تهدیدی ساختاری برای تولید فولاد
تامین سوخت در بسیاری از معادن که در عمق بالایی از زمین مشغول فعالیت هستند، چندان موردنیاز نیست؛ اما در آن دسته که روی زمین قرار دارند، نیاز به تامین سوخت احساس می‌شود. دولت باید پیش از سرد شدن هوا، تدابیر لازم را برای تامین سوخت معادن و صنایع و همچنین کاهش ناتزاری اتخاذ کند تا واحدهای تولید صنایع و اکتشافات معدنی با مشکل مواجه نشوند.
کاهش تولید معادن در سایه بحران انرژی
تامین سوخت معادن را باید امر مهمی دانست و مسئولان باید تا قبل از آغاز سرد شدن هوا، تدبیری برای تامین سوخت صنایع و معادن که عمده این سوخت گاز است، بیندیشند. با سرد شدن هوا، مصرف گاز معادن و سایر صنایع افزایش پیدا می‌کند و نیاز است تا میزان قابل‌توجهی گاز، برای‌شان در نظر گرفت. کمبود شدید انرژی در سال ۱۴۰۴ باعث کاهش تولید معادن و صنایع‌معدنی و با قطعی‌های مکرر برق و محدودیت گاز، چرخ تولید متوقف شده است؛ این وضعیت نه‌تنها سود داخلی را کاهش داده، بلکه صادرات را نیز با بحران مواجه کرده است. امسال تامین انرژی بسیار کمتر از میزان نیاز معدنی‌هاست، مسئله‌ای که عارضه‌های زیادی را در پی داشته است. تا جایی که امروز بسیاری از معادن به‌دلیل کمبود انرژی با کاهش تولید روبه‌رو شده‌اند. اسفبار بودن ماجرا این است که امن‌ترین راه برای فعالان بخش خصوصی برای ادامه حیات این است که معادن خود را حتی شده برای چند روز تعطیل کنند تا شاید زیان‌ها کمتر شود! مسئله‌ای که با شعار سال یعنی سرمایه‌گذاری برای تولید منافات دارد. با این اوصاف امروز شرایط به‌گونه‌ای شده است که نه سودی در داخل حاصل می‌شود و نه صادرات می‌تواند رونق پیدا کند!
جالب اینکه صنایع‌معدنی که روزگاری به‌عنوان جایگزین درآمدهای نفتی در نظر گرفته می‌شدند، حالا با چالش‌های جدی در تامین زیرساخت‌های اساسی مواجه شده‌اند. کمبود برق در تابستان و محدودیت گاز در زمستان باعث شده است که امروزه چرخ تولید از حرکت باز بماند. با نگاهی به آمارها متوجه چالش بزرگ این عرصه می‌شویم. تنها به‌دلیل قطعی برق، صنایع فولادی بیش از ۳ میلیون تن از ظرفیت تولید خود را از دست داده‌اند! با این رقم معادل ۱.۵میلیارد دلار درآمد از دست رفته است. در بخش گاز وضعیت از این هم بحرانی‌تر است. زمستان سال گذشته، صنایع سیمان و فولاد مجبور شدند تا ۴۰ درصد ظرفیت خود را تعطیل کنند!
باکس
افزایش نامتعارف نرخ گاز برای تولید آهن‌اسفنجی
محمد محیاپور، فعال صنعت و معدن، در ارتباط با چالش‌های ناترازی گاز برای تولید آهن‌اسفنجی موردنیاز کشور به صمت گفت: صنعت فولاد ایران، که سال‌ها روی مزیت نسبی منابع انرژی، به‌ویژه گاز طبیعی متمرکز بود، این روزها با یک تضاد مواجه شده است. همان منبعی که زمانی، عامل رقابت‌پذیری برای کشور بود، اکنون به‌دلیل ناترازی، سیاست‌گذاری نامناسب و تعرفه‌های بالا، به تهدیدی ساختاری برای تولید فولاد تبدیل شده است.
محیاپور ادامه داد: صنعت فولاد ایران به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد ملی، نقش کلیدی در اشتغالزایی، ارزآوری و توسعه صنعتی ایفا می‌کند. با این حال، این صنعت در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی مواجه شده‌است که عمدتا ریشه در تنگناهای انرژی، به‌ویژه در حوزه گاز طبیعی دارد. صنعت فولاد در روش احیای مستقیم به‌شدت به گاز طبیعی وابسته است. این روش، که بیش از ۹۰ درصد تولید فولاد ایران را تشکیل می‌دهد، به‌دلیل دسترسی به گاز ارزان در گذشته انتخاب شده بود، اما امروزه با افزایش قیمت‌ها و قطعی‌های مکرر، به چالشی بزرگ تبدیل شده است.
