قلب‌ها و ریه‌ها در محاصره گوگرد
فاجعه مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های کشور که سال‌ها پیش به‌عنوان یک شوک مخرب محیط‌زیستی و بهداشتی آغاز شد، اکنون به یک رویکرد نگران‌کننده در مدیریت انرژی تبدیل شده است.
این سوخت سیاه، مملو از گوگرد و ترکیبات سمی تنفس سالم را از شهروندان سلب کرده و بیماری‌های قلبی و تنفسی را تشدید می‌کند و سلامت عمومی کلانشهرها را مستقیما هدف قرار داده است. باوجود وعده‌های صریح دولت در سال گذشته مبنی بر توقف مازوت‌سوزی، نه‌تنها خاموشی‌های برق رخ داد، بلکه آلودگی هوا نیز بحرانی شد. اما زنگ خطر اصلی برای پاییز و زمستان پیش‌رو به‌صدا درآمده است؛ در شرایطی که دیگر حتی تلاشی برای پنهان‌کاری دیده نمی‌شود و مسئولان به آرام کردن مردم با وعده سوزاندن مازوت کم‌سولفور اکتفا کرده‌اند.
اخیرا احمد طاهری، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، از برنامه‌ریزی رسمی در کارگروه ملی خبر داده که براساس آن، وزارت نیرو ملزم به ارائه برنامه زمان‌بندی استفاده از مازوت شده، در این راستا تصمیمی بین وزارتخانه‌های نفت و نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست اتخاذ شده است که «اولویت اول با استفاده از مازوت کم‌سولفور خواهد بود». براساس پژوهش مرکز پژوهش‌های مجلس، مصرف سوخت‌های مایع پرگوگرد (گازوئیل و مازوت) در نیروگاه‌های اطراف تهران، عامل اصلی افزایش ۵۰ تا ۱۰۰درصدی غلظت دی‌اکسید گوگرد در هوای پایتخت شناخته شده است. این بحران ناشی از ناترازی ۱۰ تا ۲۰ درصدی مصرف گاز خانگی در فصول سرد است که نیروگاه‌ها را مجبور به استفاده از سوخت‌های جایگزین می‌کند. این سوخت‌ها، به‌ویژه مازوت با ۳۰ تا ۵۰ هزار پی‌پی‌ام گوگرد، در مقایسه با گاز طبیعی آلایندگی فاجعه‌بار دارند؛ به‌طوری که انتشار اکسیدهای گوگرد مازوت حدود هزار و ۲۶۸ برابر گاز طبیعی است. این آلاینده‌ها در نهایت به ذرات معلق ثانویه PM۲.۵تبدیل می‌شوند که سهمی بیش از ۳۰درصدی در آلودگی تهران دارند و سلامت شهروندان را مستقیما تهدید می‌کنند.
ذخیره‌سازی مازوت کم‌گوگرد در اصفهان
داریوش گل‌علیزاده در در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: تاکنون 2 میلیون لیتر از این نوع سوخت وارد نیروگاه شهید منتظری اصفهان شده است و این میزان برای شرایطی ذخیره می‌شود که به‌دلیل کمبود گاز، ناچار به استفاده از مازوت شویم.
وی با بیان‌اینکه این مازوت دارای گوگرد بسیار پایین‌تر نسبت به گذشته است، افزود: در حال حاضر مازوت معمولی دارای 3 تا 3.5 درصد گوگرد معادل ۳۰ تا ۳۵هزار قسمت در میلیون است، اما در مازوت جدید، این میزان به 5هزار قسمت کاهش یافته است.
گل‌علیزاده گفت: تامین و استفاده از مازوت کم‌گوگرد در سطح ملی و از طریق وزارتخانه‌های مرتبط در حال پیگیری و عملیات تصفیه و آماده‌سازی آن در حال اجراست.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان گفت: در نشست کارگروه آلودگی هوای استان که امروز در اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان برگزار شد، مباحثی درباره کاهش آلودگی هوا، ساماندهی واحدهای تولید آجر، انتقال صنایع ریخته‌گری به شهرک‌های صنعتی و دلایل تحقق نیافتن مفاد سند کاهش آلودگی هوا مطرح شد.
