چالش تکراری تامین سوخت
علت اصلی شروع تمام گزارشهای معدنی با انتقاد، این است که مشکل، همچنان همان مشکل قبل است و به قول معروف، در روی همان پاشنه می‌چرخد. موضوع سوخت معادن، مشکلی نیست که ناگهانی پدید آید و ریشه در قدیم دارد. هرسال، با نزدیک شدن به فصل سرد، زمزمه‌های قطع گاز یا کاهش فشار گاز برای صنایع به‌گوش می‌رسد و هیچ راه درمانی هم برای آن پیدا نکرده‌اند. آیا نباید از اشتباهات سال گذشته درس گرفت و از همان زمان، فکری برای ذخیره‌سازی گاز می‌کردید؟
صنایع، قربانی اصلی ناترازی انرژی
کشوری که دارای ذخایر عظیم گاز است و طبق آخرین آمار، در رتبه دوم بزرگ‌ترین دارندگان منابع گاز قرار دارد، هرساله، با موضوع کمبود گاز مواجه می‌شود که این امر، بسیار ناگوار است. در این میان، صنایع کشور، قربانی اصلی این ناترازی هستند و هرساله، چالش‌هایی را با این امر دارند. سوال اصلی اینجاست که چرا باوجود دارا بودن ذخایر عظیم گاز، نمی‌توانیم آن‌طور که باید، سوخت صنایع را تامین کرده و هرساله، یک چالش تکراری را تجربه می‌کنیم.
تامین سوخت معادن، می‌تواند یکی از مهم‌ترین اقداماتی باشد که نیاز است دولت توجه ویژه‌ای به آن داشته باشد. البته نمی‌توان تامین سوخت بخش خانگی را نادیده گرفت. باید در نظر داشت که بخش خانگی دارای اهمیت است و باید تامین انرژی از نان شب هم برای مسئولان واجب تر باشد. می‌توان با ایجاد راهکارهای اصولی، صرفه‌جویی را به خانه‌ها برد و در ادامه آن، انرژی صرفه‌جویی‌شده را به واحدهای معدنی و صنعتی تزریق کرد. معادن کشور برای اکتشاف و حفاری، نیازمند ماشین‌آلات هستند و این ماشین‌آلات، سوخت می‌خواهند. پس باید نتیجه گرفت که تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی، موضوع دارای اهمیتی است.
تولید آهن‌اسفنجی مختل می‌شود
علی بیات، کارشناس فولاد در ارتباط با وضعیت تامین گاز فولادسازان در فصل سرد سال به صمت گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های بزرگی که فولادسازان کشور با آن مواجهند، تامین گاز در روزهای سرد سال است. گاز یکی از مهم‌ترین سوخت‌های صنایع محسوب می‌شود که درصورت قطع یا افت فشار آن، بسیاری از صنایع به مازوت سوزی روی می‌آورند که سوزاندن مازوت، سبب ایجاد آلایندگی خواهد شد. لازم به ذکر است که کارخانجات فولادی، همواره قربانی ناترازی انرژی بوده‌اند.
بیات ادامه داد: گاز نه‌تنها در جایگاه یک حامل انرژی، بلکه به‌عنوان ماده اولیه موردنیاز تولید آهن‌اسفنجی در بسیاری از کارخانجات فولادی کشور مورداستفاده قرار می‌گیرد و بر همین اساس هرگونه مشکل در تامین گاز، می‌تواند به افت تولید آهن‌اسفنجی در ایران منجر شود. به‌طورکلی، باید اشاره کرد که تمام موارد تولید به وجود گاز مربوط می‌شود.
وی گفت: بحث کمبود انرژی را اگر در کنار موضوع تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی فعالان معدنی بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که مشکلات فعالان معدنی برای تولید، فراوان است که از تامین قطعات و تجهیزات گرفته تا مواد اولیه را در بر می‌گیرد. اما، باید مطرح کرد که، کمبود انرژی در این میان، از افزایش ظرفیت تولید فولاد جلوگیری می‌کند. این چالش به‌ویژه در فصل زمستان، به‌دلیل افت فشار خطوط انتقال منجر به بالا رفتن میزان عدم‌نفع و خسارت ناشی از عدم‌تولید می‌شود.