وی گفت: افزایش نامتعارف نرخ گاز برای تولیدکنندگان آهن‌اسفنجی، تخصیص نامناسب و قطعی‌های مکرر، در کنار هزینه‌های پنهانی مانند ترانزیت و مالیات بر ارزش‌افزوده، ترکیبی از فشارهای مالی را بر زنجیره تولید فولاد وارد کرده است که پیامدهای آن فراتر از یک بخش صنعتی به کاهش تولید شمش و آهن اسفنجی، تشدید خام‌فروشی کنسانتره و گندله، افت صادرات فرآوری‌شده و در نهایت تهدید اشتغال و ظرفیت ارزآوری کشور منجر می‌شود. صنعت فولاد حدود ۵ درصد از مصرف گاز طبیعی کشور را به خود اختصاص می‌دهد، اما در فصل سرد سال در اولویت قطع قرار می‌گیرد. کارخانجات آهن‌اسفنجی نخستین قربانی این محدودیت‌ها هستند؛ در حالی که سهم فولاد در اشتغالزایی و ارزآوری کشور بسیار فراتر از سهم مصرفی آن است. در 2 سال گذشته، نرخ گاز بیش از 3برابر شده و همراه با قطعی‌های مکرر، حاشیه سود تولیدکنندگان را به‌شدت کاهش داده و بسیاری از واحدها را به آستانه زیاندهی کشانده است.
صنعت در تله نوسانات نرخ گاز
وی افزود: صنعت فولاد با مصرف روزانه ۵۰ میلیون مترمکعب گاز، تنها ۵ درصد از کل مصرف گاز کشور را به خود اختصاص داده است که از این میزان، کارخانه‌های آهن‌اسفنجی ۳.۷۵ درصد را مصرف می‌کنند. با این حال، این صنعت نقش مهمی در اشتغالزایی و ارزآوری کشور ایفا می‌کند. افزایش سالانه ناترازی انرژی و رشد نامتعارف نرخ گاز، هزینه‌های پنهانی مانند ترانزیت و مالیات بر ارزش‌افزوده آن به‌عنوان خوراک صنعتی، حاشیه سود زنجیره تولید فولاد، به‌ویژه تولید آهن‌اسفنجی، را کاهش داده و بسیاری از تولیدکنندگان را به مرز زیاندهی رسانده است. به‌عنوان‌مثال، نرخ گاز در 2 سال گذشته بیش از 3برابر افزایش یافته، در حالی که نرخ محصولات فولادی تغییر ناچیزی داشته است. کارخانه‌های تولید آهن‌اسفنجی در ایران براساس فناوری میدرکس، که گازمحور است، طراحی و احداث شدند. این انتخاب به‌دلیل دسترسی به گاز فراوان و ارزان‌قیمت در کشور صورت گرفت. اما افزایش نامتعارف نرخ گاز و قطعی‌های مکرر، این مزیت را به تهدیدی جدی تبدیل کرده و بسیاری از کارخانه‌ها را زیانده کرده است.
این فعال صنعت و معدن در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: حداقل ۳۰ درصد از تولید سالانه آهن‌اسفنجی به‌دلیل قطعی گاز متوقف می‌شود. این در حالی است که مجوز احداث این کارخانه‌ها براساس مزیت دسترسی به گاز صادر شده بود. اکنون این مزیت به مانعی برای ادامه فعالیت تبدیل شده است و پروژه‌های توسعه‌ای صنعت متوقف شده‌اند. اخیرا اعلام شده است که کارخانه‌های صنعتی باید خود اقدام به احداث نیروگاه کنند، اما تامین گاز برای این نیروگاه‌ها نیز با چالش مواجه است. همچنین، هزینه‌های بالای احداث نیروگاه، بهای تمام‌شده تولید را به‌شدت افزایش داده و زیاندهی واحدهای تولیدی، به‌ویژه در بخش آهن‌اسفنجی را تشدید می‌کند.
وی گفت: گاز در کارخانه‌های آهن‌اسفنجی به‌عنوان خوراک و ماده اولیه مصرف می‌شود، اما باوجود این، ۱۵درصد مالیات بر ارزش‌افزوده بر آن اعمال می‌شود که هیچ توجیه منطقی ندارد. از سوی دیگر، بدون در نظر گرفتن سرمایه‌گذاری‌های سنگینی که شرکت‌ها پیش‌تر در زیرساخت‌های گاز از جمله خطوط انتقال و ایستگاه‌های تقلیل فشار انجام داده‌اند، از سال گذشته هزینه‌های تازه‌ای تحت‌عنوان هزینه انتقال و توزیع گاز نیز از واحدهای فولادی دریافت می‌شود. افزایش ناترازی انرژی، تولید آهن‌اسفنجی و شمش را کاهش و در مقابل، صادرات کنسانتره و گندله را افزایش داده است. این روند به‌معنای خام‌فروشی مواد اولیه و کاهش ارزش‌افزوده برای کشور است. ادامه این وضعیت، ایران را به واردکننده محصولاتی نظیر ورق خودرو، ورق لوازم‌خانگی و میلگرد تبدیل خواهد کرد.