وی ادامه داد: استفاده از مازوت کم‌گوگرد برای نیروگاه شهید منتظری که بیشتر اوقات در فصل سرما دلیل شدت گرفتن آلودگی هوا بوده است نیز، در این جلسه از مباحث مورد بررسی بود.
نیروگاه حرارتی ـ سیکل ترکیبی شهید محمد منتظری در شمال‌غرب اصفهان است که در مجموع ظرفیت تولید حدود هزار و ۶۰۰ مگاوات برق دارد.
گفته می‌شود این نیروگاه حدود ۵۰ درصد از برق استان و ۳.۳ درصد از برق شبکه سراسری کشور را تامین می‌کند.
نیروگاه شهید منتظری در برخی شرایط و به‌ویژه در اواخر پاییز و آغاز زمستان به‌دلیل محدودیت سوخت، مجبور به مصرف مازوت است.
مازوت معمولا در نیروگاه‌های حرارتی، کشتی‌ها و برخی صنایع بزرگ به‌عنوان سوخت استفاده می‌شود، زیرا ارزان‌تر از گاز طبیعی و گازوئیل است، اما دارای گوگرد و فلزات سنگین است و هنگام سوختن، مقادیر زیادی دود، دوده و دی‌اکسیدگوگرد2 SOتولید می‌کند که از عوامل مهم آلودگی هوا محسوب می‌شود.
توجیه مازوت‌سوزی نیروگاه شهید مفتح
نماینده مردم بهار و کبودرآهنگ نیز از تداوم مازوت‌سوزی نیروگاه شهید مفتح در امسال خبر داد.
فتح‌الله توسلی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: متاسفانه مازوت‌سوزی نیروگاه شهید مفتح همچنان آلایندگی بسیاری دارد و سلامت مردم و منطقه را به‌شدت تهدید می‌کند.
وی با بیان اینکه بارها درخواست کرده‌ایم که اقدام اساسی برای مرتفع شدن آلایندگی این نیروگاه انجام شود، افزود: متاسفانه مصوبه‌ای که شورای‌عالی امنیت ملی هر ساله ارائه می‌دهد، دست ما نمایندگان را در این رابطه بسته است.
توسلی تصریح کرد: چندین بار با شورای‌عالی امنیت ملی مکاتبه کرده‌ایم، اما توجیه آنها این است که در شرایط زمستان با ناترازی برق و در تابستان با ناترازی گاز مواجه هستیم.
وی با بیان اینکه بعید می‌دانم که امسال نیروگاه شهیدمفتح با آغاز فصل سرد سال مازوت‌سوزی نداشته باشد، خاطرنشان کرد: امسال هم با آغاز فصل سرما متاسفانه مازوت‌سوزی نیروگاه مفتح اتفاق خواهد افتاد.
نماینده مردم شهرستان‌های بهار و کبودرآهنگ ادامه داد: از وزیر نیرو و نفت در رابطه با مازوت‌سوزی نیروگاه سوال کرده‌ایم که وزیر نیرو در کمیسیون اقتصادی جواب این موضوع را دادند، اما قانع نشدیم و سوال به صحن مجلس ارجاع شده است و به‌زودی باید وزیر نیرو در صحن مجلس جواب این سوال و موضوعات مختلف دیگری را نیز بدهد.
وی با بیان اینکه از وزیر نفت نیز در همین رابطه سوال کرده‌ایم که هنوز نوبت سوال وی نشده و وی نیز به‌زودی باید در کمیسیون انرژی به این سوال پاسخ دهد، از اختصاص ۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای برج خشک دوم نیروگاه شهید مفتح خبر داد و اظهار کرد: برج خشک دوم نیروگاه در حال اجرا بوده و در همین رابطه ۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای آن اخذ شده است.
