسئله اقتصادی بپردازیم باید بدانیم که به دلیل مشکلات ناشی از خشکسالی، کمبود آب و … امکان رشد نداریم. بسیاری از کشورها به دلیل شرایط آب و هوایی و… می‌توانند از طریق کشاورزی و صنایع پایین‌دستی پیشرفت کنند اما در ایران نمی‌شود به این حوزه امیدی داشت. از آن‌طرف صنایع هایتک هم به دلیل شرایط تحریمی توان توسعه و بزرگ شدن را ندارند. در واقع نمی‌توان به صنایع هایتک به‌عنوان راهی جهت رشد اقتصادی و رهایی از مشکلات نگریست.
وی ادامه داد: بر این اساس به جز تولیدات کارخانه‌ای راه دیگری در پیش نداریم. زمینه در این بخش به لحاظ علم و تکنولوژی، منابع، نیروی انسانی، معادن و … برای توسعه فراهم است اما متأسفانه برنامه و آئین‌نامه‌ای نداریم که وضعیت کارآفرینی و بخش خصوصی مشخص و روشن شود. پیشران‌های اقتصادی چه نقشی دارند و چه تعاملی با نظام‌های حکمرانی دارند. ریل و مسیری برای صنایع تعبیه نشده که صنایع تکلیف خود را بدانند. حتی مشوق‌ها هم مشخص نیست که به چه صورتی است. وضعیت تأمین مالی، تخصیص ارز و… در بخش تولید مشخص نیست و امروز نظام چانه‌ای در اقتصاد ایران جاافتاده است. این در حالی است که نظام حکمرانی باید به‌صورت دقیق برای رشد اقتصادی و توسعه بخش تولید و صادرات برنامه و راهبرد داشته باشد. غزنوی اضافه کرد: ما مزیت و ظرفیت‌های زیادی در بخش‌های مختلف ازجمله لوازم‌خانگی، شیشه و بلور، قطعه‌سازی، صنایع غذایی، شیرینی، شکلات، صنایع لبنی و … برای پاسخ دادن به نیازهای کشورهای دیگر به‌خصوص کشورهای همسایه داریم اما متأسفانه هیچ استراتژی در ایران برای توسعه بخش تولید و صادرات وجود ندارد. در اقتصاد امروز ایران بخش تولید تکلیف خود را نمی‌داند.
وی ادامه داد: در زنجیره ارزش جهانی هیچ نقشی نداریم درحالی‌که می‌توانیم نقش مؤثری ایفا کنیم. متأسفانه در استراتژی صنعتی نظام حکمرانی نتوانسته برنامه‌ای تدوین کند که بر اساس آن تکلیف مجلس به‌عنوان نظام قانون‌گذار و وزارتخانه‌های اقتصادی را روشن کند. این برنامه باید بتواند ارتباط و تعامل بین کارآفرینان و پیشران‌های اقتصادی با نظام حکمرانی را روشن کند.
غزنوی تصریح کرد: این وضعیت در ایران در حالی است که قبلاً کشورهای صنعتی با تدوین یک استراتژی دقیق و علمی مسیر را برای صنایع مشخص کردند و کارآفرینان و پیشران‌های اقتصادی با علم به مسیر، برنامه‌ریزی کرده و توسعه‌یافته‌اند و درنهایت منجر به رشد اقتصادی کل کشور شده‌اند اما متأسفانه در ایران چنین چیزی وجود ندارد. در ایران تکلیف بخش تولید و کارآفرین مشخص نیست. کارآفرین نمی‌داند که باید بر اساس کدام استراتژی برنامه‌ریزی کند.
دبیرکل مجمع کارآفرینان خاطرنشان کرد: کشورهایی که در جهان صنعتی شدند برای این کار نقشه سیاست صنعتی داشتند و منطبق با آن پیش رفتند. کشور ما با امکاناتی که در دسترس دارد باید در اقتصاد منطقه و جهان حرفی برای گفتن داشته باشد، اما مشکلات اقتصادی و تعامل بین نظام حکمرانی و کارآفرینان کشور باعث بروز مشکلاتی شده است. متأسفانه در ایران مسیر و راهی برای اینکه کارآفرین بتواند به تولید کار و ثروت بپردازد مشخص نکرده‌ایم و بر همین مبنا هم امروز وضعیت ارتباط و تعامل کارآفرین و پیشران اقتصادی با نظام حکمرانی روشن نیست.
دبیرکل مجمع کارآفرینان اظهار کرد: قبلاً می‌گفتیم کشورهای کره، ژاپن، آلمان و … استراتژی صنعتی دارند اما در حال حاضر بسیاری از کشورهای کوچک آسیای شرقی این استراتژی‌ها را دنبال می‌کنند. جالب است که امروز دولتی‌ها و مجلسی‌ها از اینکه استراتژی صنعتی نداریم ناراحتند اما نمی‌گویند که خب! چه کسی این وضعیت را درست کرده است؟ چه کسی مسئول تدوین استراتژی صنعتی است؟
وی تصریح کرد: ما پیشنهاد دادیم که مجمع کارآفرینان استراتژی صنعتی را به دولت پیشنهاد دهد و معاون اول رئیس‌جمهور نیز ضمنی با این پیشنهاد موافقت کردند اما امیدواریم تصمیم جدی در این خصوص گرفته شود.
دنبال راه‌حل‌های رویایی نباشیم
رضا تنهایی مقدم در گفت‌وگو با فارس اظهار کرد: با همه کارکردهای انتخاب شعار سال که به گفتمان‌سازی موضوع اقتصاد مقاومتی در سال‌های گذشته رسیده‌ایم اما متاسفانه در سال‌های گذشته دستگاه یا نهادی نبوده تا ارزیابی کند که مسئولان در دولت‌های مختلف چقدر به تاکیدات رهبر انقلاب توجه کرده‌اند.