مازوت، نمی‌تواند جایگزین مناسبی باشد
وی افزود: در سایر صنایع، گاز می‌تواند با مازوت جایگزین شود، اما در صنعت فولاد، امکان جایگزینی آن وجود ندارد، بنابراین با قطعی و محدودیت‌های گاز، به‌ناچار کل فرآیند تولید زنجیره فولاد مختل خواهد شد که همین امر، چالش‌هایی را خواهد داشت. در چند سال اخیر، علاوه بر افزایش مصرف برق در تابستان، با رکوردهای جدید مصرف گاز روبه‌رو شده‌ایم. البته باتوجه به شرایط تورمی کشور و نیاز به تولیدات بیشتر، تلاش‌هایی برای رفع قطعی انرژی صنایع انجام شده است. تمام کشورهای جهان در طول سال، سعی در مدیریت و ذخیره گاز برای فصول سرما دارند، چراکه نه‌تنها نرخ حامل انرژی در این بازه زمانی افزایش می‌یابد، بلکه کمبود آن می‌تواند ضربه‌های سنگینی به تولیدات صنایع و اقتصاد کشورها وارد کند.
این کاشناس فولاد در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: از طرفی، زمانی که فشار گاز را برای صنایع کاهش می‌دهند، بخش عظیمی از صنعت باید تعطیل و بخش دیگر کار کند که در این شرایط زنجیره تولید دچار مشکل می‌شود. در واقع اگر گاز یک واحد تولیدی کم شود، برنامه‌های تولیدی برهم می‌ریزد که این شیوه تخصیص منابع انرژی منطقی نیست و درهیچ کجای دنیا چنین روندی دیده نمی‌شود. قطعی گاز در صنایع بزرگی به‌ویژه فولاد نه‌تنها زنجیره فولاد بلکه تولید محصولات مهمی مانند آهن‌اسفنجی و محصولات کارخانه‌های القایی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و تولید برق نیروگاه‌ها را نیز دچار مشکل می‌کند. در نتیجه تولید کشور از دو جهت آسیب جدی می‌بیند و در مراحل بعدی ممکن است به افزایش نرخ محصولات فولادی منجر شود. ناترازی‌های موجود در انرژی کشور، به این دلیل است که دولت، سرمایه‌گذاری اساسی برای متعادل کردن ترازها انجام نداده و در نتیجه برای بهبود وضعیت، باید نیروگاه‌های زیادی ساخته یا بازسازی شوند.
معادن سهم ناچیزی از گاز دارند
احسان حسینی، کارشناس انرژی، در ارتباط با وضعیت تامین سوخت معادن در فصول سرد به صمت گفت: معادن، مصرف محدودی در ارتباط با مصرف گاز دارند و آنچنان میزان مصرف قابل‌توجهی ندارند که شاهد بروز ناترازی درآینده باشیم. در ۳ ماه سرد سال، تولید گاز به ۸۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که از این رقم بین ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی و باقی آن در معادن و صنایع کشور مصرف می‌شود. می‌توان نتیجه گرفت که حدود ۱۰ درصد از گاز تولیدی کشور برای صنایع و معادن است و سهم بخش خانگی حدود ۹۰ درصد است.
حسینی ادامه داد: بنابراین، باتوجه به این اعداد و ارقام، هیچ گازی برای مصرف معادن باقی نمی‌ماند و سهم ۱۰درصدی از تولید گاز کل کشور، رقم اندکی است. احتمال می‌رود که چنین وضعیتی، با گذشت زمان وخیم تر شود و در آینده شاهد آن باشیم که سهم معادن و صنایع، تبدیل به رقم ناچیز شود. می‌توان انتظار داشت که در سال ۱۴۰۵، میزان مصرف انرژی برای صنایع و معادن افزایش پیدا کند و در ادامه آن تولید، وارد روند کاهشی شود. پیش‌بینی می‌شود که در زمستان امسال باید شاهد بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز در کشور باشیم که چنین امری با قطعی گاز صنایع و معادن همراه خواهد شد.