گوش‌شنوایی برای مازوت‌سوزی شهید رجایی وجود ندارد
فاطمه محمدبیگی، نماینده قزوین، البرز و آبیک در گفت‌وگو با ایلنا، درباره ادعای افزایش سرطان و ناباروری در مناطق اطراف نیروگاه شهیدرجایی گفت: متاسفانه باوجود اینکه چندین نوبت با رئیس‌جمهور در جلسه فراکسیون محیط‌زیست گفت‌وگو کرده‌ام و همچنین با معاون رئیس‌جمهور، رئیس سازمان محیط‌زیست، وزیر نیرو و وزیر نفت مکاتبات و گفت‌وگوهایی داشته‌ام، اما همچنان شاهد مازوت‌سوزی زیاد در منطقه آبیک هستیم.
وی ادامه داد: مازوت‌سوزی در نیروگاه شهید رجایی شهرستان‌های آبیک و البرز و همچنین شهر قزوین را تحت‌تاثیر قرار داده و عوارض ناشی از آن بسیار زیاد است. این موضوع شامل آزادسازی سولفور و آلودگی‌های محیط‌زیستی ناشی از ترکیبات سوخت مازوت و همچنین وجود فلزات سنگین است که می‌تواند به افزایش بیماری‌های مزمن ریوی و تنفسی، بیماری‌های خونی و بدخیمی‌ها منجر شود.
این عضو کمیسیون بهداشت درباره احتمال افزایش آلودگی‌ها به‌دلیل استفاده از سوخت مازوت در فصل سرد سال گفت: باتوجه به اینکه به فصل سرد سال نزدیک می‌شویم، تذکرات لازم را ارائه داده و حتی با شورای امنیت ملی نیز مکاتبه کرده‌ام. متاسفانه به‌نظر می‌آید در این زمینه گوش‌شنوایی وجود ندارد و مردم هم به‌شدت ناراحت هستند.
محمدبیگی گفت: اگر مجبور به سوزاندن مازوت هستیم، می‌توان این مازوت را با کیفیت‌تر کرد و امکان بهبود کیفیت مازوت وجود دارد؛ می‌توان مازوت با کیفیت بهتر و با فیلتراسیون مناسب و درصد آلاینده‌های کمتر به نیروگاه‌ها تحویل داد.
وی تاکید کرد: باید برنامه‌ریزی‌های لازم از پیش انجام شود. سلامت مردم خط قرمز ماست و نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم. در این زمینه من به‌طورقاطع از حقوق مردم دفاع می‌کنم.
قانون هوای پاک، ضمانت اجرایی ندارد
مریم محمدی روزبهانی، دانشیار آلودگی‌های محیط‌زیست و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در گفت‌وگو با صمت بااشاره به اینکه مازوت‌سوزی در چارچوب قانون هوای پاک به‌هیچ‌وجه نباید انجام شود، گفت: به‌طورکلی، استفاده از مازوت به‌عنوان سوخت باید ممنوع باشد، زیرا این سوخت حاوی مقدار بسیار بالایی از گوگرد است. تحقیقات نشان داده که حتی مازوت‌هایی که در ایران استفاده می‌شود، معمولا دارای سطح گوگردی بالاتر از حد استاندارد است.
محمدی اظهار کرد: در سال‌های اخیر، گزارش‌هایی از مازوت‌سوزی در بسیاری از شهرهای ایران منتشر شده است. در زمستان، به‌دلیل کاهش فشار گاز طبیعی ناشی از مصرف خانگی، مازوت‌سوزی به‌شدت افزایش یافته و حتی در تابستان نیز این پدیده مشاهده شده است. ناترازی انرژی باعث شده است تا برخی از فعالان محیط‌زیست، گزارش‌هایی درباره مازوت‌سوزی در فصل تابستان ارائه دهند. امسال نیز به‌طوررسمی اعلام شده که مازوت‌سوزی در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود که این روند به‌طورچشمگیری ادامه یابد.