۱۰ درصد گاز تولیدی، سهم صنایع و معادن است
احسان حسینی، کارشناس انرژی در ارتباط با وضعیت تامین سوخت معادن در فصول سرد به صمت گفت: معادن، مصرف محدودی در ارتباط با مصرف گاز دارند و چندان میزان مصرف قابل‌توجهی ندارند که شاهد بروز ناترازی در آینده باشیم. در ۴ ماه سرد سال، تولید گاز به ۸۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که از این رقم بین ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی و باقی آن در معادن و صنایع کشور مصرف می‌شود. می‌توان نتیجه گرفت که حدود ۱۰درصد از گاز تولیدی کشور موردمصرف صنایع و معادن است و سهم بخش خانگی حدود ۹۰ درصد است.
حسینی ادامه داد: بنابراین باتوجه به این اعداد و ارقام، هیچ گازی برای مصرف معادن باقی نمی‌ماند و سهم ۱۰درصدی از تولید گاز کل کشور، رقم اندکی است. احتمال می‌رود که چنین وضعیتی، با گذشت زمان وخیم‌تر شود و در آینده شاهد آن باشیم که سهم معادن و صنایع، تبدیل به رقم ناچیزی شود. می‌توان انتظار داشت که در سال ۱۴۰۵، میزان مصرف انرژی برای صنایع و معادن افزایش پیدا کند و در ادامه آن تولید، وارد روند کاهشی شود. پیش‌بینی می‌شود که در زمستان امسال باید شاهد بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز در کشور باشیم که چنین امری با قطعی گاز صنایع و معادن همراه خواهد شد.
وی گفت: ضرر و زیان ناشی از ناترازی گاز را، واحدهای صنعتی و معادن کشور پرداخت می‌کنند که قطع گاز سبب می‌شود تا تولید صنایع و اکتشافات معدنی متوقف شود. منطقی‌سازی نرخ گاز خانگی برای دهک‌های مختلف جامعه، می‌تواند یکی از راهکارهایی باشد تا گاز کمتری در کشور مصرف شود و توان تولید برای واحدهای معدن و صنعت افزایش پیدا کند. با چنین اقدامی، پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز، صرفه بسیاری خواهد داشت. دولت باید پروژه‌های صرفه‌جویی در بخش خانگی را اجرایی و گازی که صرفه‌جویی می‌شود را به معادن و صنایع بفروشند. صنایع و معادن مانند فولاد و پتروشیمی که واحدهای تولیدی هستند، ۵۰درصد بالاتر از هزینه تمام‌شده تولید گاز، پول پرداخت می‌کنند.
احداث مخازن روزمینی، معادن را نجات می‌دهد
وی افزود: راه‌اندازی گواهی صرفه‌جویی گاز در بورس انرژی می‌تواند اقدام موثری در تامین گاز معادن باشد. بخش‌های خصوصی می‌توانند از بخش خانگی، گاز را وارد پروژه‌های بهینه‌سازی کنند و همان گاز را به واحدهای معدنی کشور بفروشند تا پروژه‌های بهینه‌سازی توجیه اقتصادی پیدا کرده و سوخت صنایع و معادن تامین شود. معادن و صنایع، درآمدزایی بالایی دارند و دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات به معادن و صنایع، آنها را مجاب کند تا با سود به‌دست‌آمده، مخازن روزمینی احداث کنند. دولت می‌تواند پیشنهاد دهد تا در تابستان گاز ارزان‌تری به معادن و صنایع بفروشد و این گاز در مخازن ذخیره شود تا در فصل زمستان، معادن بتوانند از این گاز ذخیره‌شده استفاده کنند. اگر چنین اقدامی انجام گیرد، می‌توان امیدوار بود که در فصل زمستان، گاز معادن تامین شود. اگر چنین اقدامی انجام نشود، باید شاهد آن باشیم که معادن هیچ گازی در آینده برای مصرف نداشته باشند. این امکان وجود دارد تا در زمستان امسال، گاز صنایع و معادن به‌طورکامل قطع شود.
حسینی ادامه داد: باتوجه به ناترازی مشهود موجود در تولید و مصرف گاز طبیعی کشور و شدت یافتن این ناترازی در سال‌های آینده، صنایع آهن و فولاد کشور با مشکلات جدی ناشی از محدودیت گاز در فصل سرما مواجه و عدم‌النفع‌های سنگینی تا ۳۰ درصد از سود خالص سالانه خود را متحمل خواهند شد.
سخن پایانی
امروز معادن با مشکل کمبود برق در عرصه ماشین‌های الکتریکی و موتور ژنراتورها روبه‌رو هستند. از طرف دیگر، مشکل گازوئیل و گاز هم در معادن دیده می‌شود. در نتیجه خیلی از معادنی که به انرژی نیاز دارند، عملا با کاهش تولید روبه‌رو شده‌اند. براساس برآوردهای انجام‌گرفته، تامین انرژی بسیار کمتر از میزان نیاز است؛ مسئله‌ای که مشکلات زیادی را ایجاد کرده و در این بین شرایط به‌گونه‌ای است که در ۱۰روز آخر ماه عملا دیگر معادن، سوختی ندارند که بتوانند با کمک آن تولید را انجام دهند.