ضرر و زیان ناشی از ناترازی گاز
وی گفت: ضرر و زیان ناشی از ناترازی گاز را، واحدهای صنعتی و معادن کشور پرداخت می‌کنند که قطع گاز سبب می‌شود تا تولید صنایع و اکتشافات معدنی متوقف شود. منطقی‌سازی نرخ گاز خانگی برای دهک‌های مختلف جامعه، می‌تواند یکی از راهکارهایی باشد تا گاز کم تری در کشور مصرف شود و توان تولید برای واحدهای معدن و صنعت افزایش پیدا کند. با چنین اقدامی، پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز، صرفه بسیاری خواهد داشت. دولت باید پروژه‌های صرفه‌جویی در بخش خانگی را اجرایی کند و گازی که صرفه‌جویی می‌شود را به معادن و صنایع بفروشد. صنایع و معادن مانند فولاد و پتروشیمی که واحدهای تولیدی هستند، ۵۰ درصد بالاتر از هزینه تمام‌شده تولید گاز، پول پرداخت می‌کنند.
بخش خصوصی می‌تواند اثرگذار باشد
وی افزود: راه‌اندازی گواهی صرفه‌جویی گاز در بورس انرژی می‌تواند اقدام موثری در تامین گاز معادن باشد. بخش‌های خصوصی می‌توانند از بخش خانگی، گاز را وارد پروژه‌های بهینه‌سازی کنند و همان گاز را به واحدهای معدنی کشور بفروشند تا پروژه‌های بهینه‌سازی توجیه اقتصادی پیدا کرده و سوخت صنایع و معادن تامین شود. معادن و صنایع درآمدزایی بالایی دارند و دولت می‌تواند ارائه تسهیلات به معادن و صنایع، آنها را مجاب کند تا با سود به‌دست‌آمده، مخازن روزمینی احداث کنند. دولت می‌تواند پیشنهاد دهد تا در تابستان گاز ارزان‌تری به معادن و صنایع بفروشد و این گاز در مخازن ذخیره شود تا در فصل زمستان، معادن بتوانند از این گاز ذخیرهشده استفاده کنند. اگر چنین اقدامی انجام گیرد، می‌توان امیدوار بود که در فصل زمستان، گاز معادن تامین شود. اگر چنین اقدامی انجام نشود، باید شاهد آن باشیم که معادن هیچ گازی در آینده برای مصرف نداشته باشند. این امکان وجود دارد تا در زمستان امسال، گاز صنایع و معادن به‌طورکل قطع شود.
حسینی ادامه داد: باتوجه به ناترازی مشهود موجود در تولید و مصرف گاز طبیعی کشور و شدت یافتن این ناترازی در سال‌های آینده، صنایع آهن و فولاد کشور با مشکلات جدی ناشی از محدودیت گاز در فصل سرما مواجه و عدم‌النفع‌های سنگینی تا ۳۰ درصد از سود خالص سالیانه خود را متحمل خواهند شد.
وی درباره تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی اظهار کرد: تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی، یکی دیگر از مواردی است که نیازمند توجه بیشتری خواهد بود. برخی از موارد شیوه تامین سوخت ماشین‌آلات معدنی در قالب فرمول وزارت صنعت، معدن و تجارت و شرکت پخش فرآورده‌های نفتی برای بهره‌برداران معدنی مشکل‌ساز شده و نیازمند بازنگری است.
سخن پایانی
امید است تا این چالش پرتکرار معادن و صنایع کشور تا سال آینده برطرف شود و مجدد، شاهد هشدارهای قطع گاز و افت فشار نباشیم. صنایع کشور، بار بزرگی از اقتصاد را بر دوش می‌کشند و نیاز است تا مسیرشان هموار باشد و بتوانند به فعالیت ادامه دهند. در غیر این صورت، چرخ اقتصاد کشور، از حرکت خواهد ایستاد و جبران چنین امری، خسارات چندین برابری به‌همراه خواهد داشت.