هم‌بیشی مرگبار آلاینده‌ها
این دانشیار آلودگی‌های محیط‌زیست گفت: مخاطرات مازوت‌سوزی به مقدار بالای گوگرد موجود در آن برمی‌گردد. مازوت نسبت به گاز طبیعی حاوی گوگرد بسیار بیشتری است. هنگامی که مازوت سوخته می‌شود، مقدار زیادی گازهای آلاینده گروه گوگردی تولید می‌شود که نخستین ترکیب تولیدشده، دی‌اکسیدگوگرد است و این ماده به‌شدت در هوا افزایش می‌یابد. دی‌اکسیدگوگرد پایه‌ای برای تولید تری‌اکسیدگوگرد است و اگر در هوا رطوبت وجود داشته باشد یا بارندگی اتفاق بیفتد، مانند روزهای مه‌آلود یا بارانی، این ترکیبات می‌تواند به اسید سولفوریک تبدیل شود که در نهایت منجر به باران‌های اسیدی می‌شود. این باران‌های اسیدی به‌راحتی وارد ریه انسان می‌شود و می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
وی افزود: حتی اگر فرض کنیم که هوا فاقد رطوبت است، وجود دی‌اکسیدگوگرد و تری‌اکسیدگوگرد به خودی خود می‌تواند اثرات منفی بر سلامت داشته باشد، از جمله سوزش چشم و تاثیر بر دستگاه تنفسی.
محمدی بیان کرد: در بحث آلاینده‌ها، تاثیری به نام «تاثیر هم‌بیشی» یا «سینرژی» وجود دارد. این بدان معنا است که وقتی یک آلاینده با آلاینده دیگری همزمان وجود داشته باشد، تاثیرات منفی آن بر سلامت به‌طورقابل‌توجهی افزایش می‌یابد. برای مثال، اگر اکسیدهای گوگرد و ذرات گردوغبار همزمان در هوا وجود داشته باشد، این دو با یکدیگر سینرژی ایجاد کرده و می‌تواند خطر مرگ‌ومیر را افزایش دهد. به‌عنوان‌مثال، اگر اکسیدهای گوگرد ۱۰ درصد بر سلامت تاثیر بگذارند، وجود گردوغبار در هوا می‌تواند این تاثیر را تا ۹۰ درصد افزایش دهد.
وی تصریح کرد: تاثیرات این ترکیبات بر اکوسیستم علاوه بر هوا، می‌تواند شامل خاک، منابع آبی و حتی زمین‌های کشاورزی باشد. وقتی ذرات گوگرد در هوا وجود دارد و به اسید سولفوریک تبدیل می‌شود، بارش‌هایی که در مناطق مازوت‌سوزی رخ می‌دهد، به باران‌های اسیدی بدل می‌شود. این بارش‌ها می‌تواند pH خاک را کاهش دهد و بر کیفیت آن تاثیر بگذارد، همچنین بر میکروارگانیسم‌ها و محصولات کشاورزی نیز اثر منفی داشته باشد. از سوی دیگر، این ترکیبات به منابع آبی نیز وارد می‌شود و اسیدی شدن آب می‌تواند اکوسیستم‌های آبی مانند تالاب‌ها و رودخانه‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد. وی بااشاره به اینکه قانون هوای پاک، باتوجه به افزایش روزافزون آلاینده‌ها و نیاز به تخصصی‌تر شدن، قطعا نیازمند تغییرات و بروزرسانی است، گفت: اما در حال حاضر، مشکل اصلی این است که حتی همین قانون قدیمی نیز، هیچ‌گونه ضمانت اجرایی موثری ندارد. ما هم‌اکنون در شهرهای مختلف ایران و به‌طورخاص در استان خوزستان با بحران جدی آلودگی هوا مواجهیم. مدارس در خوزستان از ابتدای سال تحصیلی تاکنون به‌دلیل آلودگی هوا و عدم‌امکان تنفس سالم ناشی از آتش‌سوزی در هورالعظیم، ۲روز تعطیل شده است؛ یک روز در هفته گذشته و یک روز هم در همین هفته. در واقع قانون هوای پاک هیچ نقش اجرایی و بازدارنده‌ای ندارد و هیچ‌گونه نظارت اجرایی بر این قانون انجام نمی‌گیرد.