وی افزود: متاسفانه در سال‌ها و دولت‌های گذشته به شعار سال به‌عنوان یک موضوع تشریفاتی نگاه شده است در صورتی که هرسال باید شاخص‌های مختلفی از جانب نهادهای سیاست‌گذار تعیین شود تا میزان عملی شدن شعار سال بررسی شود.
رضا تنهایی مقدم با اشاره به اینکه انتخاب شعار سال با همین شیوه فعلی، برای گفتمان‌سازی و ایجاد یک مسیر مشخص در تصمیم‌گیری‌ها اثرات زیادی دارد، گفت: به‌عنوان مثلا اگر رهبر انقلاب در سال‌های گذشته این‌قدر به اقتصاد مقاومتی توجه نمی‌کردند اکنون سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را نداشتیم. هرچند که مسئولان ما بیشتر به فضای گفتمانی شعار سال توجه کرده‌اند و نسبت به عملیاتی شدن آن توجه کمتری داشته‌اند.
این پژوهشگر اقتصادی افزود: اگر نگاهی به شعار سال‌های گذشته بیندازید در سال‌های ابتدایی با کلیدواژه‌هایی مانند سال امام علی (ع)، و... شعار سال صرفا برای فرهنگ‌سازی بود. این موضوع کم‌کم تغییر کرد و وارد موضوعات مهم هرساله کشور شد. مثلا طی چند سال پیش، اسامی مانند سال نوآوری و سال شکوفایی، جهاد اقتصادی، اصلاح الگوی مصرف و... انتخاب و اعلام شده است. بنابراین شعار سال در برخی مواقع یک مفهوم بوده و در برخی اوقات یک سیاست است. امسال هم شعار سال یک سیاست است و برای تحقق آن لازم است برنامه مشخصی داشته باشیم. در این‌طور مواقع لازم است برای اجرای فرمان مقام معظم رهبری برنامه مشخصی و سیاست‌های کلانی چیده شود که جای آن هم در مجمع تشخیص مصلحت نظام است.
برای مهار تورم اجماع مشخصی نداریم
این پژوهشگری اقتصادی با اشاره به شعار سال ۱۴۰۲ با عنوان «مهار تورم و رشد تولید» گفت: ما درباره تورم هنوز اجماع مشخصی در کشورمان نداریم. دو جریان رقیب وجود دارند که عده‌ای تورم را ناشی از کشش تقاضا و پول زیاد و عده‌ای آن را ناشی از فشار هزینه می‌دانند. برخی می‌گویند هزینه‌هایی مانند هزینه انرژی، خوراک دام و... منجر به تورم می‌شود ولی برخی دیگر می‌گویند نقدینگی بالا منجر به افزایش تقاضا و تورم می‌شود. این در حالی است که دولت و رسانه‌ها باید روی این موضوع کار کنند تا بدنه کارشناسی همگرایی بیشتری پیدا کنند. اکنون ما هر دو نگاه را در دولت می‌بینیم و سیاست‌های دوگانه درباره مهار تورم همدیگر را خنثی می‌کند. بنابراین در ابتدا لازم است نگاه مسئولان به علل افزایش تورم یک نگاه یکسان باشد. چون در تصمیمات می‌بینیم که ازیک‌طرف نقدینگی را کاهش می‌دهند اما از طرفی دیگر نرخ ارز را رها می‌کنند که به تورم دامن می‌زند.
تفکر «کار نکن، پول دربیاور» باید از بین برود
وی ادامه داد: راه‌حل اساسی مهار تورم، رشد تولید است. شعار امسال که نگاه دقیق رهبر انقلاب را نشان می‌دهد به این خاطر است که رشد تولید به‌صورت طولانی‌مدت باعث کنترل تورم می‌شود. اما تصمیماتی که در سال‌های گذشته گرفته شده به‌عنوان یک مسکن موقتی عمل کرده است. شاید دولت‌ها مانند دولت اول آقای روحانی با یک سری سیاست‌های موقتی بتوانند در کوتاه‌مدت، تورم را کنترل کنند اما راه‌حل اساسی همان رشد تولید است.
وی افزود: برای اینکه تولید رونق پیدا کند باید موانع تولید را برداریم و یک سری قوانین را اصلاح کنیم. به‌عنوان‌مثال تا زمانی که سود ثبت‌نام خودرو بیشتر از کار و تولید باشد، تولید رونق نمی‌گیرد. تفکر «کار نکن و پول دربیاور» باید از بین برود و لازم است با ابزارهایی مثل قوانین مالیاتی و... سود این اقدامات را کم کرد.
این پژوهشگر اقتصادی ادامه داد: در سال‌های اخیر عده‌ای از مدیران دائم از جذب سرمایه خارجی صحبت می‌کنند. در صورتی که با تحریم‌ها و مشکلاتی که در کشورمان داریم این حرف‌ها فقط رویاست. بهترین کار همین است که پول مهاجرین خارجی را در کشور نگه داشت. در صورتی که قوانین و رفتارهای ما با حساب‌های بانکی مهاجران و... باعث شده تا همین جمعیت انبوه مهاجران افغانستانی سرمایه خود را به کشورهای دیگر بفرستند. اگر مسئولان ما پول و سرمایه خرد همین مهاجران را در کشور نگه دارند بخش بزرگی از اهدافمان درباره جذب سرمایه خارجی را محقق کرده‌ایم.