مازوت‌سوزی بیشتر می‌شود
هاشم اورعی ، رئیس اتحادیه انرژی و استاد دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: مسئله مازوت‌سوزی در کشور همچنان به‌عنوان یک چالش جدی مطرح است و به‌نظر می‌رسد که اقدام موثری برای حل آن انجام نشده است. پیش‌بینی می‌شود که میزان مازوت‌سوزی در امسال نسبت به سال گذشته افزایش یابد. اخیرا نیز خبرهایی از مازوت‌سوزی نیروگاه شازند اراک منتشر شده است. انتظار اینکه بتوانیم گاز دیگری را به نیروگاه‌ها تزریق کنیم و در نتیجه مازوت‌سوزی را کاهش دهیم، متاسفانه واقع‌بینانه نیست.
وی افزود: ناترازی گاز در امسال نسبت به سال گذشته بیشتر خواهد بود و این موضوع توسط شرکت ملی گاز ایران نیز تایید شده، به علاوه وابستگی ما به مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌ها همچنان افزایش یافته است.
وی بااشاره به صحبت‌های رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست مبنی بر اولویت قرار دادن استفاده از مازوت کم‌سولفور گفت: اگرچه امید داشتیم که با سرمایه‌گذاری و اتخاذ فناوری‌های نوین بتوانیم مازوت با سولفور کمتر تولید کنیم، اما واقعیت این است که بیشتر مازوتی که تولید می‌کنیم، کم‌سولفور نیست. نیروگاه‌ها نیز امکان سولفورزدایی یا فیلتراسیون برای جذب آلایندگی را ندارند. ادعای استفاده از مازوت کم‌سولفور بیشتر به‌منظور کاهش نگرانی‌های جامعه مطرح می‌شود تا یک راهکار واقعی.
ناترازی یک‌شبه ایجاد نشد
اورعی گفت: این مشکل ناترازی گاز یک‌شبه ایجاد نشده است؛ بلکه مثل بحران دریاچه ارومیه، نتیجه 2 دهه ناترازی و بی‌توجهی به مسائل زیرساختی است. وزارت نیرو تمام تمرکز خود را بر تولید گذاشته و نتوانسته مدل اقتصادی جذابی برای جذب سرمایه‌گذاری در صنعت برق ارائه دهد. به‌همین‌دلیل، بخش خصوصی تمایلی به سرمایه‌گذاری در این حوزه ندارد. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات برای سرمایه‌گذاران در بخش برق این است که هر مقدار برق تولید کنند، باید عمدتا به وزارت نیرو بفروشند و این وزارتخانه نیز به‌دلیل کمبود منابع مالی قادر به پرداخت هزینه‌های آنها نیست.
وی ادامه داد: نتیجه این وضعیت، انباشت وام‌های معوقه برای شرکت‌های نیروگاهی است. بانک‌ها به‌دلیل عدم‌پرداخت به‌موقع مطالبات خود از سوی وزارت نیرو، جریمه‌های سنگینی برای این شرکت‌ها وضع می‌کنند و این موضوع به یک بحران بزرگ تبدیل شده، در واقع این چرخه معیوب باعث شده است که بخش خصوصی از سرمایه‌گذاری در صنعت برق دوری کند و این مسئله به ناترازی بیشتر دامن بزند.
سخن پایانی
بحران مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، نتیجه 2 دهه سیاست‌های اشتباهی است که منجر به ناترازی انرژی در کشور شده است و حال سلامت میلیون‌ها شهروند را قربانی می‌کند. این ناترازی با افزایش وابستگی به سوخت‌های آلاینده مانند مازوت پرگوگرد همراه و هر ساله در فصول سرد تشدید شده و با تولید دی‌اکسیدگوگرد هزاران برابر گاز طبیعی، شهرها را به کانون بیماری‌های تنفسی و قلبی تبدیل کرده است.
